میل به مهاجرت ایرانیان

رضا صادقیان *

مهاجرت در معنای عام آن به تغییر محل زندگی بیان می‌شود. مهاجرت برای انسان‌ها حالت‌های متفاوتی دارد، مهاجرت در داخل کشورها که از روستا، شهرستان، شهر و استان به نقطه‌ای دیگر در همان کشور اتفاق می‌افتد و مهاجرت از کشور مبدا به کشور مقصد.

در دنیای امروز و به دلیل تغییر شیوه‌های زندگی میل به مهاجرت با انگیزه‌های مختلف پدید آمده است و در عموم کشور‌های جهان به میزان کم یا زیادی گرایش به مهاجرت و تغییر مکان زندگی وجود دارد. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهند که میل به مهاجرت در سطح جهانی و در مقایسه با گذشته رو به افزایش است.

ابتدا نتایج آخرین نظرسنجی ملی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران که با محوریت «میل به مهاجرت در داخل کشور» در خردادماه سال ۱۳۹۹ انجام شده را بازخوانی می‌کنیم. این نظرسنجی نشان می‌دهد، ۲/۳۷ درصد از شهروندان برای زندگی ترجیح می‌دهند به شهر دیگری مهاجرت کنند. ۳/۶ درصد ترجیح می‌دهند به روستای دیگر بروند و ۱/۵۶ درصد نیز ترجیح می‌دهند، در محل سکونت فعلی به زندگی خود ادامه دهند. ۴/۰ درصد نیز از پاسخ امتناع کردند. میزان افرادی که از دادن پاسخ خودداری کردند، در مقایسه با افرادی که به نظرسنجی پاسخ داده‌اند بسیار ناچیز است، بنابراین نتیجه نظرسنجی مبنی بر تمایل به مهاجرت را قبول می‌کنیم.

به عنوان مثال، طی سال‌های گذشته و به دلیل بد بودن شرایط جوی، گرم‌تر شدن هوا و افزایش ریزگردها، شهروندان خوزستانی میل به مهاجرت زیادی نشان داده‌اند، آمارها نیز نشان می‌دهد بیش از ۲۰۰ هزار نفر از ساکنان استان خوزستان به شهرهای دیگر مهاجرت کرده‌اند. در اینجا شالوده‌ تصمیم‌گیری برای مهاجرت، وضعیت نامساعد جوی استان بوده است. چه‌بسا با انجام شدن نظرسنجی‌های جدید‌تر و با تمرکز بیشتر، تصویری کامل‌تر از دلایل مهاجرت در داخل کشور به دست بیاید.

اما وضعیت تمایل به مهاجرت در جهان به چه ترتیبی است؟ طبق گزارش موسسه نظرسنجی گالوپ که در سال ۲۰۱۸ انجام شده است، بالغ بر ۷۵۰ میلیون نفر از مردم دنیا تمایل به مهاجرت و تغییر محل زندگی خود داشته‌اند. می‌توان به این نتیجه رسید که میل به مهاجرت و ساخت زندگی دوباره در کشور جدید با توجه به تغییرات پیوسته‌ای که در جهان کنونی در حال اتفاق افتادن است، بسیار چشمگیر است. انگیزه هر کدام از مهاجران برای ادامه زندگی در کشور جدید می‌تواند متفاوت باشد؛ در ادامه و با تکیه به نظرسنجی‌ای که از ایرانی‌ها صورت گرفته است، این دلایل مشخص‌تر می‌شود.

نظرسنجی موسسه کیو که در آذرماه سال‌جاری انجام شده، نشان می‌دهد ایرانیان میل به مهاجرت و زندگی در کشور دیگر دارند. یافته‌های این نظرسنجی بیان می‌کند، یک‌سوم از پاسخگویان در صورت فراهم بودن شرایط مایل هستند به صورت موقت یا دائم مهاجرت کنند. به عبارتی از هر سه نفر، یک نفر مایل به مهاجرت از ایران بوده است. در سطح کشور نیز تمایل به مهاجرت در بین ساکنین تهران، مراکز استان، افراد با تحصیلات دانشگاهی، افراد مجرد و جوانان به طور معناداری بیشتر از میانگین کشوری است. با توجه به نتایج نظرسنجی متوجه می‌شویم هر چه میزان سکونت افراد در شهرهای بزرگ‌تر قرار داشته باشد، تمایل آنان به مهاجرت بنا به دلایل اقتصادی بیشتر است. در همین نظرسنجی «مهم‌ترین انگیزه مهاجرت» برای ایرانیان اقتصادی است.

برای سنجش میزان اعتبار نظرسنجی فوق و بررسی دلایل تمایل به مهاجرت میان شهروندان کشورها در جهان امروز به نتایج «شاخص افکار عمومی جهان عرب» در سال ۲۰۱۸ که توسط «مرکز عربی تحقیقات و مطالعات سیاستی» منتشر شده را بررسی می‌کنیم. این گزارش حاصل اجرای نظرسنجی در ۱۱ کشور عربی از جمله عربستان سعودی، اردن، کویت، عراق، فلسطین، مغرب، لبنان، سودان، مصر، تونس و موریتانی است. از شهروندان سوال شده «آیا تمایل دارید به کشور دیگری مهاجرت کنید؟» ۲۶ درصد از شهروندان عرب تمایل به مهاجرت دارند و ۷۳ درصد چنین تمایلی ندارند. یک درصد نیز به این سوال پاسخ ندادند. بیشترین میل به مهاجرت در کشورهای سودان (۵۱ درصد) و مغرب (۴۱ درصد) دیده می‌شود و در مقابل تنها پنج درصد از شهروندان عربستانی و هشت درصد از شهروندان اهل کویت تمایل به مهاجرت دارند.

در صورتی که وضعیت رفاه، ساختار سیاسی و میزان رضایت از حکومت و همچنین شرایط اقتصادی کشورهایی که در آنها نظرسنجی صورت گرفته را در نظر بگیریم، در کشور سودان و مغرب به دلیل عدم ثبات سیاسی، امنیتی و اقتصادی و نامساعد بودن شرایط زندگی تمایل به مهاجرت بیش از سایر کشورهاست. بنابراین دلایل اقبال به مهاجرت در هر کدام از کشورها و حتی در بازه‌های زمانی متفاوت خواهد بود.

درباره میل به مهاجرت در میان شهروندان ایران و با در نظر گرفتن شاخص‌های اقتصادی از جمله افزایش نرخ تورم، رشد آمارهای بیکاری قبل و پس از شیوع ویروس کرونا، شرایط بی‌ثبات در بازار سرمایه، عدم ثبات در حوزه کسب‌و‌کارها، پاسخ داده نشدن به جایگاه اجتماعی افراد تحصیلکرده و مساله اعتماد شهروندان را در نظر داشته باشیم، ناگزیر به این نتیجه خواهیم رسید که چنانچه سیاستگذاری‌ها در سال‌های آینده در راستای رفع این دشواری‌ها نباشد، بی‌تردید باز هم شاهد تمایل به مهاجرت در میان ایرانیان خواهیم بود و چه‌بسا شمارگان افرادی که به فکر مهاجرت باشند در مقایسه با امروز رشد پیدا کند.

اخبار برگزیدهیادداشت