نگاه سنتی مانع جهش دانش‌بنیان‌ها
به گزارش جهان صنعت نیوز: در همین خصوص روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی رییس سازمان جهاد دانشگاهی با انتقاد از روند رو به رشد مهاجرت نخبگان اعلام کرد این رویه اکنون در سایه حمایت‌هایی که از شرکت‌های دانش‌بنیان در کشورهای دیگر به ویژه کشورهای همسایه و عربی می‌شود و در غفلت مسوولان، به مهاجرت دسته‌جمعی نخبگان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان رسیده است. این در حالی است که با توجه به نامگذاری سال جدید انتظار می‌رفت طبق نقشه راهی که تعیین شده، تولید باید با محوریت شرکت‌های دانش‌بنیان با هدف اشتغالزایی شکل بگیرد اما نه تنها این اتفاق نیفتاد بلکه شاهد افزایش مهاجرت فعالان این حوزه به کشورهای دیگر هستیم.
در صورتی که دانش و فناوری پیشرفته بتواند در همه عرصه‌های تولید و جامعه نقش‌آفرینی کند، مزیت‌های قابل‌توجهی برای کل جامعه و اکوسیستم فناوری به همراه خواهد داشت، به طوری که علاوه بر ارتقای رقابت‌پذیری تولیدات داخلی، افزایش کیفیت محصول و افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه تولید را نیز در پی خواهد داشت. بر همین اساس اتاق ایران در بیست و سومین نشست هیات نمایندگان، میزبان سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور بود. در این نشست مسائل مربوط به حوزه‌های دانش‌بنیان، صادرات و مسائل روز اقتصاد مورد بحث و بررسی قرار گرفت و طی آن، فعالان اقتصادی راهکارهایی برای اصلاح رویه‌ها و رفع مشکلات در حوزه‌های اقتصاد دانش‌بنیان ارائه دادند.
بر اساس آنچه رییس اتاق ایران می‌گوید، ارتباط بین شرکت‌های دانش‌بنیان با بنگاه‌های بزرگ در جهت تجاری‌سازی محصول چندان برقرار نیست و برخی مواقع محصولی تولید می‌شود که بنگاه‌های بزرگ خریدار آن نیستند. این در حالی است که غفلت از بازارهای جهانی و نبود نقش‌آفرینی در زنجیره‌های ارزش جهانی مانع رشد پایدار این شرکت‌ها شده است. به گفته شافعی، مشکلات اقتصاد ما محصول بینش‌های نادرست درباره اقتصاد و مدیریت اقتصادی است و امروز بیش از آنکه نیازمند وام ارزی و ریالی، زمین و انرژی ارزان یا رایگان باشیم، نیازمند دولت و مجلس توسعه‌گرا هستیم.
همچنین به گفته سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور، وابستگی به درآمدهای نفتی موجب شده به طور ساختاری در کشور با نوآوری مبارزه شود. وی با صراحت اعلام کرد که علم با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به محصول تبدیل می‌شود و دولت نمی‌تواند سرمایه‌گذار موفقی باشد چراکه قادر به تولید محصول نیست. در این نشست همچنین این موضوع مورد توجه قرار گرفت که نگاه سنتی و عدم تعامل مناسب با دنیا برای تجاری‌سازی علم، مانع جهش شرکت‌های دانش‌بنیان است.
مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان نیازمند بازبینی است
رییس اتاق بازرگانی ایران در این نشست با اشاره به جایگاه اقتصاد دانش‌بنیان گفت: توجه ویژه به اقتصاد دانش‌بنیان را به‌وضوح می‌توان در برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های حاکمیت کشور ردگیری کرد، بااین‌وجود تجربیات کسب‌شده در دهه اخیر در راستای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان نشان می‌دهد به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته، این سیاست‌ها هنوز انتظارات پیش‌بینی‌شده را برآورد نکرده‌اند. به عقیده غلامحسین شافعی، یکی از دلایل این امر فقدان دانش نظری مورد نیاز برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است. شافعی ادامه داد: آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد بهره‌وری کامل عوامل تولید ایران به قیمت‌های جاری تقریبا طی ۳۰ سال گذشته به‌صورت مستمر یک‌روند نزولی را تجربه کرده است. همچنین کالاهای تولیدی کشور در زمره تولیدات پیچیده با سطح بالا فناوری بالا نیست. لذا باید یک بازبینی مجدد در مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان، بایسته‌های آن و شاخص‌های اندازه‌گیری در سطح سیاستگذاری صورت گیرد.
تولید و توسعه محصول، زمانبر است
رییس اتاق ایران اظهار کرد: در حال حاضر نگرش جایگزینی واردات در راستای توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان، بین سیاستگذاران حاکم شده و تمرکز اصلی روی صرفه‌جویی ارزی است. در حالی که این مساله به‌تنهایی برای توسعه اقتصادی کشور کفایت نمی‌کند و در کنار آن باید به تقاضای بنگاه‌های بزرگ داخلی و تقاضای خارجی هم توجه داشت. متاسفانه لینک بین شرکت‌های دانش‌بنیان با بنگاه‌های بزرگ در جهت تجاری‌سازی محصول چندان برقرار نیست و بعضا محصولی تولید می‌شود که بنگاه‌های بزرگ خریدار آن نیستند. همچنین غفلت از بازارهای جهانی و عدم نقش‌آفرینی در زنجیره‌های ارزش جهانی مانع رشد پایدار این شرکت‌ها شده است.
او با بیان اینکه یکی از مصداق‌های این سیاست در ماده ۳ قانون جهش تولید است، گفت: در این ماده قانونی، دولت موظف شده به منظور حمایت از صنعت ماشین‌سازی داخلی واردات ماشین‌آلات و تجهیزات و خدمات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی را مشمول حقوق ورودی کند. این در حالی است که به‌واسطه تفاوت کیفیت و سطح فناوری ماشین‌آلات صنعتی وارداتی با ماشین‌آلات داخلی از ناحیه این قانون هزینه‌های تحمیلی به تولیدکنندگان صنعتی کشور افزایش و توان رقابت‌پذیری آنها در بازارهای جهانی کاهش می‌یابد. این نکته نیز مغفول مانده که تولید و توسعه محصول، امری زمانبر است و به سرعت قابل‌جایگزینی با محصولات خارجی نیست.
شافعی با اشاره به جایگاه نیروی انسانی در اقتصاد دانش‌بنیان گفت: متاسفانه به دلایلی نظیر بازار کار نامساعد، عدم تناسب بین دستمزد و تخصص و محیط اقتصادی و اجتماعی بی‌ثبات و محدودکننده شاهد موج کم‌سابقه مهاجرت نیروهای متخصص و ارزشمند کشور در زمینه‌های مختلف طی سالیان اخیر بوده‌ایم. این موضوع ابعاد اقتصاد و اجتماعی دارد که لازم است سیاستمداران کشور در اتخاذ هر سیاستی اثرات آن را ارزیابی کنند.
عدم توجه تصمیم‌سازان به دانش ضمنی بخش خصوصی
شافعی درباره نقش بانک‌های سرمایه‌گذاری در اقتصاد دانش‌بنیان گفت: در کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعه بانک‌های سرمایه‌گذاری نقش کلیدی در تامین مالی اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد می‌کنند، اما عدم وجود سازوکارهای قانونی در ایران موجب شده شرکت‌های نوپایی که قصد ورود به عنوان سرمایه‌گذار در اکوسیستم دانش‌بنیان را دارند، تنها به‌صورت شرکت سهامی خاص ثبت شوند و از امکان جذب سرمایه‌گذار جدید بدون دادن سهم اکثر بنیان‌گذاران بهره‌مند نشوند.
وی ادامه داد: از آنجایی که اخذ مجوزات صندوق سرمایه‌گذاری دشواری‌های خاص خود را دارد و بخش خصوصی برای جذب سرمایه جدید اقدام به ثبت شرکت جدیدی می‌کند که مشخصا نمی‌تواند از اعتبار و وجهه شرکت قبلی خود بهره ببرد، از این رو بخش خصوصی رغبت زیادی برای فعالیت در این حوزه ندارد.
او در ادامه تاکید کرد: یکی از مسائل مهمی که همواره بخش خصوصی از آن گله داشته و یکی از دغدغه‌های اصلی و همیشگی اتاق‌ها بوده عدم توجه تصمیم‌سازان و سیاستگذاران به تجربه‌ها و دانش ضمنی بخش خصوصی بوده است. شافعی در ادامه تاکید کرد: توسعه صنعتی در کشور ما علاوه بر آنکه نیازمند بهبود فضای کسب‌وکار است، نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم و تسهیل دسترسی به فناوری‌های روز جهانی است. طبق پیش‌بینی‌های معتبر تخمین زده می‌شود فقط ۱۲ کشور پیشرفته بیش از ۲ هزار میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ در حوزه تحقیق و توسعه خرج کنند. حقیقت آن است که اگر کشوری در زنجیره تولید جهانی نباشد، از اثرات سرریز شده این حجم از تحقیق و توسعه نمی‌تواند استفاده کند. بدون شک امکان این حجم از سرمایه‌گذاری نیز برای هیچ کشوری اگر بخواهند خودبسنده عمل کنند، ممکن نیست.
به گفته رییس اتاق ایران، مشکلات امروز اقتصاد ما محصول بینش‌های نادرست درباره اقتصاد و مدیریت اقتصادی بوده است. این در حالی است که توسعه صنعتی در ایران نیازمند نهادسازی‌های نوین برای توسعه است. ما امروز بیش از آنکه نیازمند وام ارزی و ریالی ارزان، زمین رایگان و انرژی ارزان باشیم، نیازمند دولت و مجلس توسعه‌گرا هستیم.
با بن‌بست سرمایه‌گذاری در حوزه دانش‌بنیان مواجه‌ایم
افشین کلاهی رییس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران نیز با بیان اینکه دانش‌بنیان‌ها در حال حاضر از زیست‌بوم مناسبی برای تبدیل ایده به محصول برخوردارند، گفت: مشکل این شرکت‌ها از جایی آغاز می‌شود که قصد ورود به فضای واقعی کسب‌وکار و بازار را دارند.
او ادامه داد: فضای نامناسب کسب‌وکار، عدم وجود یک بازار رقابتی و انحصار کامل از سوی برخی شرکت‌های خصولتی و همچنین نبود ارتباطات بین‌المللی تحت تاثیر تحریم‌ها که موجب شده این شرکت‌ها در زمینه تامین سرمایه و تبادل دانش مدیریت با دنیا چالش جدی داشته باشند و توسعه فعالیت‌های آنها را با مانع مواجه کرده است.
او با بیان اینکه در حوزه دانش‌بنیان با بن‌بست سرمایه‌گذاری مواجه‌ایم، گفت: امیدوارم با تدابیرلازم، این بن‌بست شکسته شود.ضرورت تعامل با دنیا برای تجاری‌سازی علم
همچنین فرزین فردیس نایب‌رییس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران با نگاهی به فرآیند تجاری‌سازی نوآوری فناورانه گفت: ایران در تولید علم رتبه بسیار خوبی نسبت به سایر کشورها دارد، اما جایگاه ایران از نظر تولید ثروت که به کمک علم شکل‌گرفته به‌هیچ‌عنوان قابل دفاع نیست.
این فعال اقتصادی با اشاره به ده شرکت برتر دنیا در ثبت موفق پتنت، ادامه داد: کشورهایی مانند چین، آمریکا و کره جنوبی در این حوزه بسیار فعال هستند و در تجاری‌سازی فناوری‌ها به‌شدت با هم رقابت می‌کنند. بر اساس اظهارات او ایران کمتر از یک درصد GDP خود را صرف پژوهش می‌کند و در این بین سهم بخش خصوصی بسیار ناچیز است هرچند وضعیت دولت هم قابل دفاع نیست که دلیل آن هم وجود محیط کسب‌وکار نامناسب است. نایب‌رییس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران گفت: درها را بسته‌ایم و دنبال خودکفایی می‌گردیم، تعرفه‌های سنگین برای واردات در نظر می‌گیریم، حمایت‌های کم‌اثر و مشوق‌های غیرهدفمند در نظر می‌گیریم و بسیاری اقدامات دیگر را انجام می‌دهیم که همگی مانع رشد است.
فردیس پیشنهاد داد: تعامل با دنیا و حضور در زنجیره تامین جهانی راهکار جدی است و باید سعی کنیم از پنجره‌های فرصت بهره ببریم.
به باور او، تلاش برای ایجاد ثبات اقتصادی به‌منظور تقویت ایران از نظر تجاری‌سازی علم و فناوری، تعامل با شرق و هم غرب، انتخاب فرصت‌های ملی و جهانی و ایجاد چرخه کامل عرضه ضروری است.
نگاه سنتی مانع جهش شرکت‌های دانش‌بنیان است
محمدعلی چمنیان نایب‌رییس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران نیز از چالش‌های ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه گفت: آینده اقتصاد به اقتصاد دانش‌محور گره خورده است. ۸۵ درصد از اقتصاد دنیا تا ۱۰ سال آینده به های‌تک وابسته است، تغییرات شرایط در دنیا اتفاق می‌افتد اما سهم ما زیر یک درصد است. آیا این سهم در دنیای رقابت‌پذیر جایگاهی برای ایران قائل خواهد شد؟
او ادامه داد: البته در کشور سیاستگذاری‌هایی انجام می‌شود، تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان فرصت خوبی بود اما باید اتاق ایران در مسیر این اقتصاد نقش جدی بازی کند و دولت و مجلس این نقش را به رسمیت بشناسد.
چمنیان گفت: بازار سرمایه در مسیر توسعه فناورانه خیلی مهم است. شرکت‌های دانش‌بنیان باید بتوانند جذب سرمایه کنند، در دنیا هم شرکت‌های بزرگ با ورود به بازار سرمایه نقش‌آفرینی کرده‌اند. البته این شرکت‌ها در کشور ما مشکلاتی جدی دارند. نگاه سنتی و تفکر محصول‌محور به‌جای فناوری محور آسیب ورود شرکت‌های دانش‌بنیان بورس و بازار سرمایه است. این در حالی است که نگاه سنتی مانع جهش شرکت‌های دانش‌بنیان است.
به‌جای توزیع رانت به پیشرفت و توسعه عملکرد جایزه بدهیم
علیرضا کلاهی‌صمدی رییس کمیسیون صنایع اتاق ایران نیز در ادامه این نشست گفت: اگر ما سوار بر قافله حرکت هوش مصنوعی نشویم در بدترین نقطه این نابرابری قرار خواهیم گرفت و کشورهایی که در این قافله نباشند در معادلات آینده دنیا جایی نخواهند داشت.
رییس کمیسیون صنایع اتاق ایران تصریح کرد: خطر وقوع انقلاب صنعتی چهارم برای جهان سوم این است که تولید، دوباره محلی می‌شود. به این دلیل که تولیدات جدید بی‌نیاز از مواد اولیه می‌شوند و با پایین آمدن ارزش مواد اولیه، کشورهایی که تولیدکننده مواد اولیه هستند سهم چندانی در اقتصاد نخواهند داشت. به‌علاوه در این کشورها نردبان توسعه، تولید ارزان‌قیمت بوده است، اما حالا تولید با به‌کارگیری روبات‌های پیشرفته مجددا محلی خواهد شد.
کلاهی صمدی با بیان اینکه در ایران با توزیع رانت‌های مختلف ازجمله نهاده‌های ارزان و ارز دولتی و… شرکت‌های تولیدی رشد کردند افزود: این سیاست دستاوردی جز شکست نداشته است. او با طرح یک پیشنهاد بیان کرد: پیشنهاد ما این است که منابع درون‌بنگاهی که از محل اجرای قانون جهش دانش‌بنیان حاصل می‌شود به‌علاوه یک‌چهارم منابع برون‌بنگاهی حاصل از رفع معافیت مالیاتی صادرات مواد خام صرف توسعه فناوری و تعمیق عمق ساخت محصول و پیچیدگی محصول شود. رییس کمیسیون صنایع اتاق ایران تاکید کرد: با این اقدام بنگاه‌های کوچک ایرانی که توانایی تحقیق و توسعه پایینی دارند آرام‌آرام در مسیر توسعه قرار خواهند گرفت. باید به‌جای توزیع رانت‌هایی که تا الان انجام می‌شد به پیشرفت و توسعه عملکرد جایزه بدهیم.
علم با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به محصول تبدیل می‌شود
سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور نیز در این نشست هزینه‌هایی که دولت برای پژوهش انجام می‌دهد را ناکارآمد ارزیابی کرد و کلید موفقیت در این حوزه را سرمایه‌گذاری بخش خصوصی دانست. به اعتقاد او، دولت نمی‌تواند سرمایه‌گذار موفقی باشد، چراکه قادر به تولید محصول نیست و هیچ مثال نقضی برای این منظور وجود ندارد.
معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور ادامه داد: ایران با اقتصاد نفتی حرکت کرده و ساختاری را شکل داده که مخالف کارآفرینی است و این در ذات دولت‌هاست. قوانین کشور مخالف بخش خصوصی است و این رویکرد در فرهنگ اجتماعی کشور هم نهادینه شده و همچنان ادامه دارد.
ستاری از تغییر رویکردها با مبارزه مداوم سخن گفت و تصریح کرد: هنگام شروع کار شرایط بسیار سخت بود، اما امروز شاهد فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور هستیم، پس این مبارزه مستمر است و باید ادامه داد.
او به تفاوت صنعت و کارخانه اشاره کرد و ضمن نگاه به جایگاه کارخانه‌ها در دهه ۴۰ نیاز امروز کشور را صنعت دانست. به باور او لازم است از دانشجویان خود بهره درست ببریم و تولید ارزش‌افزوده کنیم و این موضوع محتاج سرمایه بخش خصوصی است. اگر زیرساخت‌ها مهیا باشد، سرمایه‌گذار وارد عمل می‌شود. پس لازم است اکوسیستم مناسب را فراهم کنیم. این مقام مسوول چگونگی جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی را چالش جدی کشور برشمرد و افزود: دولت تلاش می‌کند اکوسیستمی را شکل دهد، اما درنهایت شکست می‌خورد چون توان چنین کاری را ندارد. باید اجازه دهیم بخش خصوصی ورود و سرمایه‌گذاری کند.
معاون رییس‌جمهور قانون دانش‌بنیان که به‌تازگی و بعد از سه سال بررسی، تصویب شده را باوجود مشکلات و نواقص موجود بسیار کارآمد ارزیابی کرد و از وجود امکانات، حمایت‌ها و موقعیت‌های مناسب برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان خبر داد.
او تصریح کرد: در تدوین آیین‌نامه اجرایی قانون وارد عمل شدیم و با اتاق ایران همکاری داریم تا در این بخش هم عملکرد مناسبی داشته باشیم.
بر اساس اظهارات ستاری، در کنار قانون خوب به فرهنگ و رویکردهای مناسب نیاز است. در این سال‌ها اتفاقات خوبی افتاده، اما کافی نیست. ساختارهای اقتصادی تغییر کرده و باید همراه با این تحولات، نظام‌های سنتی را تغییر دهیم. معاون رییس‌جمهور از پیگیری طرحی در سایر کشورها با عنوان خانه فناوری خبر داد که همگی به کمک بخش خصوصی انجام می‌شود. به گفته ستاری، اولین خانه فناوری در کشور کنیا راه‌اندازی شده که موفق‌ترین مورد بوده است. در این حوزه بازارهای منطقه و آفریقا در اولویت است.
لینک کوتاه :