مهاجران پشت درهای مدرسه
به گزارش جهان صنعت نیوز: بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی وزارت آموزش‌وپرورش تعداد دانش‌آموزان غیرایرانی ثبت‌نام شده در مدارس کشور ایران از سال ۱۳۸۵، با شیبی ثابت رو به افزایش بوده است و به بیش از ۵۰۳ هزار دانش‌آموز اتباع در بیش از ۲۸ هزار مدرسه ایرانی در دوسال اخیر رسیده است.
افزایش ۳۰۰ هزار نفری جمعیت دانش‌آموزان اتباع
هرچند امسال شرایط به گونه‌ای متفاوت از سال‌های گذشته رقم خورده است و با تسلط مجدد طالبان بر افغانستان در سال ۱۴۰۰، برجمعیت کودکان و نوجوانان اتباع در سن تحصیل و ساکن کشورمان افزوده شده تا جایی که وزیر آموزش‌وپرورش ۳۱ مردادماه سال جاری به افزایش تراکم جمعیت دانش‌آموزی به عنوان یکی از چالش‌های رخ داده در پی افزایش مهاجرت‌ها به کشور یاد کرده و می‌گوید: سال تحصیلی جدید را با ۱۶ میلیون دانش‌آموز شروع خواهیم کرد. بحث مهاجرت امری مضاعف بر تراکم دانش‌آموزان در اطراف شهرها شده و مهاجرت اتباع نیز آن را تشدید کرده است. امسال به جمعیت ۵۶۰ هزار نفری دانش‌آموزان اتباع، ۳۰۰ هزار نفر افزوده خواهد شد.
اما شرایط ثبت‌نام و تحصیل اتباع در مدارس کشور چه بود؟ اواخر تیرماه، شیوه‌نامه اجرایی ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در مدارس جمهوری اسلامی ایران در سال تحصیلی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ از سوی مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور ابلاغ شد که بر اساس آن دانش‌آموزان اتباع خارجی دارای مدارکی اعم از گذرنامه دارای اقامت معتبر، گذرنامه خانواری (دارای روادید تا ۳۰/۹/۱۴۰۰)، دفترچه پناهندگی معتبر، دفترچه اقامت معتبر صادره از نیروی انتظامی، کارت‌های آمایش ۱۶ یا ۱۷، کارت‌های هویت ۱۵ یا ۱۶، برگه تردد دارای اعتبار بدل از کارت آمایش، دفترچه اقامت ویژه صادره از نیروی انتظامی و برگ حمایت تحصیلی صادره در سال ۱۴۰۱ یا ۱۴۰۰ مشمولان ثبت‌نام و تحصیل در مدارس کشور بودند.
همچنین دارندگان برگ حمایت تحصیلی سال ۱۴۰۰ در صورت داشتن کارنامه تحصیلی در مدارس کشور می‌توانند برای سال جاری در همان مدرسه ثبت‌نام کنند، انتقال ایشان به سایر مدارس یا پایه بالاتر مشروط به داشتن برگ حمایت تحصیلی سال ۱۴۰۱ است.
تکلیف آنها که برگه آمایش ندارند چه می‌شود؟
ثبت‌نام از دانش‌آموزان اتباع دارای شرایط مذکور بر اساس دستورالعمل مرکز امور بین‌الملل انجام شده و همچنان در حال انجام است. اما فارغ از ثبت‌نام اتباع دارای مدارک قانونی گفته شده که به روال هرساله انجام می‌شود، آموزش‌وپرورش با جمعیتی از دانش‌آموزان مهاجر مواجه است که هنوز در طرح سرشماری شرکت نکرده و مدارک مربوط برای ثبت‌نام را در اختیار ندارند.
یوسف نوری وزیر آموزش‌وپرورش درباره تکلیف ثبت‌نام این گروه از کودکان اتباع به ایسنا می‌گوید: به ما از سوی استانداری گفته شد که اگر کسی در طرح آمایش نباشد، ثبت‌نام نکنید. من هم به استان‌ها اعلام کردم.
وی می‌افزاید: البته بعید به نظر می‌رسد که نهایتا ثبت‌نام نکنیم. هرساله این اتفاقات می‌افتد و ما هم در نهایت ثبت‌نام می‌کنیم، لذا آمادگی ثبت‌نام را داریم. منتها امسال بر تعداد اتباع افزوده شده است، هر سال حدود ۵۰۰ هزار دانش‌آموز اتباع داشتیم که امسال بیش از ۳۰۰ هزار نفر به آنها افزوده می‌شود که اگر در مناطق پرتراکم باشند ما را با چالش‌هایی مواجه خواهند کرد.
وی درباره امکان مساعدت برای ثبت‌نام آنها که برگه سرشماری ندارند می‌گوید: اینکه ثبت‌نام انجام می‌شود یا خیر را باید ببینیم وزارت کشور چه دستوری می‌دهد، نهایتا این یک توافقی با اداره کل اتباع و وزارت کشور است، اما تاریخ نشان داده است که معمولا اینها ثبت‌نام می‌شوند.
به نظر می‌رسد غیر از برخی مناطق حاشیه‌ای که جمعیت دانش‌آموزان بالاست ثبت‌نام کودکان مهاجر غیرقانونی با چالش روبه‌رو باشد؛ چالشی که از جنس کمبود زیرساخت‌هاست و رفع آن نیازمند تدبیر مسوولان است.
پیش‌بینی وجود ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار دانش‌آموز اتباع غیرمجاز در ایران
وحدانی کارشناس اتباع و مهاجران خارجی مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور در گفت‌وگو با ایسنا، در این باره می‌گوید: سال گذشته بیش از ۵۵۶ هزار دانش‌آموز اتباع خارجی در تمام مقاطع تحصیلی داشتیم. امسال بعد از وقایع منطقه و افغانستان آمار بالا رفته و در جلساتی که با وزارت کشور داشتیم به ما گفتند این رقم به بیش از ۶۶۰ هزار نفر خواهد رسید.
وی می‌افزاید: بعد از وقایع افغانستان، دیگر به دانش‌آموزان جدید از سوی وزارت کشور کارت حمایت تحصیلی ارائه نشده است و برگه‌های سرشماری به آنها داده‌اند. درست است که ما آموزش‌وپرورش و متولی آموزش این افراد هستیم، ولی اینها اگر بخواهند در مدارس ایران ثبت‌نام کنند باید حتما وزارت کشور مجوزی به اینها بدهد.
وحدانی ادامه می‌دهد: ضمن اینکه دانش‌آموزان دوره قبلمان که دارای برگه حمایت تحصیلی بودند را طبق شیوه‌نامه، ثبت‌نام کردیم یا در حال ثبت‌نام هستند، ولی درباره بچه‌های سرشماری شده و آنها که برگه‌هایی برایشان صادر شده مبنی بر اینکه آبان بیایند یا زمان دیگری که از طریق دفاتر کفالت برای آنها صادر شده است، هیچ تصمیم دیگری نمی‌توانیم بگیریم، چون آنها کلا غیرمجاز هستند؛ ولی اتباعی که برگه‌های سرشماری دریافت کرده‌اند و در شش ماه و یک سال اخیر به ایران آمده‌اند، تا وزارت کشور به ما اعلام نکند که اینها مجاز به ثبت‌نام هستند یا خیر، ما هیچ کاری نمی‌توانیم انجام بدهیم.
کارشناس اتباع و مهاجران خارجی مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور با تاکید بر اینکه بنابراین تصمیم‌گیری درباره ادامه تحصیل این دانش‌آموزان منوط به اجازه وزارت کشور است که آن هم باید طی بخشنامه‌ای به ما اعلام شود، می‌گوید: اینها تعدادشان کم هم نیست و طبق آمار غیررسمی که تا یک ماه قبل داشتیم، به بیش از ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار نفر می‌رسند.
تکلیف ثبت‌نام اتباعی که برای بعد از آبان‌ماه از دفاتر کفالت «برگه» دریافت کرده‌اند چه می‌شود؟
وی درباره تکلیف ثبت‌نام آن گروه از اتباعی که برگه‌هایی برای بعد از آبان‌ماه از دفاتر کفالت دریافت کرده‌اند عنوان کرد: این افراد کسانی هستند که تازه به کشور آمده‌اند، مثلا ۱۰ روز قبل و یا یک ماه قبل آماده‌اند و سرشماری نشده‌اند و اینها اصلا نمی‌توانند ثبت‌نام کنند. این عده امسال می‌مانند، ولی برای آنهایی که برگه‌های سرشماری‌شان صادر شده است، وزارت کشور تاکنون چندین جلسه تشکیل داده و قرار شده به ما اعلام کنند که چه کنیم، ولی هنوز خبری نشده و منتظریم.
وحدانی با بیان اینکه همکاران ما در استان‌ها آمادگی دارند که از این کودکان در سن تحصیل ثبت‌نام کنند، ولی وقتی هنوز بخشنامه‌ای دست‌شان نیامده و اجازه ثبت‌نام ندارند، طبیعتا نمی‌توانند کاری انجام دهند، می‌گوید: وقتی می‌خواهی وارد سامانه ثبت‌نام بشوی باید شماره و شناسه ثبت شود و همه چیز به صورت سیستمی است و وقتی تایید نشده باشد، اطلاعات‌شان در آن منوها(فهرست و لیست) فعال نیست.
وزارت کشور هر چه سریع‌تر تکلیف اتباع را مشخص کند
وی می‌افزاید: دانش‌آموزانی که در افغانستان درس خوانده‌اند و می‌خواهند به پایه دهم، یازدهم و دوازدهم (متوسطه دوم) بروند باید «تعیین سطح» انجام دهند. ما اعلام کردیم آنهایی که برگه سرشماری دارند، تعیین سطح می‌کنیم که یک مقدار از بار تجمع‌شان در ادارات کل کمتر شود و اینها تعیین سطح‌شان انجام شود تا بعدا که نتیجه سرشماری آمد دیگر بابت تعیین سطح مراجعه نکنند و فقط یک نامه بگیرند و بروند مدارس ثبت‌نام کنند.
کارشناس اتباع و مهاجران خارجی مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور با تاکید بر اینکه ما در عین حال منتظر هستیم تصمیم کلی از سوی وزارت کشور اتخاذ و اعلام شود، اظهار کرد: این موضوع دارد برای ما تبدیل به چالش می‌شود. این دانش‌آموزان باید در امتحانات تعیین سطح شرکت کنند. بحث کلاس‌بندی مطرح است. بحث دریافت کتب درسی را داریم که باید در سامانه ثبت‌نام کنند زیرا هیچ کتابی در بازار آزاد قابل تهیه نیست. بحث سنجش سلامت کلاس اولی‌ها هم مطرح است.
وی تاکید می‌کند: به هرحال ما آمادگی داریم اگر رسما از طریق وزارت کشور اعلام شود که اینها مشکلی ندارند، ثبت‌نام را انجام دهیم. در وزارت کشور هم در حال تلاشند، اما خب ملاحظاتی هست و ممکن است ما نتوانیم وارد شویم و خودشان پاسخگو خواهند بود. ما خوشحال می‌شویم که بتوانیم کاری انجام بدهیم و این کودکان نیز تا اول مهر بتوانند در مدارس حضور یابند و مقدمات ساماندهی‌شان انجام شود.
ظرفیت موجود در مدارس پاسخگوی پناهندگان خواهد بود؟
اما فاطمه اشرفی، عضو هیات‌مدیره انجمن حامی(حمایت از زنان و کودکان پناهنده)، نگاه کلان‌تری به موضوع تحصیل کودکان اتباع در ایران دارد و معتقد است فارغ از اقدامات کوتاه‌مدتی که باید برای ساماندهی امر آموزش کودکان اتباع در کشور صورت بگیرد، تا سیاست‌های نادرستی اتخاذ نشود، گفت: نظام آموزشی کشور نمی‌تواند پاسخگوی این حجم از جمعیت دانش‌آموزی افزوده شده به علت افزایش مهاجرت‌ها در کشور باشد.
وی در این باره می‌گوید: در حال حاضر آموزش‌وپرورش نه تنها برای آموزش اتباع دچار مشکل است بلکه در فراهم کردن دسترسی به آموزش استاندارد برای دانش‌آموزان ایرانی نیز دچار چالش است. زیرساخت‌های آموزشی برای جمعیت مشخصی فراهم شده و وقتی به فاصله یک سال، سه میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده می‌شود که بخشی از آنها جمعیت در سن آموزش هستند و انتظار دارند وارد چرخه آموزشی شوند، طبیعی است که با چالش مواجه می‌شود.
اشرفی با بیان اینکه به خصوص در حاشیه شهرها، امکان پاسخگویی به نیاز چندصدهزار نفری که وارد سیستم آموزشی می‌شوند وجود ندارد، عنوان می‌کند: پیش‌بینی می‌شود از کل جمعیتی که وارد کشور شده، بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر کودک و نوجوان در سن آموزش هستند که این تعداد به حداقل ۱۲ هزار کلاس درس جدید نیاز دارند که رقمی بالغ بر ۱۸۰ میلیون دلار بودجه نیاز دارد.
فعال حوزه پناهندگان می‌افزاید: این در شرایطی است که تا قبل از ورود این تعداد افراد جدید به نظام آموزشی، مدارس کشور ۶۰۰ هزار تبعه خارجی را در خود جای داده بودند. مساله اینجاست که وقتی داریم آموزش را درنسبت با دانش‌آموزان پناهجو یا مهاجر بررسی می‌کنیم باید به سایر حوزه‌های مرتبط نیز توجه کنیم. در سال‌های اخیر در حالی با افزایش حجم دانش‌آموز در نظام آموزشی کشور مواجه بوده‌ایم که آموزش همواره جزو حوزه‌های مغفول مانده و ضعیف مانده در نظام بودجه‌ریزی در کشور به شمار رفته و همواره نگران کیفیت آموزش و نبود استانداردهای آموزشی بوده‌ایم.
در اکثر شهرها دچار کسر قابل‌توجهی نیرو و صندلی آموزش هستیم
اشرفی با بیان اینکه این افزایش جمعیت، عملا نظام آموزشی داخلی را دچار اختلال شدید خواهد کرد، به نارضایتی‌های داخلی به وجود آمده در پی افزایش تراکم دانش‌آموزی بعضا تا ۵۰ نفر در یک کلاس و تنش‌های اجتماعی و فرهنگی ناشی از آن نیز اشاره و اظهار کرد: اگر قرار است درباره چالش‌های دسترسی کودکان اتباع به آموزش صحبت کنیم باید فراتر بنگریم و مساله را از این زاویه ببینیم که ظرفیت‌ها و محدودیت‌های ما چقدر است و متناسب با آن قضاوت کنیم. در اکثر شهرها دچار کسر قابل‌توجهی نیرو و صندلی آموزش هستیم. اینها می‌تواند معضلات غیر‌قابل جبرانی نه تنها برای جامعه مهاجران بلکه برای جامعه میزبان نیز فراهم کند.
وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر تلاش جدی برای بالابردن فهم مسوولیتی سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای حمایت‌کننده وجود ندارد. به طور متوسط سالانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار سهم سرانه تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس دولتی است که باید مطالبه‌گری کرد. سازمان‌های بین‌المللی در داخل ایران مانند کمیسیاری عالی پناهندگان و یونیسف سهم مشارکتی‌شان برای این تعداد پناهجو چقدر است؟ نهایت اعتبارات بین‌المللی در این حوزه به یک یا دو مدرسه ختم می‌شود که به هیچ‌وجه پاسخگو نیست.
سیاست‌های پناهنده‌پذیری ما مبتنی بر ظرفیت‌های زیستی، اجتماعی و فرهنگی ما نیست
این فعال حوزه پناهندگان تاکید می‌کند که سیاست‌های پناهنده‌پذیری ما مبتنی بر ظرفیت‌های زیستی، امکانات مالی، ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی ما نیست. اکنون جدی‌ترین مساله آموزش، آب، اشتغال و سایر خدمات است که همه تحت‌الشعاع این است که سیاست و استراتژی مشخصی مبتنی بر منافع و امنیت ملی در حوزه مهاجران نداریم.
هرچند طبق آنچه در فوق بدان اشاره شد، وقوع چالش‌هایی در نظام آموزشی برای تامین امکانات تحصیل دانش‌آموزان اتباع که امسال طبق برآوردها بیش از ۳۰۰ هزار نفر بر شمار آنها افزوده شده و به نزیک ۹۰۰ هزار نفر می‌رسد، اجتناب‌ناپذیر است، اما باید درنظر داشت که فراهم کردن حق تحصیل برای همه کودکان ساکن در این سرزمین الزامی بوده و شایسته است که متولیان امر به ویژه وزارت کشور تمهیدات لازم جهت رفع مشکلات ثبت‌نام کودکان مهاجر در سن آموزش را با در نظر گرفتن ملاحظات لازم تا پیش از آغاز سال تحصیلی فراهم کنند.
این در حالی است که به نظر می‌رسد استفاده از بستر «شبکه شاد» برای ارائه آموزش به دانش‌آموزان اتباع با توجه به مشکلات و چالش‌های یاد شده می‌تواند مرهمی بر این درد باشد.
لینک کوتاه :