شش مسیر جذب سرمایه در اقتصاد
به گزارش جهان صنعت نیوز: در این راستا، از داده‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۰ استفاده شده است. نتایج حاصل از برآورد مدل، نشان‌دهنده این است که افزایش تولید ناخالص داخلی، سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی و نرخ بهره موجب افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران می‌شود. همچنین افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی سبب افزایش درآمد سرانه و روند انتشار گازهای گلخانه‌ای خواهد شد. بنابراین، پیشنهاد می‌شود، در راستای افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی، سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط مانند وزارت اقتصاد، اتاق بازرگانی و وزارت صمت، سعی در گسترش تجارت و ارتقای روابط تجاری و همزمان، با همکاری سازمان محیط‌زیست کشور، استانداردهای محیط‌زیستی مناسبی برای سرمایه‌گذاران خارجی تعریف و مشخص کنند.
متغیرهای اثرگذار بر انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی
تولید ناخالص داخلی: ارتباط میان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تولید ناخالص داخلی، نخستین‌بار در مدل‌های رشد نئوکلاسیکی مطرح شد. در مدل‌های رشد نئوکلاسیکی، پیشرفت فناوری و نیروی کار، برونزا در نظر گرفته می‌شود و عقیده بر این است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تنها در کوتاه‌مدت و با سرمایه فیزیکی، به رشد اقتصادی کشور میزبان منجر می‌شود، اما در بلندمدت، تاثیر بسزایی بر آن ندارد، زیرا به عقیده نئوکلاسیک‌ها، رشد بلندمدت تنها با رشد نیروی کار و فناوری رخ می‌دهد. با وجود این، از دهه ۱۹۸۰ به بعد، تئوری‌های رشد درونزا مطرح شد که در آنها، فناوری عاملی درونزا تلقی می‌شود. در مدل‌های رشد درونزا فرض بر آن است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نسبت به سرمایه‌گذاری داخلی از کارایی بیشتری برخوردار است. در این مدل‌ها، تاکید بر کانال‌های دیگر از قبیل R&D سرمایه انسانی، نرخ ارز، عوامل بیرونی یا اثرات سرریز است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از این طریق باعث رشد اقتصادی بلندمدت می‌شود. از سوی دیگر، وجود تولید ناخالص داخلی و افزایش آن، ارتباط مستقیم و غیرمستقیمی بر انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی خواهد داشت و بنابراین انتظار بر آن است که تولید ناخالص داخلی تاثیر مثبتی بر افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشد.
تجارت: سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تجارت، نقش اساسی در اقتصاد جهانی دارند. هر دو محرک اقتصاد جهانی هستند. همچنین انتقال کالا، خدمات و سرمایه در سراسر جهان را تسهیل می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که رابطه بین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تجارت، بیشتر مکمل است تا رقابتی، اگرچه نقش‌های اقتصادی متفاوتی دارند. افزایش جریان تجاری منجر به افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌شود. اما بررسی اثر این متغیر بر انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی، خود جای بحث دارد. همان‌طور که در مناطق آزاد تجاری- صنعتی (اثرگذاری این متغیر به فراخور شرایط اقتصادی- سیاسی هر کشور متفاوت است)، تجارت بالا سبب ورود سرمایه خارجی بالایی شده است، می‌توان این انتظار را داشت که در کشور با افزایش مقدار و حجم تجارت، احتمال تاثیر مثبت بر افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی باشد.
نرخ بهره: به دلیل اینکه نرخ بهره را در اقتصاد ایران مقامات پولی بدون ارتباط با عرضه و تقاضای پول مشخص می‌کنند و حالت دستوری دارد، کاربرد وسیعی در مکانیسم‌های اثرگذاری پولی بر سرمایه‌گذاری و بخش واقعی اقتصاد دارد. بنابراین، انتظار بر آن است که نرخ بهره اثر مثبتی بر انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشد. لازم به ذکر است که متغیرهای مذکور، تنها متغیرهای اثرگذار بر انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی نیست و عوامل متعدد دیگری ازجمله تحریم‌های سیاسی و اقتصادی بر انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی اثرگذار است. از آنجا که داده‌های مورد نیاز برای کمی کردن متغیر تحریم‌های سیاسی و اقتصادی در دسترس نیست و ماهیت این مدل به گونه‌ای است که باید از متغیرهای کمی برای اثرگذاری و اثرپذیری از متغیر پنهان استفاده شود و امکان کمی کردن این متغیر به شکلی که بتواند میزان اثرگذاری آن را ترسیم کند وجود ندارد، بنابراین، برای بررسی اثر و شدت این متغیر، در این گزارش از متغیرهایی مانند تولید ناخالص داخلی و تجارت که هر دو تحت تاثیر تحریم هستند، استفاده شده است.
متغیرهای اثرپذیر در انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی
بیکاری: با افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، طی دو دهه گذشته تقاضا برای نیروی کار ماهر افزایش یافته است. این پدیده صاحب‌نظران و سیاستگذاران را بر آن داشته است تا به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به عنوان عامل برجسته و اثرگذار در تغییرات اشتغال کشورهای سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر توجه کنند. بنابراین، انتظار بر این است که با افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی و ورود آن، بیکاری کاهش یابد.
آلودگی محیط‌زیست: آلودگی محیط‌زیست با رشد اقتصادی در کشورهای درحال توسعه افزایش می‌یابد و محیط‌زیست کالایی پست یا حداکثر کالایی عادی تلقی می‌شود. از سوی دیگر، سرمایه به مثابه موتور اصلی رشد و توسعه اقتصادی کشورهاست. بنابراین، کشورهای جهان، به ویژه کشورهای درحال توسعه، همواره برای جذب سرمایه در تلاش هستند و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی عامل مهم و کلیدی انتقال سرمایه که موجب گسترش شبکه تولید جهانی و انتقال فناوری می‌شود، تلقی شده است و فرآیند رشد و توسعه اقتصادی را در کشور میزبان سرعت می‌بخشد. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی موجب استفاده بیشتر از منابع انرژی و طبیعی می‌شود. پس انتظار می‌رود که ارتباط معناداری بین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و آلودگی محیط‌زیست وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی ارتباط مستقیمی با آلودگی محیط‌زیست خواهد داشت و انتظار بر آن است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر آلودگی محیط‌زیست اثر مثبت داشته باشد.
درآمد سرانه: در دهه ۵۰ میلادی، درآمد سرانه معیار اصلی توسعه در کشورها شمرده می‌شد، اما در اواخر دهه ۶۰، به تدریج آشکار شد که هر چند رشد شرط ضروری توسعه است، اما نباید آن را به منزله توسعه تلقی کرد؛ زیرا به عنوان شاخص نمی‌تواند همه جنبه‌های حیات انسان را دربرگیرد. افزایش درآمد سرانه یکی از متغیرهای رشد و توسعه است؛ زیرا درآمد سرانه با متغیرهایی مانند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، رفاه و… مرتبط است. پس انتظار بر آن است که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و ایجاد انگیزه در این متغیر، اثر مثبت و معناداری بر درآمد سرانه داشته باشد.
از آنجا که متغیر انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی، متغیری مشاهده‌ناپذیر است و امکان اندازه‌گیری آن به صورت مستقیم وجود ندارد، محاسبه آن نیازمند روشی است تا ارتباط بین متغیرهای قابل اندازه‌گیری و غیرقابل اندازه‌گیری را به خوبی توضیح دهد. در این راستا، متغیر انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی، متغیری پنهان در نظر گرفته شده است. متغیر پنهان، متغیری است که به صورت مستقیم قابل مشاهده و اندازه‌گیری نیست و با استفاده از یکسری متغیرهای قابل مشاهده اندازه‌گیری می‌شود. همان‌طور که گفته شد، الگوی پیشنهادی این تحقیق برای برآورد متغیر پنهان انگیزه سرمایه‌گذاری در ساختار مدل علل چندگانه شاخص‌های چندگانه به صورت شکل ۱ خواهد بود.
