تلالو آبگینه و سفالینه در خانه قوام

به گزارش جهان صنعت نیوز:  از خیابان جمهوری که وارد خیابان تاریخی و سنگفرش‌شده ۳۰ تیر شوید در سمت چپ‌تان بنای عمارتی هفت هزار متری خودنمایی می‌کند. روی دیوارهای آجری ورودی عمارت دو پنجره شیشه‌ای مدور ایجاد شده که چند شیء سفالی در آنها قرار گرفته است. از درون این پنجره‌ها منظری زیبا به عمارتی قاجاری که زمانی سکونتگاه احمد قوام سیاستمدار نامدار ایرانی بوده خودنمایی می‌کند.

حوض بزرگی درست جلوی ساختمان عمارت قرار گرفته که نمایی زیبا از عمارتی قاجاری را پیش چشم بازدیدکنندگان به تصویر می‌کشد.

ساختمان تاریخی عمارت با در و پنجره‌های چوبی منبت‌کاری‌شده و پله‌هایی که بازدیدکننده را به ورودی می‌رساند همچون آرشه‌ای است که بر روح و جان عاشقان میراث فرهنگی کشیده می‌شود و آدم را به سفری در تاریخ معاصر ایران می‌برد.

در این شماره «جهان‌صنعت» گزارشی اختصاصی از عمارت باشکوه احمد قوام که حالا تبدیل به موزه آبگینه و سفالینه شده است ارائه می‌دهیم و سعی می‌کنیم شما را با پیشینه تاریخی، معماری و آثار جالب توجه به نمایش درآمده در این موزه آشنا کنیم.

تاریخچه عمارت

سال ۱۲۹۱ شمسی بود که احمد قوام دستور ساخت عمارتی باشکوه در باغی قاجاری را صادر کرد. این خانه ۱۰ضلعی و در و پنجره‌های چوبی منبت‌کاری‌شده‌اش ساخته استاد علی محمد معمارباشی است و هنوز هم اثری فاخر در تهران محسوب می‌شود. جالب آنکه گذر زمان و بازسازی‌های صورت گرفته نیز بر آن خدشه‌ای وارد نکرده و بر قدر و منزلت آن افزوده است.

احمد قوام سیاستمداری بوده که هم در دوره قاجار و هم در دوره پهلوی در عرصه سیاست ایران فعالیت داشته و پنج دوره هم نخست‌وزیر ایران بوده است. می‌توان گفت قوام برای چیزی حدود ۳۰ سال یعنی تا سال ۱۳۳۰ در این خانه سکونت داشته و این عمارت خانه و محل کار او بوده است. خروج نیروهای شوروی از ایران که یکی از دستاوردهای مهم دوران فعالیت قوام محسوب می‌شود در سال ۱۳۲۵ یعنی زمانی که وی در همین خانه می‌زیست اتفاق افتاده است.

در سال ۱۳۳۲بنای این عمارت در اختیار سفارت مصر قرار گرفت اما در دهه ۱۳۴۰ شمسی به دنبال قطع شدن رابطه سیاسی ایران و مصر عمارت قوام خالی ماند. در این مدت، سفارت افغانستان که حافظ منافع مصر در ایران بود تابلوی «سفارت افغانستان، مسوول حفظ منافع جمهوری متحده عربی در ایران» را بر سردر ساختمان نصب کرد.

 نهایتا در هشتم شهریورماه ۱۳۴۹ با از سر گرفتن مناسبات سیاسی ایران و مصر، بار دیگر تابلوی سفارت کبرای جمهوری عربی متحده بر سردر بنا نصب شد.

باتوجه به اینکه در دوران تیرگی روابط ایران و مصر، مصری‌ها هیچ اقدامی برای تعمیر بنای تاریخی خانه صورت نداده بودند و بی‌توجهی ۱۲‌ساله به آن آسیب‌های زیادی وارد کرده بود لذا سفارت مصر ساختمان را به فروش گذاشت.

به این ترتیب بانک بازرگانی ایران در اسفند ۱۳۵۱ با مبلغ پنج میلیون تومان عمارت را خریداری کرد و خانه قوام این بار تبدیل به باشگاه کارکنان بانک شد تا برگی دیگر در تاریخ پرفراز‌و‌نشیب آن رقم بخورد.

چهار سال بعد و در اواخر دوره پهلوی اول این عمارت قاجاری برای راه‌اندازی موزه خریداری شده و به منظور تاسیس موزه تخصصی سفال و شیشه به وزارت فرهنگ و هنر سابق واگذار شد.

