تاثیر سفر انریکه مورا به تهران بر مذاکرات برجامی/شانس آخر
به گزارش جهان صنعت نیوز: آنطور که رسانه‌ها و خبرنگاران آمریکایی گفتند و نورنیوز هم تایید کرد، انریکه مورا معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا این سه‌شنبه به تهران می‌آید و احتمالا هم پیشنهاد جدیدی روی میز خواهد گذاشت. البته در این باره چیزی نمی‌دانیم و صرفا امیدواریم که مورا حرف تازه‌ای داشته باشد چون آنطور که تحلیلگران می‌گویند، اگر بنا را بر تلاش برای راضی کردن ایران به شرایط قبل گذاشته باشند، امیدی به باز شدن گره از این کلاف سردرگم نیست.
شاهدش هم واکنش رسانه‌های دولتی و نزدیک به دولت به خبر سفر مورا. مثلا روزنامه ایران با اشاره به اینکه ایران تمایلی به دعوت از هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا نداشته، نوشته بود: نباید انتظار داشت سفر مقام اروپایی به تهران و طرح راه‌حل‌های یکطرفه، چندان نتیجه‌بخش باشد. از این‌رو مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در جست‌و‌جوی راه خود باید به واشنگتن چشم بدوزد نه تهران.
روزنامه «وطن امروز» که از رسانه‌های حامی دولت است نیز معتقد است که تلاش غربی‌ها برای سفر دوباره هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپایی به تهران برای شکستن قفل موجود گویا موثر واقع شده و تهران به‌‌رغم عدم تمایل به چنین ملاقاتی بار دیگر حسن‌‌نیت از خود نشان داده و قرار است انریکه مورا این هفته به ایران سفر کند. «وطن امروز» البته این را هم نوشته که سفر انریکه مورا می‌تواند آخرین شانس برای احیای توافق هستهای باشد. نکته‌ای که نباید نادیده گرفت مانور روزنامه‌های اصولگرا به نیازمند بودن اروپا به احیای این مذاکرات است. روزنامه‌هایی مثل «جوان» با اشاره به تحولات بین‌المللی و بحث جنگ اوکراین و معضل تامین انرژی در اروپا از نیاز اروپایی‌ها به ایران ابراز خرسندی کردند و این یعنی طیفی در تهران فکر می‌کنند الان موقع امتیازگیری و کوتاه نیامدن است. نیازی هم به گفتن نیست که چنین نگاهی چه تاثیری بر فرآیند مذاکرات خواهد داشت.
پیش از شکست
اینکه سفر مورا شانس آخر برای احیای برجام و به ثمر رسیدن این مذاکرات است اما فقط حرف وطن امروز و رسانه‌های همسو با آن نیست و تحلیلگران این حوزه با در نظر گرفتن مجموع شرایط همین نظر را دارند و معتقدند که ایران باید این فرصت را از دست ندهد.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده پیشین مجلس که سابقه ریاست کمیسیون امنیت ملی را هم دارد، از جمله همین تحلیلگران است. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «سفر مورا به تهران در ادامه تلاش میانجی اصلی برجام یعنی مسوولان سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای این است که برجام به شکست منجر نشود. البته برجام هم‌اینک دچار شکست نشده اما تحت‌الشعاع دیگر تحولات دنیا و اختلافات بین ایران و آمریکا قرار گرفته است. به هرحال توجه اصلی سیاستمداران دنیا به اوکراین معطوف است و از طرفی در ایران و آمریکا نیز برجام تحت‌الشعاع اختلافات منطقه‌ای قرار گرفته است.»
وی افزود: «به نظر من اگر دیپلمات‌های دو طرف با دید مثبت‌تری عمل می‌کردند، این امکان وجود داشت که این شرایط شکل نگیرد. اولا نوعی ساده‌اندیشی مسوولان سیاست خارجی ایران باعث شد که برجام تحت‌الشعاع اوکراین قرار بگیرد و این امتیاز بیش از حدی بود که ایران به طور معمول به روس‌ها داد. دوم در موضوع مناسبات ایران و آمریکا نیز طرفین حداقل تا دو ماه پیش سعی کرده بودند مسائل خارج از حوزه هستهای در موضوع برجام اثرگذار نباشد اما یکباره و زمانی که منفذی ایجاد شد، مشخصا اختلافات منطقه‌ای پیش کشیده شد و ساز و کار برجامِ در شرف امضا را بر هم زد. اگر نه من معتقدم که برجام در شرف امضا بود و دو کمیته اصلی تحریم و هستهای کار خود را تمام کرده و در حال زمان‌بندی و هم‌وزنی گام‌های دو طرف بودند که مسائل دیگر بر برجام سایه انداخت و وقفه جدی ایجاد کرد.»
فلاحت‌پیشه ادامه داد: «اکنون مسوولان سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا که شکست برجام را شکست اتحادیه اروپا می‌دانند به طور مشخص تلاش می‌کنند که برجام تحت‌الشعاع دیگر تحولات بین‌المللی قرار نگیرد، سعی دارند که به احیای برجام کمک کنند.»
وی همچنین با اشاره به اینکه «علائمی که از طرف ایران در این مدت فرستاده شده، نیز عمدتا چراغ‌سبز بوده» گفت: «مسوولان ایران سعی کرده‌اند که اعلام کنند وقفه صورت گرفته وقفه در دیدارهای حضوری است و با واسطه و غیرحضوری مذاکرات برجامی درحال انجام است. البته واقعیت قضیه این است که برجام تحت‌الشعاع دیگر تحولات بین‌المللی قرار گرفته و الان هم سفر آقای مورا سفری است در راستای احیای شرایط مذاکرات. به این خاطر که در طول همین وقفه چندهفته‌ای نیز دیدیم که عوامل مخالف دیپلماسی در داخل آمریکا و ایران خیلی تقویت شدند. بیشترین اخباری که در آمریکا منتشر شد، اخبار مخالفان برجام بود. در ایران هم بمب هستهای به ادبیات موضوع هستهای اضافه شد و بحث و گفت‌وگوها درباره آن شکل گرفت. حتی این بحث مطرح شد که منع فقهی مربوط به بمب، منع ساختن نیست بلکه منع کاربرد بمب هستهای است. این موارد نشان می‌دهد که در دو طرف امکان بروز شرایط افراطی و شکست مذاکرات دیپلماتیک وجود دارد.»
در آستانه افراطی‌گری
فلاحت‌پیشه در پاسخ به اینکه سفر انریکه مورا به تهران در شرایط موجود چه کمکی می‌تواند به مذاکرات کند؟ گفت: «معتقدم که سفر آقای مورا می‌تواند یکی از آخرین تلاش‌ها باشد برای اینکه برجام دچار افراطی‌گری نشود. اگر آخرین رایزنی‌ها برای احیای برجام با شکست مواجه شود، در ایران امکان اینکه گام‌های تازه‌ای در زمینه هستهای برداشته شود، وجود دارد. به هرحال امکان اینکه ایران مسیر تازه‌ای را در زمینه فناوری هستهای پیش بگیرد، وجود دارد.»
این نماینده پیشین مجلس گفت: «معتقدم که سیاست صبر و انتظاری که آمریکایی‌ها پیش گرفته‌اند بیش از هر چیزی به ضرر خود دموکرات‌ها تمام خواهد شد. دموکرات‌هایی که الان با چالش‌های بین‌المللی مواجه هستند و مقامات آنان دچار سرگیجه جدی شده‌اند و شاهد افول هژمونی آنها هستیم. بر این اساس برجام هم می‌تواند برایشان به عنوان یک معظل جدی باقی بماند.»
وی افزود: «به ویژه اینکه وقفه تازه در مذاکرات هستهای وقفه‌ای است که حتما توام با یک سری تحرکات خطرناک خواهد شد و ممکن است یک موضوع دیپلماتیک را خیلی زود تبدیل به یک موضوع بحرانی کند. آن هم در شرایطی که آمریکایی‌ها در نقاط مختلف دنیا با افول مدیریت بحران مواجه شده‌اند و این هم یک دردسر تازه برای آنها خواهد شد. به خصوص که فقط شش ماه تا انتخابات کنگره آمریکا باقی مانده و الان رییس‌جمهور آمریکا با توجه به اکثریت ضعیفی که در کنگره دارد، راحت‌تر می‌تواند از ابزارهای اجرایی خود همچون دستورالعمل، تفاهم‌نامه، بخش‌نامه و فرمان اجرایی استفاده کند. اما اگر شش ماه دیگر این اکثریت را از دست داده باشد، دیگر ابزارهای اجرایی رییس‌جمهور هم کندتر خواهد شد و موضوع هستهای بیشتر تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت. بنابراین به سود طرفین است که سفر انریکه مورا تبدیل به سازوکاری شود که دیپلمات‌ها بتوانند زودتر مذاکره کنند.»
فلاحت‌پیشه تاکید کرد: «شخصا معتقدم که تیم مذاکره‌کننده ایران باید یک اصلاح جدی داشته باشد. متاسفانه نوعی بولتن‌نویسی بر دیپلماسی امروز ایران حاکم است. کسانی که سابقه بولتن‌نویسی دارند، بعید است که بتوانند در زمینه دیپلماسی فرصت‌ها را از دست ندهند لذا بیش از هر چیزی موضع‌گیری می‌بینیم و خبری از عمل نیست. به هرحال کار بولتن‌نویس‌ها پررنگ کردن مسائل اختلافی است، در صورتی که کار دیپلمات‌ها بزرگ کردن و میدان دادن به مسائل اشتراکی و توافقی است. اکنون اما متاسفانه شاهد نوعی فضای بولتن‌نویسی در سیاست خارجی هستیم که نمی‌تواند اثر سازنده‌ای در تامین منافع ملی کشور داشته باشد. درحالی که کشور نیازمند یک رویکرد دیپلماتیک قوی است تا فرصت‌ها بیش از این از دست نرود.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی گفت: «به نظر من که فرصت طلایی احیای برجام از دست رفته است. این فرصت زمانی از دست رفت که برجام تحت‌الشعاع مسائل اوکراین قرار گرفت. الان فرصت نقره‌ای وجود دارد که این هم حداکثر تا قبل از جدی شدن فعالیت‌های انتخاباتی میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا ادامه خواهد داشت. اگر این فرصت هم از دست برود، شاهد یک دوران تازه‌ای از چالش خواهیم بود که نه به سود ایران است و نه به سود آمریکا.»
بازگشت به شرایط ۲۰۱۵
اصرار کارشناسانی مثل فلاحت‌پیشه به ضرورت شناختن فرصت‌های موجود و استفاده به موقع از آن در حالی است که امید چندانی به این فرصت‌سنجی‌ها وجود ندارد. تحلیلگران داخلی با وجود اینکه در ۹ ماه گذشته سعی کردند خوش‌بینی خود را به مذاکرات هستهای در دولت رییسی حفظ کنند و امیدوار باشند، آرام‌آرام مایوس شده و فقط تلاش می‌کنند که حرف‌های ناامیدکننده نزنند. مثلا قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین وزارت خارجه خیلی خوش‌بین نیست اما امیدوار است در نهایت طرفین بتوانند به یک راه‌حل میانه رسیده و برجام را احیا کنند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «برجام به خاطر طرح مسائل جدیدی که از سوی طرفین مطرح شده و در چارچوب برجام ۲۰۱۵ نبوده است، فعلا به بن‌بست رسیده و طبیعتا اروپایی‌ها در این وضعیت تلاش می‌کنند که موانع را بردارند. یکی از موانع هم همین بحثی است که از سوی ایران در خصوص برداشتن تحریم‌های سپاه پاسداران مطرح شد و موضوعی که از طرف مقابل درباره سیاست‌های خاورمیانه‌ای ایران مطرح شد و مورد حمایت عربستان و رژیم صهیونیستی نیز احتمالا هست.»
وی افزود: «در این شرایط که احتمالا اروپایی‌ها مایل هستند همه توجه خود را معطوف به بحث اوکراین و روسیه کنند و جایگزینی برای نفت روسیه پیدا کنند؛ شاید علاقه‌مند باشند که برجام را هم به نتیجه برسانند و نفت ایران را وارد بازار اروپا کنند. طبیعتا این یک فرصت برای ما است اما منوط به اینکه هم طرف ایرانی و هم طرف آمریکایی از طرف خواسته‌های خارج از برجام صرف نظر کنند چون در این شرایط به نظر نمی‌رسد که راه‌حلی یافت شود چون نه رییس‌جمهور آمریکا با توجه به شرایطی که دارد می‌تواند قانون کنگره را کنار گذاشته و تحریم‌های سپاه را بردارد، نه طرف ایرانی در شرایطی است که خواسته‌های طرف مقابل در خصوص سیاست‌های خاورمیانه‌ای را بپذیرد.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی گفت: «راه‌حل ساده این است که طرفین همان طور که در ۲۰۱۵ و در مذاکراتی که در دولت روحانی انجام شد یا در هفت ماه گذشته انجام شده و موضوع تحریم سپاه مطرح نبود و آمریکا هم بحث‌های خارج از برجامی را کنار گذاشته بود؛ به شرایط گذشته برگردند و مذاکرات را ادامه دهند و به توافق برسند.»
راهکار میانه در بحث سپاه
وی در پاسخ به اینکه صرف‌نظر از مطالبه خروج سپاه از تحریم‌ها، با توجه به اینکه امیرعبداللهیان گفته بود خود فرماندهان سپاه نیز مایل نیستند که احیای برجام معطل این موضوع بماند، چقدر محتمل است؟ گفت: «فکر می‌کنم که باید دو موضوع را از هم تفکیک کرد تا شاید یک خروج آبرومندانه از این وضعیت باشد. اول اینکه شاید آمریکایی‌ها آمادگی خروج سپاه از فهرست تروریستی را داشته باشند و این می‌تواند مقدمه مذاکره درباره خروج سپاه از تحریم هم باشد. اما اینکه الان ایران بر برداشته شدن کلیه تحریم‌های سپاه و یا لغو سایر تحریم‌هایی که هستهای نیست، پافشاری کند احتمالا نتیجه‌بخش نیست چون با چارچوبی که در برجام پیش‌بینی شده همخوانی ندارد. دقت داشته باشید که برجام مذاکراتی است که تحت قطعنامه‌های شورای امنیت صورت می‌گیرد لذا می‌تواند روی خارج کردن سپاه از لیست تروریستی دولت آمریکا که فرمان ترامپ بود، توافق کرده و بقیه را به مذاکره‌ای بعد از احیای برجام موکول کرد.»
محبعلی در پاسخ به اینکه با توجه به عدم پذیرش پیشنهاد لغو تحریم سپاه و فقط تحریم ماندن سپاه قدس قبلا با مخالفت ایران مواجه شده بود، احتمال تغییر موضع ایران در این زمینه وجود دارد؟ گفت: «تحریم سپاه قدس در زمان بوش یعنی ۲۰۰۷ رخ داد و ایران در مذاکرات ۲۰۱۵ درخواستی برای لغو آن نداشت لذا در مذاکرات برجام نشانه‌ای از آن نیست. اصرار ایران در آن زمان مذاکره بر سر مسائل هستهای بوده است. درباره تحریم‌های سپاه در مذاکرات آقای عراقچی و بعد از او باقری حرفی نزده شده بود. ممکن است که ایران به طور کلی می‌گفت باید همه تحریم‌ها برداشته شود اما مشخصا به تحریم‌های هستهای اشاره داشت. بنابراین همانطور که اشاره کردم راه‌حل میانه این است که طرفین از این مساله عبور کنند.»
وی افزود: «با توجه به اینکه زمان اندکی تا پایان برجام باقی مانده و حدود یک سال زمان وجود دارد شاید بهتر باشد که طرفین به برجام ۲۰۱۵ برگردند و آمریکایی‌ها نیز آمادگی داشته باشند برای رعایت شدن وجهه ایران سپاه را از لیست تروریستی خارج کنند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی البته به حصول این نتیجه و نتیجه‌بخش بودن سفر انریکه مورا در این راستا خیلی امیداور نبوده و گفت: «نمی‌توان خیلی خوش‌بین بود چون این نیاز به اتخاذ در تصمیمات سیاسی در سطوح عالی دارد. مذاکره در این سطح فعلی در حد انتقال پیام است و باید گزارشاتی به مقامات عالی داده شود تا طرفین نسبت به آن تصمیم بگیرند، قطعا حل و فصل این مسائل در سطوح کارشناسی صورت نمی‌گیرد.»
وقت موعود
خوش‌بین باشیم یا بدبین، معتقد باشیم وقت کوتاه آمدن است یا وقت امتیازگیری، فرقی ندارد و سفر مورا به تهران و رایزنی‌هایش شانس آخر برای احیای مذاکرات برجام به حساب می‌آید. این سفر و پیام‌هایی که احتمالا می‌آورد و پاسخ‌هایش تعیین می‌کند که امیدی به احیای برجام و لغو تحریم و کاهش این فشارهای سنگین اقتصادی که برخی از مسوولان ترجیح می‌دهند آن را کنار کنند، وجود دارد یا نه.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :