توصیف حاشیه‌نشینی
رضا صادقیان *
یکی از مشکلاتی که امروزه گریبان‌گیر شهرهای بزرگ جهان و خصوصا ایران شده، ظهور و رشد پدیده حاشیه‌نشینی در شهرها است.
براساس تحقیقات صورت گرفته، حاشیه‌نشینی از جمله عوامل تهدید‌کننده زیست شهروندان، کاهش کیفیت زندگی در مناطق، حس ناامنی و کاهش ناامیدی از وضعیت روزمره است. به عبارتی، حاشیه‌نشینی آسیب‌ها و هزینه‌های زیادی را هم به ساکنان حاشیه‌های شهرها و جامعه تحمیل می‌کند. اولین پژوهشگری که مفهوم حاشیه‌نشینی را به کار برد، رابرت‌ای. پارک بود. او معتقد بود حاشیه‌نشینی نتیجه عملکردهای اقتصادی و سیاسی است، بنابراین برای شناخت ظهور و گسترش روند حاشیه‌نشینی باید به سراغ بازخوانی سیاستگذاری دولت‌ها رفت. اساسا پدیده‌های اجتماعی و دشواری‌های مرتبط با این مسائل پس از آنکه سیاست‌های نادرست به اجرا گذاشته می‌شوند، توسعه نامتوازن از سوی نهاد قدرت به اجرا گذاشته می‌شود و یا دولت‌ها در حوزه سیاستگذاری پاسخ مناسبی به مطالبات اقتصادی شهروندان نمی‌دهند و امکان حل بنیادین مشکلات اجتماعی را ندارند، رخ می‌دهند.
به صورت مشخص‌تر، بعد از اصلاحات ارضی سال ۱۳۴۱ نیروی عظیمی از جمعیت روستایی به علت از بین رفتن سیستم مدیریت سنتی در روستاها، برهم خوردن نظم گذشته و کاهش درآمد، برای یافتن شغل و کسب درآمد بهتر راهی شهرها شدند. ادامه یافتن همین روند و رشد پدیده شهرنشینی با تکیه بر درآمدهای نفتی و ادامه یافتن رشد نامتوازن در شهرهای کشور باعث شده طی نیم‌قرن گذشته شاهد افزایش پدیده شهرنشینی و حاشیه‌نشینی در کشور باشیم. برخی از پژوهشگران باور دارند حاشیه‌نشینی انتقال فقر روستایی به شهرها است، در صورتی که کاهش درآمد خانوار شهری نیز می‌تواند زمینه‌ساز حاشیه‌نشینی باشد، بنابراین برای بررسی رشد حاشیه‌نشینی نمی‌توان فقط عامل مهاجرت روستاییان به شهرها را مدنظر قرار داد.
واپسین آمار «پراکندگی برخی حاشیه‌نشینان» براساس اعلام ستاد ملی بازآفرینی و مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، بالاترین میزان درصد جمعیت حاشیه‌نشین در شهرهای کرج با ۵/۳۸ و زاهدان با ۵/۳۸ درصد بوده است. براساس این آمار شهرهای کرمانشاه، مشهد، اهواز، همدان، کرمان و تبریز در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. چنانچه این درصدها را با توجه به جمعیت شهرها محاسبه کنیم، نتیجه بسیار هشداردهنده خواهد بود. براساس گفته‌های وزیر سابق مسکن و شهرسازی و ریاست کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، بیش از ۳۰ درصد از جمعیت کشور در حاشیه شهرها و به اصطلاح حاشیه‌نشین هستند. به عبارتی کشور با جمعیت رو به رشدی روبه‌رو است که طی سال‌های گذشته نه تنها کاهش نیافته، بلکه با روند افزایشی روبه‌رو بوده است.
چنانچه نرخ تورم، افزایش قیمت زمین و مسکن، افزایش اجاره‌بها و جابه‌جایی اجاره‌نشین‌ها براساس گزارش یکی از پلتفرم‌های حمل‌و‌نقل شهری در سال جاری را در نظر بگیریم، به این نتیجه خواهیم رسید که وضعیت امروز حاشیه‌نشینان در مقایسه با شش سال گذشته رشد داشته است. در واقع بسیاری از خانوارها به دلیل افزایش هزینه‌های روزمره زندگی و ناتوانی از تامین این قبیل هزینه‌ها ناچار شده‌اند از متن محله‌های با کیفیت به سوی مناطق کم‌‌برخوردار، بافت‌های فرسوده شهری و مناطق حاشیه‌ای شهرها نقل‌مکان کنند.
* کارشناس اقتصادی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :