بحران در حفاظت از میراث فرهنگی
به گزارش جهان صنعت نیوز: کشور ایران باوجود بهره‌مندی از تمدنی غنی و نیز با وجود در اختیار داشتن بیش از یک میلیون اثر تاریخی، در این سال‌ها میراث فرهنگی آن با هجوم حفاران غیرمجاز به مخاطره افتاده است.
روزی نیست که خبر افزایش حفاری‌ها در محوطه‌های تاریخی به گوش نرسد و یا یگان حفاظت میراث فرهنگی خبر از دستگیری قاچاقچیان اشیای تاریخی ندهد.
برای بررسی بیشتر موضوع گفت‌و‌گویی با «عبدالرضا مهاجری‌نژاد» فارغ‌التحصیل دکتری باستان‌شناسی و عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام دادیم. وی که پیش از این به عنوان مدیرکل میراث فرهنگی استان‌های کردستان، کرمانشاه، لرستان و مازندران فعالیت داشته است، از نزدیک با مشکلات و چالش‌های حفاظت میراث فرهنگی در کشور آشنا است.
مهاجری‌نژاد با اشاره به وجود بیش از سه هزار نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی در کشور و برآورد هزینه ۲۱۶ میلیارد تومانی برای این نیروها معتقد است که نیروهای یگان حفاظت عموما جذب بخش‌های اداری ادارات استانی شده‌اند و همین امر سبب شده که حفاظت موثری از آثار و محوطه‌های تاریخی صورت نگیرد.
مشروح مصاحبه «جهان‌صنعت» با دکتر عبدالرضا مهاجری‌نژاد باستان‌شناس در خصوص وضعیت حفاظت میراث فرهنگی کشور در پی می‌آید.
***در حال حاضر مسوولیت حفاظت از آثار و تپه‌های تاریخی به یگان حفاظت میراث فرهنگی سپرده شده است، وضعیت و عملکرد در این حوزه را چگونه می‌بینید؟
نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی متاسفانه به شکل نظام‌مند و صحیح گزینش نشده‌اند و ضابط قضایی نیز نبوده و از امکانات لجستیک لازم هم بهره‌مند نیستند. در واقع حدود سه هزار نیرو در این حوزه وجود دارد که به سبب کمبود امکانات و شرایط موجود نمی‌توانند اقدام موثری انجام دهند.
از سوی دیگر پلان مدیریت موثر در این حوزه وجود ندارد. در حال حاضر چیزی حدود سه هزار نیروی یگان حفاظت توسط وزارت میراث فرهنگی جذب شده‌اند که متاسفانه سازوکار جذب آنها صحیح و قانونی نبوده و در مواردی افراد براساس روابط خانوادگی افراد در این بخش جذب شده‌اند.
نباید از نظر دور داشت که نیروهای حفاظتی که با مدرک دیپلم جذب یگان حفاظت میراث فرهنگی شده‌اند به مرور مدارک کارشناسی و کارشناسی ارشد گرفته و در بخش امور اداری جذب شده‌اند. در نتیجه شاید نیمی از افراد جذب‌شده در سال‌های اخیر، فعالیت در یگان حفاظت را برعهده نگرفته‌اند بلکه جذب بخش‌های دیگر شده‌اند و حتی برخی رییس اداره‌های شهرستان‌ها شده‌اند.
می‌توان اینطور برآورد کرد که ۵۰ درصد نیروهای ادارات وزارتخانه در تمامی استان‌ها از نیروهای یگان هستند. این در حالی است که تعداد زیادی باستان‌شناس، معمار و مرمتگر به کار گرفته نمی‌شوند. بنابراین می‌توان این طور مطرح کرد که افرادی به اسم یگان حفاظت جذب شده‌اند ولی در حال حاضر در بخش‌های دیگری کار می‌کنند.
* یکی دیگر از مشکلات اساسی در بحث یگان حفاظت میراث فرهنگی موضوع تامین نبودن امکانات لازم است. وضعیت در این خصوص را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نبود لجستیک، خودرو و امکانات لازم از جمله مشکلات اساسی موجود است؛ همچنین نیروهای یگان حفاظت، ضابط قضایی نیز نیستند، این در حالی است که نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی باید ضابط قضایی باشد. فراموش نکنیم که خیلی از نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی حتی گزینش نیز نشده‌اند.
* فکر می‌کنید باتوجه به هزینه‌ای که برای حفاظت از میراث فرهنگی صورت می‌گیرد وضعیت حفاظت از آثار و محوطه‌های تاریخی چگونه است؟
اگر سه هزار و خرده‌ای نیروی جذب‌شده در حوزه حفاظت میراث فرهنگی به طور میانگین ماهانه شش میلیون تومان حقوق و بیمه و مزایا دریافت کنند، در یک سال حدود ۲۱۶ میلیارد تومان هزینه برای این افراد صرف شده است. این در حالی است که کار حفاظت نیز به درستی انجام نمی‌شود و یکسری نیروهای غیرمتخصص جذب شده و به جای کار حفاظت جذب بخش اداری شده‌اند.
* در کشورهای دیگر وزارتخانه‌ها و دولت‌ها چگونه با مسائل و مشکلات اینچنینی برخورد می‌کنند؟
در کشوری همچون ژاپن یک وزارتخانه به عنوان مثال شاید نهایتا ۵۰۰ نیرو داشته باشد، این در حالی است که در کشور ما فقط در بخش حفاظت میراث فرهنگی وزارتخانه ۳هزار و ۵۰۰ نیرو وجود دارد. در همین حال روزبه‌روز حفاری قاچاق بیشتر می‌شود و چون این نیروها گزینش نشده‌اند برخی از نیروها نیز ممکن است مرتکب تخلفاتی شوند.
* با این اوصاف و تفاسیر وضعیت نیروی انسانی در وزارتخانه را چگونه می‌بینید؟
در حال حاضر باتوجه به روند فعلی وضعیت نیروی انسانی در وزارت میراث فرهنگی بسیار آشفته است. شاید اگر شرایط در وزارت میراث فرهنگی به همین شکل پیش رود تا سه سال آینده کل (وزارت) میراث فرهنگی به دست نیروهای یگان حفاظت و نیروهای خدماتی بیفتد.
این بزرگ‌ترین چالش و زنگ خطری است که وزارت میراث فرهنگی را تهدید می‌کند. وقتی نیروهای کارشناس وزارتخانه بازنشسته می‌شوند و نیروی کارشناس جذب نشده و صرفا نیروهای یگان حفاظت جذب شوند مشکل به وجود خواهد آمد.
توجه داشته باشید که وقتی نیروی یگان حفاظت جذب می‌شود باید فرد ضابط قضایی باشد تا وقتی در صحنه جرم با حفار غیرمجاز مواجه می‌شود بتواند به عنوان نماینده قوه قضاییه اقدام کند. متاسفانه در حوزه میراث فرهنگی بحث هزینه و فایده ملاک توجه قرار نگرفته است. در واقع تمام برنامه‌های حوزه میراث فرهنگی کوتاه‌مدت است.
* فکر می‌کنید برای عبور از شرایط فعلی چه باید کرد و راهکار مد نظرتان برای عبور از بحران موجود در حوزه حفاظت از میراث فرهنگی چیست؟
در کشور ما حدود یک میلیون آثار تاریخی وجود دارد که باید از آنها حفاظت شود. باتوجه به حجم بالای آثار و میراث فرهنگی در ایران که کشوری صاحبِ تمدن است، باید انجمن‌های میراث فرهنگی را در کشور فعال کنند و با آموزش، مردم را به فرهنگ و تاریخ خود علاقه‌مند کنند که این اتفاق متاسفانه تاکنون نیفتاده است.
در حال حاضر با وجود برخورداری کشور از یک میلیون اثر تاریخی بیشتر آنها سالم نیستند و نیاز به مرمت و حفاظت دارند.
توجه داشته باشید که در خصوص حفاظت دو راهکار مطرح است؛ یکی حفاظت کالبدی است که مربوط به بناهای تاریخی است که باید مرمت شوند و بحث دیگر تپه‌های باستانی و تاریخی است که چون خارج از محدوده شهر و روستا هستند نیاز به نیرو و سرکشی دارند.
وقتی شما حدود یک میلیون اثر تاریخی دارید که نیاز به حفاظت دارند باید دنبال راه‌حل باشید. در حال حاضر در دورترین روستاها نیز نیروی بسیج وجود دارد که ضابط قضایی هستند. می‌توان این نیروها و نیروهای یگان منابع طبیعی و محیط‌زیست را آموزش داد و با کمک آنها از میراث فرهنگی محافظت کرد.
راه‌حل‌های دیگری نیز وجود دارد اما الان سه هزار نیروی یگان حفاظت برای وزارت میراث فرهنگی تبدیل به یک معضل شده‌اند.
* وضعیت حفاظت از میراث فرهنگی و آثار تاریخی کشور در حال حاضر چگونه است؟ حجم و میزان حفاری‌های غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی چگونه است؟
در حال حاضر بسیاری از تپه‌های باستانی در خطر تاراج توسط حفاران غیرمجاز هستند. چندی پیش در یکی از محوطه‌های تاریخی کشور که در روستایی در نزدیکی سقز واقع است بسیاری از آثار تاریخی غارت شده‌اند؛ این در حالی است که یگان آنجا مستقر بوده و فاصله تا روستا نیز صرفا ۵۰۰ متر است.
برای حل مشکل حفاری‌های غیرمجاز باید به موارد مختلف توجه شود و عملکرد صحیح وزارت میراث فرهنگی و آگاه بودن و دغدغه‌مند بودن مردم در خصوص میراث فرهنگی باید شکل بگیرد.
مشکل دیگر آن است که خیلی از مجموعه قوانین و مقررات مربوطه ایراداتی دارند. متاسفانه در بسیاری از رساله‌های موجود بحث گنج و گنج‌یابی و پرداخت خمس آن مطرح شده است. این مساله باعث می‌شود که برخی فکر کنند گنج‌یابی و حفاری غیرمجاز اقدامی مشروع و قانونی است.
در واقع از سویی در رساله‌ها این‌گونه نوشته می‌شود و از سوی دیگر در مجموعه قوانین و مقررات (قانون مجازات اسلامی) برای حفاری غیرمجاز و سرقت اشیای باستانی جرم‌انگاری شده است. بنابراین باید اذعان داشت که در این حوزه شاهد یک پارادوکس و تناقض هستیم.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهخواندنیلینک کوتاه :