معامله در دریای سیاه
به گزارش جهان صنعت نیوز: براساس توافق صورت‌گرفته مقرر شد، اوکراینی‌ها کشتی‌های حامل غلات را به خارج از بنادر اودسا، یوژنه و چورنومورسک هدایت کرده و یک مرکز فرماندهی مشترک هم فورا با حضور مقامات اوکراین، روسیه، ترکیه و سازمان ملل متحد در استانبول برای نظارت بر حرکت ناوگروه‌ها ایجاد خواهد شد.
راه‌اندازی مجدد محموله‌های غلات از اوکراین، پنجمین تولیدکننده بزرگ جهان، به تامین امنیت جهانی مواد غذایی و رفع نگرانی‌های فزاینده در مورد امنیت غذایی کمک خواهد کرد. بلافاصله پس از امضای توافق صادرات گندم توسط اوکراین و روسیه قیمت گندم در بازارهای جهانی بیش از ۴۷ دلار کاهش یافت که معادل ۸۶/۵ درصد است و هر بوشل از این محصول به قیمت ۷۵۹ دلار معامله شد. این توافق روی کاهش سایر کالاهای اساسی مانند خوراک دام و دانه‌های روغنی هم تاثیر گذاشته است. قیمت ذرت که به عنوان خوراک دام استفاده می‌شود ۲۵/۹ دلار کاهش یافت و دانه روغنی سویا هم کاهش ۲/۳ دلاری را تجربه کرد.
اکونومیست در گزارشی به توافق روسیه و اوکراین بر سر صادرات گندم از کی‌یف پرداخته و عنوان کرده که در نتیجه این توافق قیمت غلات کاهش می‌یابد و این سوال را مطرح کرده که آیا این معامله می‌تواند پابرجا بماند یا خیر؟
پس از پنج ماه درگیری خونین بین اوکراین و روسیه، در ۲۲ ژوئیه، نمایندگان این کشورها در استانبول حاضر شدند تا توافقی را برای بازگشایی بنادر اوکراین برای صادرات غلات به جهان گرسنه امضا کنند. با کاهش بیش از ۶ درصدی قیمت جهانی گندم و بازگشت به سطح قبل از جنگ، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل از این توافق به عنوان «فانوس دریایی در دریای سیاه» استقبال کرد. او اصرار داشت که این معامله به نفع یک طرف یا طرف دیگر نبود، بلکه به نفع کل جهان بود.
این لحظه برای فقیرترین اقشار جهان چندان زود فرا نرسید. طبق اعلام سازمان ملل ۸۲۸ میلیون نفر هر شب گرسنه می‌خوابند و ۵۰ میلیون نفر در ۴۵ کشور جهان در آستانه گرسنگی هستند. سایر کشورهای جهان که با تورم بالا دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، امیدوارند با این اقدام تا حدی از بحران هزینه‌های زندگی رهایی یابند. اوکراین یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان گندم، جو، ذرت و روغن آفتابگردان در جهان است، اما از زمان شروع جنگ در ماه فوریه قادر به ارسال بیشتر محصولات خود نبوده است. روسیه بنادر اوکراین در دریای آزوف را تصرف کرده و بنادر دریای سیاه را محاصره کرده است.
به گفته سازمان تجارت جهانی (WTO)، واردات مواد غذایی از منطقه دریای سیاه برای رفاه ۳۵ کشور آفریقایی که ۹۰ درصد غلات مورد نیاز خود را از این منطقه دریافت می‌کنند، حیاتی است. کشورهای خاورمیانه نیز از جمله واردکنندگان عمده اوکراین هستند. در سال ۲۰۲۰، بیشتر غلات اوکراین به مصر، اندونزی، پاکستان، بنگلادش و لبنان رفت.
در نتیجه درگیری در اوکراین و تحریم‌های بعدی علیه روسیه که صادرات محصولات کشاورزی دو کشور را محدود کرده است، قیمت جهانی غلات شروع به افزایش کرد. در پاسخ، دیگر تولیدکنندگان عمده مانند هند و قزاقستان مجبور شدند صادرات غلات را به طور کامل متوقف کنند تا قیمت‌های داخلی تحت کنترل باشد. در نتیجه، بسیاری از کشورهای واردکننده غلات با افزایش قیمت مواد غذایی مواجه شدند.
در استانبول، فرستادگان طرف‌های متخاصم سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، و الکساندر کوبراکوف، وزیر زیرساخت‌های اوکراین تا جایی که می‌توانستند از هم دور و بر سر یک میز طولانی نشستند که توسط آنتونیو گوترش و رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه از هم جدا شده بودند. آنها توافقنامه‌ای با یکدیگر امضا نکردند، بلکه توافقنامه‌هایی جداگانه با سازمان ملل متحد امضا کردند. سازمان ملل متحد می‌گوید که علاوه بر اجازه ارسال مواد غذایی از اودسا و دو بندر دیگر، صادرات کود روسیه را نیز تسهیل می‌کند. (تحریم‌های غربی تجارت کشاورزی روسیه را مستثنی می‌کند، اما آمریکا و اروپا وعده داده‌اند که با اثرات غیرمستقیم «دلسردکننده» نیز مقابله کنند.)
این توافقنامه یک «مرکز هماهنگی مشترک» (JCC) در استانبول ایجاد می‌کند که متشکل از نیروهای متخاصم و همچنین ترکیه و سازمان ملل خواهد بود. این سازمان بر عبور کشتی‌های باری به داخل و خارج بنادر اوکراین نظارت می‌کند و آنها را بازرسی می‌کند تا مطمئن شود که «محموله‌های غیرمجاز» یعنی سلاح حمل نمی‌کنند. همان‌طور که قبلا گفته شده بود، هیچ نماینده روسیه اجازه ورود به بنادر اوکراین را نخواهد داشت. و اوکراین اصرار داشت که کشتی‌های جنگی روسیه اجازه اسکورت کشتی‌های باری را نخواهند داشت.
در عوض، خلبانان اوکراینی کشتی‌ها را در آب‌های اوکراین هدایت می‌کنند. بازرسی کشتی‌های حمل‌و‌نقل توسط JCC در بنادر ترکیه انجام می‌شود. میخائیلو پودولیاک، مشاور رییس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، در توئیتی نوشت: در صورت تحریک، پاسخ نظامی فوری داده خواهد شد. این قرارداد برای دوره‌های قابل تمدید ۱۲۰ روزه معتبر خواهد بود.
فقدان کریدور بشردوستانه دریایی
اما این توافق شکاف‌های زیادی دارد. مسیر «کریدور بشردوستانه دریایی» هنوز تعیین نشده است. حداقل فاصله‌ای که کشتی‌های نظامی، هواپیماها یا پهپادها باید از آن حفظ کنند، همین‌طور است. مشخص نیست چه کسی مین‌زدایی لازم برای پاکسازی گذرگاه دریایی به اوکراین را انجام می‌دهد. سازمان ملل اعتراف می‌کند که هیچ ابزاری برای اجرا ندارد.
همچنین هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که این توافق به یک توافق صلح گسترده‌تر منجر شود. در عوض، آن را به یک آتش‌بس واقعی در دریا تبدیل می‌کند. طرفین توافق کردند که هیچ حمله‌ای علیه کشتی‌های تجاری و دیگر کشتی‌های غیرنظامی و تاسیسات بندری انجام نخواهند داد. این توافق ممکن است تا حدی به دلیل تغییر اخیر در موازنه نیروی دریایی پس از چندین تحول فعال شده باشد: اخراج نیروهای روسیه در ماه گذشته از جزیره مار، غرق شدن رزمناو مسکوا، گل سرسبد روسیه در دریای سیاه، و تقویت پدافند ساحلی اوکراین با تحویل موشک‌های غربی.
با کمک غرب، اوکراین در تلاش است تا مسیرهای صادراتی جایگزین را گسترش دهد- پایین رودخانه دانوب و از طریق راه‌آهن و جاده به اروپای غربی. اما ظرفیت محدود این مسیرها نمی‌تواند بنادر دریای سیاه را جبران کند. اوکراین تنها حدود ۲ میلیون تن غلات در ماه صادر کرده است، در حالی که این رقم در ماه قبل از جنگ بین ۵ تا ۶ میلیون تن بود. بدتر از آن، آن سیلوهایی است که در جنگ تخریب نشده‌اند، نیمه پر هستند. با توجه به اینکه انتظار می‌رود حدود ۶۰ میلیون تن غلات از محصول امسال برداشت شود، اوکراین فاقد ذخیره‌سازی برای حدود ۱۵ تا ۱۸ میلیون تن غلات است. اگر نتوان محصولات را به زودی بارگیری کرد، مقدار زیادی پوسیده و فاسد می‌شوند.
قرارداد استانبول به کشاورزان اوکراینی اجازه می‌دهد محصولات خود را بیشتر بفروشند و بنابراین برای خرید بذر و کود برای کاشت فصل آینده پول بیشتری کسب کنند. دو عامل دیگر به کاهش قیمت‌های جهانی کمک می‌کند. یکی اینکه برداشت در نیمکره شمالی خوب پیش می‌رود. انتظار می‌رود روسیه رکورد گندم حدود ۹۰ میلیون تن را به ارمغان بیاورد. نکته دوم، قدرت دلار است که باعث می‌شود کالاهای دلاری برای بسیاری از خریداران گران‌تر شود و انگیزه‌ای برای کشاورزان ایجاد کند تا محصول بیشتری را به بازار عرضه کنند.
با این حال، بحران غذایی تمام نشده است. قیمت غلات ممکن است یک سوم نسبت به اوج خود در اوایل سال جاری کاهش یابد، اما ۴۰ درصد بیشتر از ژانویه ۲۰۲۰ است. سوخت، کود و سایر نهاده‌ها گران هستند. و یک جنگ طولانی در پیش است: جنگ ممکن است تا سال ۲۰۲۳ ادامه یابد. این سوال ایجاد می‌شود که آیا واقعا توافق می‌تواند پایدار بماند و اوکراین چقدر غذا می‌تواند تولید کند.
خطرات پیش‌روی توافق
به نوشته نیویورک‌تایمز در این توافق، هیچ آتش‌بس گسترده‌ای مورد مذاکره قرار نگرفته است. بنابراین کشتی‌ها از طریق یک منطقه جنگی تردد خواهند کرد. هر نوع حمله در نزدیکی کشتی‌ها یا بنادری که آنها استفاده می‌کنند می‌تواند توافق را از بین ببرد. خطر دیگر نقض اعتماد یا عدم توافق بین بازرسان و مقامات فرماندهی مشترک است.
نقش سازمان ملل متحد و ترکیه میانجیگری در چنین اختلافاتی در محل و نظارت و اجرای توافق است. این توافقنامه برای ۱۲۰ روز اعتبار دارد و سازمان ملل امیدوار است که تمدید شود.
تاثیر این توافق بر قیمت مواد غذایی
گرسنگی جهانی یک مشکل همیشگی است که ناشی از توزیع ضعیف مواد غذایی و دستکاری قیمت توسط مافیاهای قدرت است و هر ساله برخی از نقاط جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بحران اغلب با جنگ تشدید می‌شود و همچنین تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارد. جنگ در اوکراین، که سهم بزرگی از گندم جهان را تولید می‌کند، بار عظیمی را بر شبکه‌های توزیع غلات وارد کرد و قیمت‌ها را بالا برد و گرسنگی جهانی را تشدید کرد.
مقامات می‌گویند این توافق پتانسیل افزایش جریان گندم به سومالی را در عرض چند هفته دارد و از قحطی تمام‌عیار جلوگیری می‌کند و باید به کاهش تدریجی قیمت جهانی غلات منجر شود. اما با توجه به شکنندگی توافق، بعید است که بازار غلات بلافاصله به حالت عادی بازگردد.
سود این توافق برای روسیه
روسیه خود صادرکننده عمده غلات و کود است و این توافق باید فروش آن کالاها را برای این کشور در بازار جهانی آسان‌تر کند. کرملین بارها گفته است که به دلیل تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا توان صدور ذخایر خود را ندارد. تاکنون عمده شرکت‌های حمل‌و‌نقل خصوصی، بیمه‌ها، بانک‌ها و سایر مشاغل اروپایی تمایلی به کمک به روسیه برای صادرات غلات و کودهای شیمیایی نداشته‌اند؛ زیرا از نقض تحریم‌های آمریکا و اروپا واهمه داشتند.
اتحادیه اروپا روز پنجشنبه با ارائه اطمینان خاطر، توضیحی حقوقی درباره تحریم‌های خود صادر کرد و گفت که بانک‌های مختلف و سایر شرکت‌های مرتبط در تجارت غلات در واقع شامل تحریم‌ها نخواهند شد. سازمان ملل متحد هم اعلام کرد که با تضمین‌های مشابه از سوی آمریکا، مذاکراتی را با بخش خصوصی انجام داده و تجارت از روسیه -به ویژه بندر نووروسیسک- باید سرعت بگیرد.
به نوشته اکونومیست، با فرض اینکه معامله پابرجا بماند، مشخص نیست که چقدر زود می‌تواند اجرایی شود. احتمالا یک تا دو ماه طول می‌کشد تا اولین کشتی‌ها -که انتظار می‌رود از زمان شروع جنگ در بنادر اوکراین به دام افتاده باشند- بتوانند به راه بیفتند. ورود کشتی‌های جدید به بندر با توجه به نیاز به راه‌اندازی مکانیسم نظارت، یافتن مالکان و خدمه کشتی‌های مایل و مذاکره درباره پوشش بیمه‌ای لازم، زمان بیشتری می‌برد.
مایکل ماگدوویتز از رابوبانک، یک وام‌دهنده هلندی، با این وجود بر این باور است که اوکراین ممکن است بتواند ظرفیت صادرات خود را دوبرابر کند و به حدود ۴ میلیون تن در ماه برساند که چندان دور از رقم قبل از جنگ نیست. او افزود، اما اگر تاخیر وجود داشته باشد و کشتی‌ها نتوانند تا اکتبر اودسا را ترک کنند، ممکن است بخشی از محصول از بین برود. هرگونه توقف در معامله ممکن است باعث آشفتگی بیشتر بازار شود. ماگدویتز می‌گوید: «در صورت از هم پاشیدگی قیمت‌ها، خطر صعودی فوق‌العاده‌ای برای قیمت‌ها وجود دارد و بازار سر به فلک خواهد کشید.
الکساندر گابویف از بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، یک اندیشکده آمریکایی، استدلال می‌کند که چرخش پوتین تا حد زیادی پاسخی به فشار کشورهای دوست در خاورمیانه و اطراف آن است، به ویژه ترکیه که اکنون به عنوان یک کانال اقتصادی مهم بین روسیه و جهان خارج عمل می‌کند. گابویف در توئیتی نوشت: «وقتی صحبت از جنگ ژئواکونومیک کرملین علیه غرب به میان می‌آید، مسکو هنوز هم وسایل تیز زیادی به جز صادرات غلات در جعبه ابزار خود دارد و گاز قوی‌ترین آنهاست».
لینک کوتاه :