معماری خانه تاریخی قوام

ساختمان خانه احمد قوام یک۱۰ضلعی ۱۰۴۰ مترمربعی است که با الهام از معماری ایرانی-اروپایی بنا شده است.

تزئینات نمای بیرونی ساختمان شامل ۵۱ طرح نقش برجسته آجری است که طراحی آن یادآور دوران سلجوقی است. وجود ایوان و ستون‌های کناری ورودی ساختمان از شاخصه‌های معماری دوران اواخر قاجار و پهلوی اول شمرده می‌شود که جلوه‌ای زیبا به بنا داده است.

همین که وارد ساختمان می‌شوید منبت‌کاری‌هایی که روی نرده‌های چوبی صورت گرفته و پله‌های پیچ و تاب‌خورده‌ای که شما را به سمت طبقه بالا هدایت می‌کند نظرتان را جلب می‌کند.

گچبری‌ها و آینه‌کاری‌های انجام شده روی سقف و دیوارها نیز در نوع خود جالب توجه است و پنجره‌های چوبی منبت‌کاری‌شده تصاویری از باغ و حوض زیبای عمارت را پیش چشم بازدیدکنندگان به تصویر می‌کشد.

منبت‌کاری‌های درها و پله‌ها و گچبری‌های سقف‌ها و ستون‌ها با الهام از معماری ایرانی انجام شده و آینه‌کاری‌های هنرمندانه فضای خانه را تبدیل به نمایشگاهی از هنر ایرانی کرده است. البته در سال ۱۳۶۸ بخش‌هایی به آینه‌کاری‌های طبقه دوم افزوده شده که در آنها درونمایه‌های مذهبی و انقلابی وجود دارد.

طبقه همکف و اول با پلکان چوبی نعلی‌شکل و مدور به هم وصل شده‌اند. طراحی این پلکان مدور با الهام از ساختمان‌های روسی قرن هجدهم و نوزدهم میلادی طراحی شده‌اند البته منبت‌کاری‌های نرده‌های چوبی براساس هنر ایرانی طراحی شده‌اند.

کار تغییر کاربری ساختمان قوام و تبدیل آن به موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران توسط معمار و مهندس بنام اتریشی «هانس هولاین» صورت گرفته است. این معمار اتریشی در زمان اجرای این پروژه با استفاده از شاخص‌های معماری ایرانِ قبل و بعد از اسلام و ویژگی‌های ظاهری و تاریخی آثار، اقدام به طراحی و ساخت ویترین‌های اشیا و طراحی تالارهای موزه کرده است. گفته می‌شود هولاین در طراحی موزه آبگینه از آثار برجسته تاریخی ایران مانند کاخ تچر، ستون‌های تخت‌جمشید، قوس‌های صفوی و کعبه زرتشت الهام گرفته‌ است. نکته جالب آن که با وجود طراحی مدرن موزه اما عناصر مختلف معماری و انتخاب‌های دقیق هولاین باعث شده که طراحی مدرن صورت گرفته در هماهنگی کامل با خانه تاریخی احمد قوام باشد و آسیبی جدی به اصالت اثر وارد نشود.

بخشی از ویترین‌های موزه به شکل ستون‌های استوانه‌ای‌شکل طراحی شده‌اند که برخی از صاحب‌نظران معتقدند طراحی آنها با الهام از ستون‌های تخت‌جمشید صورت گرفته است.

اشیای جالب توجه موزه

براساس اعلام مدیر موزه آبگینه و سفالینه دو هزار و ۶۴ قطعه سفال و شیشه تاریخی در موزه آبگینه تهران حفاظت می‌شود که از این تعداد ۸۹۹ آبگینه و شیشه، ۶۸۰ قطعه سفال، ۲۴۲ بلور و ۲۴۳ شیء نفیس است.

هر یک از این اشیا در جای خود به نوعی جالب توجه هستند. در ورودی موزه انواع ابزار، مواد و رنگ‌هایی که در ساخت شیشه استفاده می‌شوند قرار داده شده است، همچنین نمونه‌هایی از اشیای شیشه‌ای در این بخش به نمایش گذاشته شده‌اند.

بخش نمایش اشیای موزه شامل شش تالار است که در طبقه همکف اشیای تاریخی دوران پیش از تاریخ تا قبل از اسلام، در تالارهای سمعی و بصری، مینا و بلور قرار داده شده‌اند. در طبقه اولِ موزه نیز تالارهای صدف، زرین‌فام و لاجورد قرار دارد که در آنها اشیا مربوط به دوران اسلامی تا معاصر در معرض دید بازدید‌کنندگان قرار گرفته است.

انسان‌های پیش از تاریخ اعتقاد داشتند متوفی پس از مرگ و در دنیای دیگر به وسایل زندگی روزمره خود نیاز دارد، از این رو همراه با متوفی وسایل شخصی‌ وی را نیز دفن می‌کردند. برهمین اساس در تالار سمعی و بصری موزه آبگینه و سفالینه نمایی از یک گورِ پیش از تاریخ وجود دارد که درون آن اسکلتی از انسانِ پیش از تاریخ و وسایل و زیور‌آلات آن به صورت نمادین قرار داده شده است.

در تالار مینا نیز قدیمی‌ترین آثار شیشه‌ای و سفالین موزه به نمایش گذاشته شده و برای طراحی آن از معماری دوره هخامنشیان در تخت‌جمشید الهام گرفته شده است. قدیمی‌ترین آثار شیشه‌ای این تالار، مربوط به اوایل هزاره‌ دوم قبل از میلاد است که شامل میله‌های شیشه‌ای به‌دست‌آمده از چغازنبیل (پرستشگاه ایرانیان در شوش باستان) است. بخش دیگر این تالار شامل سفالینه‌های اولیه مربوط به تمدن‌های مختلف باستانی است.

تالار بلور به دلیل نمایش اشیای شیشه‌ای به این اسم نامگذاری شده و ویترین‌های آن برگرفته از معماری دوره هخامنشیان (ستون‌های تخت‌جمشید) و نقش رستم در شیراز است. ویترین‌های تالار بلور که ستون‌هایی استوانه‌ای از جنس شیشه هستند، بی‌شباهت به ستون‌های فاخر تخت‌جمشید نیستند و در نگاه اول نظر هر بیننده مشتاقی را به سوی خود جلب می‌کنند.

تالار صدف که به دلیل دکوراسیون صدفی شکل آن به این اسم نامگذاری شده، اما دربرگیرنده اشیای سفالین و شیشه‌ای دوران اسلامی است.

اشیایی که در تالار زرین‌فام به نمایش گذاشته شده نیز به دلیل تکنیک تزئین به این نام شهرت یافته و جزو ظروف اشرافی محسوب می‌شوند؛ ظروفی که هر یک در نوع خود جالب توجه بوده و بیانگر سبک زندگی پیشینیان است.

تالار لاجورد نیز مزین به ویترین‌هایی است که در ساخت آنها از شکل خیمه‌های مغولی و برج‌مقبره‌های تاریخی الهام گرفته شده ‌است. اشیای به نمایش در آمده در این تالار شامل آثار سفالین و شیشه‌ای مربوط به دوران تیموری و ایلخانی تا دوران صفوی و قاجار است.

بخش حوضخانه که در طبقه زیرهمکف واقع شده با کاشی‌کاری‌های منحصر‌به‌فرد اواخر دوره قاجار مزین شده و سقفی با گچبری‌های برجسته ظاهری زیبا و فاخر به آن بخشیده است و گالری موزه در آن قرار دارد.

شرایط بازدید

موزه آبگینه و سفالینه یکی از پربازدیدترین موزه‌های تهران محسوب می‌شود که گفته می‌شود گردشگران خارجی نیز اقبال خوبی به آن نشان داده‌اند.

برای بازدید از خانه تاریخی احمد قوام و موزه آبگینه و سفالینه می‌توانید همه روزه به غیر از ایام سوگواری به آن سر بزنید. این موزه در بهار و تابستان از ساعت ۹ صبح تا ۱۹ و در پاییز و زمستان از ساعت ۸ صبح تا ۱۷ آماده پذیرش بازدیدکنندگان است.

همچنین اگر ساکن تهران نیستید و یا به هر دلیل زمان لازم برای بازدید حضوری از موزه آبگینه و سفالینه را ندارید می‌توانید سری به نشانی اینترنتی http://Myvirtualland.ir/other/abgineh/index.html بزنید و به صورت مجازی و رایگان از این بنای تاریخی بازدید کنید.

به عنوان نکته آخر باید اشاره داشت که هنگام بازدید از موزه این نکته را در نظر داشته باشید که این خانه تاریخی زمانی خانه یکی از شناخته‌شده‌ترین سیاستمداران تاریخ معاصر ایران بوده است؛ کسی که نقشی اساسی در نگارش فرمان مشروطه داشته و پس از جنگ جهانی توانسته با گفت‌وگوهای دیپلماتیک خود و امضای قرارداد «قوام- سادچیکف» پای روس‌ها را از ایران کوتاه کند.

اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهخواندنی