نسخه اروپا؛ آری یا خیر؟
به گزارش جهان صنعت نیوز: آمریکایی‌ها نیز آن‌طور که از مواضع مقامات آنان برمی‌آید قبلا جواب مثبت را داده‌اند، لذا ۵۰ درصد اول قضیه حل شده و مانده نظر ایران؛ نظری که تا لحظه نگارش این گزارش نیز قابل حل نیست زیرا در ایران اطلاعات مربوط به مذاکرات به صورت قطره‌چکانی داده می‌شود. تا اینجای کار نیز از مقامات مسوول غیراز اینکه هنوز تصمیم اتخاذ نشده و بررسی‌ها ادامه دارد، نشنیده‌ایم. بنابراین صرفا باید امیدوار بود که به دلایل مختلف از جمله تحت فشار مخالفان داخلی و خارجی برجام یا به امید اینکه بتوان امتیازات بیشتری از غرب گرفت، موضعی گرفته نشود که وضعیت مذاکرات از این پیچیده‌تر شود و بلاتکلیفی موجود با گفتن جمله «رایزنی‌ها ادامه دارد» تداوم یابد.
خوش‌بینی محتاطانه
جاوید قربان‌اوغلی تحلیلگر مسائل بین‌المللی به اینکه توافق احیای برجام بالاخره حاصل شود، امیدوار و خوش‌بین است اما به قول خودش محتاطانه. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «به نظر من دور هشتم مذاکرات با محوریت اروپایی‌ها برگزار شد و مذاکرات به متنی تبدیل شد که به نظر می‌رسد بتواند انتظارات ایران و طرف مقابل را برآورده کند. البته به نظر من حتما اروپایی‌ها با آمریکایی‌ها هماهنگ بودند و آمریکایی‌ها به خاطر حساسیت‌هایی که در ایران نسبت به آمریکا وجود دارد، فرمان این عملیات منجر به متن موجود را برعهده اروپایی‌ها گذاشتند.»
وی تاکید کرد: «امتیازاتی که از آن صحبت می‌شود نیز به اعتقاد من، امتیازاتی دوطرفه است و یک‌طرفه به سود ایران نیست و به خاطر همین می‌تواند موجب احیای برجام باشد. منظور از امتیازات دوطرفه این است که هر مصالحه و توافقی نیاز دارد که دو طرف از خواسته‌های حداکثری خود کناره‌گیری کرده و به حداقل‌های مرضی‌الطرفین رضایت دهند تا توافق برد- برد باشد.»
امتیازات دوطرفه
قربان اوغلی ادامه داد: «بر اساس اخباری که منتشر شده، همان‌طور که همه می‌دانیم ایران از خواسته لغو تحریم‌های سپاه و خروج آن از فهرست گروه‌های تروریستی عقب‌نشینی کرده است. آمریکایی‌ها نیز قبلا گفته بودند، بایدن هم در سفر به منطقه در این باره اتمام حجت کرد و این مساله برای آمریکا به نوعی حیثیتی شد تا دیگر نتوانند از این مساله عبور کنند. در ایران البته آقای مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده گفته که از ابتدا هم خروج سپاه از فهرست تروریستی از جمله شروط ایران نبوده است. به هر حال، معتقدم که اگر ایران این خواسته را نداشته باشد، موارد دیگر قابل حل است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی در توضیح مسائل دیگر نیز گفت: «یکی از دیگر خواسته‌های ایران بحث تضمین بود و آن‌طور که گفته می‌شود، آمریکایی‌ها رضایت داده‌اند که شرکت‌هایی که به ایران می‌آیند چنانچه اتفاقی افتاد و یکی از طرف‌ها از برجام خارج شد، طبق زمانبندی که از یک تا چهارسال است؛ مشمول تحریم نشوند. این موضوع می‌تواند نوعی تضمین ایجاد کند. از اول هم برخی می‌گفتند که به جای تاکید بر تضمین‌های حقوقی سراغ تضمین‌های اقتصادی برویم چون اینها می‌تواند برجام را زنده نگه دارد. در واقع اگر شرکت‌ها وارد ایران شده و سرمایه‌گذاری و کار کنند، خودشان به عناصر تضمین‌کننده عدم خروج از برجام تبدیل خواهند شد.»
وی ادامه داد: «شرط جدیدی که ایران در این دور از مذاکرات مطرح کرد مساله پادمانی است. به نظر من این مساله نیز کاملا سیاسی است. اساسا برخلاف آنچه که برخی مساله آژانس را فنی می‌دانند، معتقدم که آقای گروسی تحت فشارهای سیاسی این مساله را مطرح کرد و یک قطعنامه نیز علیه ایران از شورای حکام گرفت تا ایران را وادار کند که از برخی خواسته‌ها که به نظر من همین بحث سپاه بود، عقب‌نشینی کند. اکنون به نظر می‌رسد که نکته کلیدی طرح جدید اروپایی‌ها این است که اگر ایران با پیش‌نویس آنها موافقت کند و به برخی سوالات آژانس هم پاسخ دهد، اروپا و آمریکا تلاش می‌کنند که آژانس از این مساله عبور کند و پرونده ایران بسته شود. می‌دانیم که این مساله در مذاکرات سال ۲۰۱۵ نیز به شکل دیگری مطرح بود. آن زمان هم در قالب PMD مساله مطرح بود و توافق نانوشته‌ای بین آقای ظریف و کری صورت گرفت که از آن مساله عبور کنند. دیدیم که در آن سال‌ها نیز این مساله دیگر مطرح نشد. بعد هم که مطرح شد یک تحرک سیاسی بود و اگر ایران از خواسته خود درباره سپاه عقب‌نشینی کند، این موضوع قابل حل است و ظاهرا نیز این روند در جریان است.»
عوامل بدبینی
قربان‌اوغلی در پاسخ به اینکه چه عوامل خوش‌بینی نسبت به حصول توافق را محتاطانه می‌کند؟ گفت: «نگرانی به خاطر دو عامل داخلی و بیرونی است. نگرانی داخلی ناشی از عملکرد و تندروی‌های برخی مخالفان برجام است که برجام را خسارت محض می‌دانند یا رویکرد کاسبان تحریم که در شرایط فعلی درآمدهای میلیاردی دارند و نیروی قدرتمند سیاسی و اقتصادی به حساب می‌آیند. به نظر من اینها می‌توانند پاشنه آشیل توافقی باشند که احتمال حصول آن وجود دارد.»
وی افزود: «عامل خارجی نگران‌کننده نیز به نظر من روس‌ها هستند. برخلاف اینکه برخی می‌گویند، روس‌ها چون نمی‌خواهند یک ایران هسته‌ای را در همسایگی خود داشته باشند، لذا به حصول توافق و احیای برجام رضایت خواهند داد. معتقدم که احیای برجام به زیان روس‌ها است. از نظر اقتصادی هم مساله نفت و انرژی مطرح است که اکنون برای غرب حیاتی است. به اضافه اینکه روس‌ها با توجه به جنگ اوکراین و رویکردهای سیاسی ایران تصور می‌کنند که اگر ایران با غرب مصالحه کند، ممکن است روابط ایران با غرب نرمال شود و آنها اصلا خواهان چنین وضعیتی نیستند.»
قربان‌اوغلی تاکید کرد: «به نظر من اگر دولت بتواند این دو مساله را حل کند، می‌توان خوش‌بینی محتاطانه‌ای را نسبت به حصول توافق داشت.»
«نه» مالی به امتیازات احتمالی
امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا اما اصلا امیدی به حصول توافق ندارد و کاملا برعکس قربان‌اوغلی تصور می‌کند که آمریکایی‌ها تمایلی به حصول توافق ندارند. او به «جهان‌صنعت» گفت: «دو رسانه غربی یعنی پولیتیکو و وال‌استریت‌ژورنال دو موضوع را مطرح کردند: یکی درباره مسائل پادمانی نوشت مبنی بر اینکه گویا اروپایی‌ها و آمریکا قصد دارند در زمینه بسته شدن پرونده PMD امتیازی بدهند. دیگری هم بحث تجارت اروپایی‌ها با سپاه یعنی همان تحریم‌ها را مطرح کرد. آقای رابرت مالی اما در یک مصاحبه و در یک توئیت هر دو موضوع را رد کرد. او گفت تا وقتی ایران به سوالات آژانس پاسخ ندهد و تا زمانی که آژانس اعلام رضایت نکند، آمریکا راضی نخواهد شد. این یعنی آن‌طور نیست که ایران به سرعت جواب دهد و آژانس به سرعت اعلام رضایت کند و آمریکا صحه بگذارد و… در واقع ممکن است که یک سال، سه یا پنج سال هم طول بکشد و آژانس راضی نشود و آمریکا هم راضی نشود.»
لازم به یادآوری است که قبلا هم قاسم محبعلی در مصاحبه‌ای تاکید کرده بود، اول باید توافق امضا شود و بعد آژانس برای گزارش به ایران آمده و این پروسه طی شود.
ابوالفتح برای اثبات بدبینی خود، دلیل دیگری هم دارد. وی افزود: «نکته دوم در حرف‌های مالی این بود که با صراحت گفت ما هیچ معافیتی برای تحریم‌های فرابرجامی که منظورش همان سپاه است، نداریم. یعنی بحث امتیاز به ایران درباره سپاه را رد کرد. بنابراین با توجه به موضع سرسختانه آمریکا، گمانه‌زنی‌ها مبنی براینکه اروپا می‌خواهد وسط را بگیرد و امتیازاتی به ایران بدهد تا برجام احیا شود، از بین رفت و دوباره باید منتظر ماند و دید که واکنش ایران چیست. من شخصا چندان امیدوار نیستیم که توافق حاصل شود.»
آرزوها و واقعیت‌ها
ابوالفتح این موضوع که اولیانوف از نزدیک بودن لغو تحریم‌های ایران سخن گفته را نیز بیان آرزوها و انتظارات دانست. او گفت: «روسیه، ایران، چین، اروپا و آمریکا هر کدام انتظارات و آرزوهایی دارند که آن را بیان می‌کنند. اینکه در روزهای آینده برجام احیا شود نیز انتظار آنهاست اما برآورده می‌شود. اینکه آقای اولیانوف بگوید تحریم‌های ایران در روزهای آینده لغو می‌شود با اینکه واقعا لغو شود، دو مقوله متفاوت هستند.»
ابوالفتح در واکنش به اینکه برخی از تحلیلگران داخلی معتقدند اگر ایران از شرط خود درباره لغو تحریم‌های سپاه گذشته باشد، توافق محتمل است، گفت: «تحلیل و فهم من از اتفاقات داخل آمریکا این است که مساله سپاه نیست. ایالات متحده از برجام بیرون آمده که برنگردد. این یک تصمیم شخصی و از روی هوس ترامپ نبوده است. عقل جمعی ایالات متحده بر این اصل قرار گرفته که برجام ۲۰۱۵ منافع آنها را تامین نمی‌کند. ایالات متحده به دنبال برجام‌پلاس، برجام ۲، برجام ۳ و… است. تنها تفاوت در این است که جمهوریخواهان می‌گویند همه مسائل را در یک توافق بیاوریم و مسائل را حل کنیم مثل شروط دوازده‌گانه پمپئو. آنها می‌خواهند یک بار برای همیشه همه مسائل خود را با ایران حل کنند و ایران برایشان تبدیل به کشور نرمالی مثل اردن، مصر و… شود. دموکرات‌ها نیز همین هدف را دارند اما معتقدند که باید مرحله به مرحله پیش رفت. آنها می‌گوید اول مساله هسته‌ای را حل و فصل کنند، بعد به برجام موشکی و منطقه‌ای بپردازند. از این جهت فکر می‌کنم که مشکل، سپاه نیست بلکه مشکل آن است که آمریکایی‌ها تغییر سیاست منطقه‌ای و دفاعی ایران را می‌خواهند.»
وی توضیح داد: «اینکه الان مساله را به سپاه گره می‌زنند برای آن است که اگر ایران شرایط آمریکا را بپذیرد، عملا از مزایای اقتصادی برجام منتفع نمی‌شود. مثلا در آرژانتین یک هواپیما به کشور دیگری فروخته شده اما چون ادعا می‌شود که توسط قدس سلاح به سوریه می‌برده و دو، سه نفر که با سپاه قدس در تماس هستند، بوده‌اند؛ مصادره می‌شود. یعنی این پیام را به جهان می‌دهد که هرکسی با ایران ارتباط بگیرد یا با شرکتی که متعلق به سپاه است یا یک سپاهی عضو هیات‌مدیره آن است یا قراردادی با سپاه دارد و… کار کند، درصدد مصادره اموال است. با این شرایط هیچ سرمایه‌گذار خارجی جرات نمی‌کند با ایران کار کند. از این جهت تا وقتی که سپاه در فهرست تروریستی آمریکا باشد، ایران از منافع اقتصادی برجام منتفع نمی‌شود.»
چرا مذاکرات ادامه دارد؟
کارشناس مسائل بین‌المللی در پاسخ به اینکه با این حساب بعد از پاسخ ایران به پیش‌نویس اروپایی‌ها مذاکرات پایان یافته و شکست می‌خورد یا باز هم ادامه خواهد داشت؟ گفت: «پیش‌بینی شکست مذاکرات را ندارم چون هیچ برنامهای برای دوران بدون برجام نیست. اگر کشورها اعلام کنند که برجام مرد یعنی ایران بمب می‌سازد و آمریکا هم چاره‌ای ندارد غیراز اینکه اقدام نظامی کرده و جنگ راه اندازد. هیچ‌کس نمی‌خواهد در دوره پرآشوبی هم قرار بگیرد لذا مذاکراه ادامه می‌یابد و هر بار می‌گویند که ممکن است هفته بعد توافق شود و… این روند ادامه دارد. یک قطری می‌رود و یک اروپایی می‌آید و دوباره در یک شهر دیگر دیدار کرده یا پیش‌نویس دیگری مطرح می‌شود و این ادامه دارد.»
ابوالفتح همچنین گفت: «به نظر من دولت بایدن هم بدش نمی‌آید که سیاست بلاتکلیفی را ادامه دهد. یعنی از یک طرف دیگر مایل نیست که به توافق دست یابد چون توافقی که او می‌خواهد آن چیزی نیست که ایران به آن رضایت دهد. از طرف دیگر اصلا مایل نیست که نام دولت او با بمب اتم ایران گره بخورد. به هرحال برخی از رسانه‌های غربی برای تحقیر و تخریب بایدن، او را پدر بمب اتم ایران می‌خوانند. یعنی اگر مذاکرات برجام قطع شود، از نظر آمریکایی‌ها معادل ساخت بمب است. برای همین مذاکره را ادامه می‌دهند حتی اگر بدانند که نتیجه ندارد. از نظر آنها حداقل این است که با ادامه مذاکره و چارچوب فعلی، ایران بمب نمی‌سازد. آنها نگران هستند که اگر اقدام تندی انجام دهند، ایران به سوی ساخت سلاح هسته‌ای می‌رود. بنابراین ادامه شرایط کج‌دار و مریز را بهتر می‌دانند. من نیز شکست مذاکرات را پیش‌بینی نمی‌کنم و معتقدم که مذاکرات ادامه خواهد داشت.»
آنچه ابوالفتح می‌گوید، اگرچه تلخ است اما واقع‌بینانه‌تر از خوش‌بینی برخی تحلیلگران است. اینکه واقعا آمریکا مانع از توافق است یا ایران هم نقشی دارد، البته بحث مفصل و دیگری است اما اینطور که به نظر می‌رسد همچنان که در کارتون‌های طنازانه و فضای مجازی می‌بینیم، باید منتظر بود که سال‌ها بگذرد و ما همچنان چشم به ضرب‌الاجل‌ها و پیش‌نویس‌ها و ملاقات‌ها دوخته باشیم و امیدوار به اینکه توافقی حاصل شود، برجامی احیا شود و از شدت مشکلاتی که مردم تحمل می‌کنند کم شود.
لینک کوتاه :