اهداف سفر بایدن به ریاض
دکتر صلاح‌‌الدین هرسنی *
جو بایدن قرار است امروز بعد از سفر به تل‌آویو به ریاض سفر کند. این سفر را با استناد به مجموعه‌ای قراین و نشانگان به ویژه با انتشار مقاله‌ای از او در واشنگتن‌پست، باید امنیتی و اقتصادی دانست. هدف امنیتی این سفر متوجه مناسبات منطقه‌ای از یک‌سو و شکست مذاکرات وین و دوحه از سوی دیگر است. واقعیت آن است که مناسبات منطقه‌ای در غرب آسیا در آستانه شکل‌‌بندی‌هایی از موازنه قدرت قرار گرفته است. از یک سو آنکارا به سمت تنش‌زدایی با ریاض حرکت کرده است. تل‌آویو با برخی از مجموعه‌های عربی به ویژه امارات و بحرین در مسیر عادی‌سازی در روابط تحت پیمان ابراهیم قرار گرفته است.
مقامات دوحه به رغم اختلافشان با مقامات قاهره، اخیرا کودتای نظامیان در نظام سیاسی مصر علیه دولت منتخب محمد المرسی را به عبدالفتاح السیسی تبریک گفته‌اند. دولت ناپایدار بغداد تحت لوای نقش‌های میانجی هم به ریاض و هم به تهران سفر کرده است. در سطحی دیگر دولت نوپای یائیر لاپید بعد از سقوط دولت نفتالی بنت درصدد اجرایی‌سازی دکترین اختاپوس علیه ایران است و دائما از مهار ایران در قالب تحکیم پیمان ابراهیم سخن می‌گوید. این تحولات و شکل‌گیری جدیدی از موازنه قدرت در شرایطی رقم می‌خورد که بایدن و مقامات کاخ سفید بی‌تمایل به رقم خوردن آنها نیستند. حال و با توجه به تمایل بایدن و مقامات واشنگتن به تغییر موازنه قدرت در منطقه غرب آسیا، بایدن به ریاض سفر می‌کند. آن‌گونه که از نوشته او در واشنگتن‌پست پیداست، بایدن تلاش دارد که در سفر به ریاض مواضع خود را در قبال تهران مشخص و معین کند. بنابراین دستور کار بایدن در سفر به ریاض به سیاق سلف خود یعنی ترامپ، چیزی جز تعقیب کارزار فشار حداکثری نیست و بایدن تلاش دارد که فشارها را در ابعاد اقتصادی و دیپلماتیک به تهران ادامه دهد تا از این طریق توانسته باشد تهران را با عقب‌نشینی از کاهش تعهدات برجامی برای پذیرش یک مذاکره دیگر برای احیای برجام آماده کند.
البته بایدن به صراحت در مقاله واشنگتن‌پست اشاره می‌کند که طی صدارت او در کاخ سفید او توانسته است با شرکای اروپایی و برخی متحدان خود در منطقه غرب آسیا ایران را منزوی کند و لاجرم این سفر طبق قالب‌های تحلیلی و ادراکی بایدن به مثابه تدارک تئوری و عملی در منزوی کردن بیشتر تهران در منطقه غرب آسیاست. حال اگر هدف بایدن آن باشد که او آن را در مقاله واشنگتن‌پست اعلام کرده است، می‌توان گفت که در شرایط حاضر چرخشی در انگاره‌های بایدن نسبت به انگاره‌های ترامپ در قبال تهران به وجود آمده است. چراکه بایدن با توجه به برنامه‌های انتخاباتی‌اش قرار بود که خلاف مسیر ترامپ را در قبال ایران دنبال کند، ولی حالا و با توجه به مواضع اعلامی و محتملا اعمالی‌اش در آینده، باید او را میراث‌دار ترامپ در ایران‌هراسی و ایران‌آزاری به ویژه در سناریوی فشار حداکثری برای مهار و انزوای ایران دانست. تحت این شرایط، سفر بایدن به ریاض بیشتر در راستای تحکیم پیمان ابراهیم قابل تفسیر و تعبیر است، چراکه پیمان ابراهیم طبق سیاست همراه‌سازی مجموعه‌های
عبری-عربی بابت مهار و انزوای ایران با توجه به نیات تهاجمی ایران، مجاورت جغرافیایی و همچنین توان نظامی در قالب توان هسته‌ای، برنامه‌های موشکی بالستیکی، سیستم پهپادی و همچنین گروه‌های نیابتی شکل گرفته و در شرایط حاضر چاره‌ای به تحکیم و تقویت آن نیست، چراکه قدرت و نیات تهاجمی تهران یک تهدید بالقوه برای منافع واشنگتن و تهدیدی بالفعل برای متحدان واشنگتن در هندسه ژئوپلیتیک غرب آسیا است. تحت این شرایط نتایج سفر بایدن به ریاض می‌تواند بر روند گشایش افق‌های جدید در روابط تهران-ریاض تاثیر سوء بگذارد، چراکه شش دوره مذاکرات تهران- ریاض قرار است با نقش‌های واسطه‌ای مصطفی کاظمی و با توجه به سفر اخیرش به تهران و ریاض به نتیجه بنشیند.
اما در بعد اقتصادی، سفر بایدن به ریاض بیش از همه متاثر از بحران اوکراین است. واقعیت آن است که از فردای شروع بحران اوکراین قیمت و نرخ انرژی افزایش یافته است و از آنجا که اغلب کشورهای اروپایی وارد‌کننده اصلی انرژی روسیه در قالب پروژه نورداستریم۱ هستند، این کشور‌ها هم‌اینک روسیه را بر سر خرید انرژی به ویژه در حوزه گازی تحریم کرده‌اند. لذا تحت شرایط تحریم روسیه از سوی کشورهای اروپایی، بایدن روی انرژی کشورهای حوزه خلیج‌فارس حساب ویژه‌ای باز کرده است. در واقع بایدن تلاش دارد که ضمن قوام بخشیدن و تحکیم ترتیبات امنیتی، انرژی کشورهای حوزه خلیج‌فارس را جایگزین انرژی روسیه کند. در واقع هدف بایدن در بعد اقتصادی را باید تغییر شرایط انرژی از روسیه به کشورهای حوزه خلیج فارس دانست. البته تحقق اهداف سفر بایدن به ریاض تابعی از رضایت مقامات ریاض است، چراکه بعید است مقامات ریاض بخواهند گشایش‌های به وجودآمده جدید در روابط خود با تهران را در فاز جدیدی از منازعه قرار دهند.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :