برجام و پرتاب موشک ماهوارهبر
دکتر صلاح‌الدین هرسنی *
مذاکرات وین حول محور احیای برجام و رفع تحریم‌های واشنگتن علیه ایران از چند ماه پیش دچار وقفه و سکون شده بود. حالا و در شرایطی که شاهد بروز نشانگانی در ازسرگیری مذاکرات در وین هستیم، ایران همزمان با توافق برای ازسرگیری مذاکرات برجام، از پرتاب موشک ماهوارهبر (ذوالجناح) خبر داد. پرتاب موشک‌های بالستیکی و در شرایط حاضر پرتاب موشک ماهوارهبر (ذوالجناح) هنگام قرار گرفتن مذاکرات در فاز و ریل جدید، مسبوق به سابقه است. به عبارت دیگر، می‌توان گفت که رابطه معناداری میان آزمایش و پرتاب موشک‌ها با ازسرگیری مذاکرات به وجود آمده است. حال با توجه به سابقه این دست از رفتار‌ها، پای این پرسش به میان می‌آید که آزمایش و پرتاب موشک‌ها همزمان با فاز جدید مذاکرات چه معنی و مفهومی دارد و چرا اساسا این دست از رفتار‌ها در هنگام شروع مذاکرات تکرار می‌شود؟
از منظر علت‌شناسی، این دست از اقدامات که از آن می‌توان به عوامل بازدارنده احیای برجام نام برد، بیش از همه در ارتباط با نگرش‌های سلبی جریان‌های دست‌راستی به ویژه اصولگرایان و حامیان سیاست میدان است. این وضعیت را می‌توان به معنای ایجاد شرایط انسداد و فریز و همچنین رویکرد‌های نامنعطف بر روند‌های مذاکرات دانست. در واقع اصولگرایان هیچ موافقتی با چنین توافقی نداشته و آن را مانند معاهده ترکمنچای ننگین و به مثابه دادن باج به کدخدا دانسته و می‌دانند. ضمن آنکه همین تفسیر و نگرش‌ها سبب شده است که اصولگرایان برجام را پروژه نفوذ غرب در کشور و بخشی از پازل سیاست‌های استعماری غرب در کشور بدانند. در واقع، برجام‌هراسی اصولگرایان از چنین نگرش‌هایی مایه می‌گیرد. در شرایط حاضر هم در بر همان پاشنه سابقش می‌چرخد. اما واقعیت آن است که با توجه به شرایط بسیار نابسامان اقتصاد ایران، تغییر در انگاره‌های تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز دستگاه دیپلماسی به وجود آید. انجام مذاکرات حساب‌شده و در صورت لزوم حتی تن دادن به یک نرمش قهرمانانه، هم موجب احیای برجام و هم ممد حیات اقتصاد ایران خواهد بود.
از منظر نشانه‌شناسی، همزمانی پرتاب موشک و شروع مذاکرات نشانه و خبر خوبی برای طرف مذاکره نیست و شاید دلیل اصلی تعلل و وقفه در احیای برجام ناشی از همین رفتار‌ها باشد، چراکه غرب این دست از رفتار‌ها را به رفتار‌های ثبات‌زدا تعبیر کرده و آن را به مثابه دم خروس نشانه‌ای از عدم اعتماد به ایران می‌داند. افزون بر این، ایران هم از طرف آمریکا و هم از طرف متحدان غربی متهم به توسعه برنامه موشک‌های بالستیک با توان حمل کلاهک هسته‌ای در پوشش تحقیقات و برنامه‌های فضایی است. البته ایران اعلام کرده است که این دست از رفتار‌ها را به مثابه اهرمی در ایجاد موازنه وحشت و تهدید در قبال افزون‌طلبی‌های واشنگتن به کار می‌گیرد. اما برآیند و نتیجه این دست از رفتار‌ها چیزی جز مرگ برجام و کوبیدن آخرین میخ بر تابوت آن نخواهد بود. بنابراین برجام در دولت سیزدهم دستمایه چالش تهران و واشنگتن از یک سو و تهران و تروئیکای اروپایی برجام از سوی دیگر خواهد شد. مساله حائزاهمیت در این میان آن است که اگر قرار است در بر همان پاشنه گذشته‌اش بچرخد، چرا بورل قائم‌مقام سیاست خارجی اروپا به تهران آمده است و چرا تیم مذاکره‌کننده به تناوب برای حضور و مذاکره در هتل کوبورگ، به وین عازم می‌شوند؟ چرا برجام در میانه سیاست میدان و سیاست دیپلماتیک و اخلاق راهبردی سرگردان است و اگر قرار بر احیای برجام است، آیا نمی‌توان زمان آزمایش و پرتاب موشک‌ها را به زمان دیگری موکول کرد؟ بعید است که در یک ساختار معطوف به آنارشیک، کسی منکر حق ایران در داشتن قابلیت‌های دفاعی از رهگذر موشک‌های بالستیکی نقطه‌زن و پهباد‌های انتحاری باشد، اما این آزمایش و پرتاب‌ها وقت و زمانی دارد و نمی‌توان سیاست میدان و اخلاق راهبردی و دیپلماتیک را همزمان برای غرب به نمایش در آورد. همچنین، این نقطه درخور اهمیت است که اگر قرار بر سیاست میدان باشد، بهتر آن است که تیم مذاکره‌کننده عطای مذاکره و برجام را به لقایش ببخشد و هزینه کشور را بیشتر از چیزی که هست، اضافه نکند. در شرایط حاضر، همین دست از رفتار‌ها غرب را در فاز دیگری از مقاومت و افزون‌خواهی و افزون‌طلبی قرار می‌دهد و اگر غرب این بار با شروع مذاکرات در وین و طبق خواسته جدید ایران شاید در یکی از کشور‌های حوزه خلیج‌فارس، خواسته‌های جدید‌‌تری را روی میز قرار دهد؛ نباید محل تعجب باشد، چراکه از ماست که برماست و برخلاف آنچه که می‌گویند صدالبته که خود کرده را تدبیر است.!! در واقع غرب افزون‌طلبی‌ها و خواسته‌های فرابرجامی را در پاسخ به دم خروس ایران مطالبه می‌کند.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :