ایران و لزوم اتخاذ مواضع بی‌طرفانه در قبال بحران اوکراین
دکتر صلاح‌الدین هرسنی *
با وجود آنکه سمت و سو‌ها و افق نگاه همه تحلیلگران بر آن بود که جنگی میان روسیه و اوکراین در نمی‌گیرد، اما سرانجام ولادیمیر پوتین در مقام یک شوالیه و بهادر، فرمان حمله به اوکراین را در صبح روز پنجشنبه ۲۴ فوریه راس ساعت ۵/۶ صبح صادر کرد. آنگونه که ولادیمیر پوتین گفته است، روسیه قصد ندارد اوکراین را اشغال کند و قصد این کشور پرهیز دادن اوکراین از پیوستن به ناتو است. به عبارت دیگر، هدف پوتین در این حمله، به چالش کشیدن قدرت ناتو در قالب نمایش قدرت و به تعبیری نازیسم‌زدایی در محیط‌های پیرامونی و حیاط خلوت مسکو است. با این همه، این اقدام مسکو موجب واکنش‌هایی از سوی کشورهای بلوک غرب به ویژه آلمان و ایالات‌متحده آمریکا شده است و آنها قویا اعلام کرده‌اند اجازه نخواهند داد که ولادیمیر پوتین به دموکراسی حمله کند و مظاهر آن را به سخره گیرد.در این میان، شروع بحران اوکراین از سوی روسیه که همسایه شمالی کشور ما محسوب می‌شود، موجب اتخاذ مواضع تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران دستگاه دیپلماسی شده است. در این ارتباط، حسین امیر عبداللهیان وزیر امورخارجه کشورمان طی توئیتی اعلام کرد که بحران اوکراین ریشه در تحرکات ناتو دارد. قطعا آنچه را که وزیر امور خارجه کشورمان بابت ریشه‌یابی بحران اوکراین بر زبان آورده، معطوف به واقعیت و حقیقت است. قطعا تحرکات ناتو در قبال اوکراین و تمایل کشورهای بلوک ناتو برای عضویت اوکراین به این پیمان امنیتی- نظامی، ریشه این بحران است.
ولادیمیر پوتین معتقد است که روسیه قصد ندارد اوکراین را اشغال کند و قصد این کشور پرهیز دادن اوکراین از پیوستن به ناتو است. به عبارت دیگر، هدف پوتین در این حمله، به چالش کشیدن قدرت ناتو در قالب نمایش قدرت و به تعبیری نازیسم‌زدایی در محیط‌های پیرامونی و حیاط خلوت مسکو است. اما با توجه به همزمانی مذاکرات وین با بروز چنین بحرانی، آیا اتخاذ موضع بی‌طرفی بهترین و مناسب‌ترین راهبرد و استراتژی در قبال این بحران نیست؟ چرا ما باید در شرایطی که مذاکرات وین به مرحله حساس و مهمی رسیده است، مواضعی را اتخاذ کنیم که دستمایه برجام‌آزاری شود؟ در شرایط حاضر تیم مذاکره‌کننده ما با کشور‌هایی در حال مذاکره است که همه آنها در بلوک ناتو قرار دارند و شاید بازی کردن در زمین مسکو، دستمایه واشنگتن و تروئیکای اروپایی در برجام و ایران‌آزاری شود و آنکه آنها نخواهند تن به خواسته‌های ما به ویژه در مساله تضمین و ادامه فعالیت‌های هسته‌ای دهند. اتخاذ این مواضع فقط در شرایطی محلی از اعراب دارد که مایل باشیم میز مذاکره را ترک کنیم و منتظر بمانیم که مذاکرات نتواند معطوف به نتیجه شود. ولی در وقت حاضر، همه شرایط دلالت بر آن دارند که زنگ‌ها برای احیا و اجرای برجام به صدا در آمده‌اند و نیازی به مقصر‌شناسی در قضیه اوکراین نیست. به ویژه آنکه اگر بخواهیم جانب یکی از طرفین را بگیریم. آیا چون روابط ما با آمریکا تیره است، باید جانب مسکو را بگیریم؟ آیا چون ما قرار داد ۲۰ساله با روسیه داریم، باید در زمین مسکو بازی کنیم؟ آیا باید بپرسیم تاکنون راهبرد نگاه به شرق یعنی رابطه با مسکو و پکن پاسخگو بوده است؟ آیا چون ما با اوکراین بابت سقوط هواپیمای اوکراینی در تهران مناقشه داریم، آیا نباید اصل نقض حاکمیت سرزمینی کشور‌ها در راستای نظم حقوق بین‌الملل برای ما مهم باشد؟ فراموش نکنیم که روسیه یکی از پنج عضو دائم شورای امنیت است و کارویژه و وظیفه این نهاد بزرگ بین‌المللی ایجاد صلح و امنیت است نه ایجاد بحران. در واقع ولادیمیر پوتین با اعلام استقلال و به رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک در منطقه دونباس اوکراین نه تنها مرتکب نقض آشکار حاکمیت سرزمینی از منظر حقوق بین‌الملل شده، بلکه به تنهایی موجد بحرانی در حد و قامت یک جنگ جهانی سوم شده است.
تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران دستگاه دیپلماسی به ویژه وزیر امور خارجه محترم کشورمان قطعا اطلاع دارند که چرا علی باقری‌کنی سر‌پرست تیم مذاکره‌کننده بنا به ضرورتی در روز‌های اخیر به جهت گزارش وضعیت و کسب اختیارات بیشتر وین را به مقصد تهران ترک کرده و قرار است به زودی به وین بازگردد؟ آیا وزیر امور خارجه کشورمان نمی‌داند که وزیر امور خارجه عمان برای چه ماموریتی به تهران آمده است؟ در سطحی دیگر، آن سوی قصه و ماجرا نیز کمی غامض‌تر و پیچیده‌تر است به این معنی که چنانچه مواضع ما اگر هم بخواهد همسو با ناتو باشد، یقینا مورد پسند مسکو نیست و مسکو اقدامات ایذایی را با توجه به پیشینه و عملکردی که تاکنون از خود نشان داده است، از حمایت خود در احیای برجام می‌کاهد و چه‌بسا که بخواهد با رفتار‌های سینوسی موجب تاخیر در نتایج برجام شود.
در شرایط حاضر، مقصر‌یابی ما در قبال بحران اوکراین بی‌شباهت به راه رفتن روی یک طناب باریک نیست و قطعا بازی ما در هر یک از جبهه ناتو و یا مسکو، به معنای بازی دو سر باخت خواهد بود و بهترین استراتژی برای ما استراتژی بی‌طرفی است و نیاز به موج‌سواری بر بحران اوکراین نیست.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
لینک کوتاه :