مجموع بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد که به طورکلی، افزایش تولید ناخالص داخلی، تجارت و نرخ بهره منجر به افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران می‌شود؛ به طوری که افزایش یک‌واحدی در متغیرهای تولید ناخالص داخلی، تجارت و نرخ بهره به ترتیب منجر به افزایش ۰۲/۰، ۰۴/۰ و ۱۴/۰ واحد در انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران می‌شود. همچنین، در خصوص تفسیر نتایج حاصل از آثار افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی بر متغیرهای درآمد سرانه و آلودگی محیط‌زیست نشان می‌دهد که افزایش یک‌واحدی در انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به ترتیب منجر به افزایش درآمد سرانه و آلودگی محیط‌زیست به میزان ۵۶/۱۲ و ۵۱/۱۲ می‌شود.
نتایج به دست آمده در خصوص آثار روابط متغیر پنهان انگیزه سرمایه‌گذاری با دیگر متغیرهای مدل منطبق با واقعیت، براساس تئوری‌های مورد بررسی در بخش پیشین است؛ به این صورت که افزایش نرخ بهره حقیقی به عنوان مهم‌ترین عامل اثرگذار بر انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در مدل مورد بررسی، باعث افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود. بررسی مطالعات متفاوت و در نظر گرفتن روند نرخ بهره حقیقی در طول سال‌های مطالعه و همچنین میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، نشان‌دهنده رابطه مستقیم بین این دو متغیر است؛ به طوری که، در سال‌هایی که نرخ بهره کمتر بوده، حجم سرمایه‌گذاری خارجی نیز کمتر بوده است. از طرفی، رشد ناخالص داخلی هر کشور با گسترش بخش تولید و خدمات بستر بهتری برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی فراهم می‌کند. هرچه موانع تجاری و قوانین سختگیرانه در کشور کمتر اعمال شود، منجر به بهبود روابط تجاری و بین‌المللی ایران با دیگر کشورها خواهد شد که این روابط، موجبات افزایش ورود جریان سرمایه خارجی به کشور را فراهم می‌کند. از طرفی، رابطه مثبت بین افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی با افزایش درآمد سرانه و افزایش آلودگی محیط‌زیست نشان‌دهنده این است که افزایش ورود جریان سرمایه‌گذاری خارجی به داخل کشور با افزایش واحدهای تولیدی، رونق اقتصادی و گسترش فناوری‌های موجود در بخش تولید و خدمات موجب افزایش درآمد سرانه و نیز افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود.
راهکارهای سیاستی
با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی افزون بر اینکه منبع تامین سرمایه در نظر گرفته می‌شود، در راستای تامین منابع انتقال فناورهای جدید، مهارت‌های مدیریتی و افزایش دانش فنی در زمینه بخش‌های مختلف اقتصادی و سازماندهی شبکه‌های بازاریابی موثر است. از این رو فراهم کردن بسترهای مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بسیار حائز اهمیت است. براساس مطالعات گسترده و مختلفی که تاکنون درباره عوامل اثرگذار بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی صورت پذیرفته است، درمی‌یابیم که متغیرهای گوناگونی بر ورود جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشور نقش دارند که با شناخت این عوامل، زمینه برای ورود هرچه بیشتر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشور فراهم می‌شود.
در مجموع باید اعلام کرد که افزایش تولید ناخالص داخلی، سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی و نرخ بهره منجر به افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران می‌شود. درباره اثر مثبت متغیرهای تولید ناخالص داخلی و افزایش سهم تجارت از آن بر انگیزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، نتیجه می‌گیریم که به طورکلی اقتصادهای بزرگ ناشی از سهم بالای تولید ناخالص داخلی در کشورها، با فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب و امکانات بیشتر در راستای تولید داخلی و مشارکت در شرکت‌های چندملیتی و نیز ارائه خدمات، بستر مناسب‌تری را در خصوص جذب و افزایش انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی در کشور فراهم می‌آورند. همچنین هرچه سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی بیشتر باشد، به منزله بهتر بودن روابط تجاری ایران با دیگر کشورها تلقی می‌شود که براین اساس، افزایش روابط تجاری ایران با کشورهای مختلف، افزایش توان رقابت‌پذیری درخصوص مشارکت در شرکت‌های تولیدی چندملیتی و بهبود روابط بین‌المللی، منجر به افزایش انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی در ایران خواهد شد. همچنین، نرخ بهره یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر سرمایه‌گذاری در هر کشور است. بنابراین با افزایش نرخ بهره، انگیزه سرمایه‌گذاری نیز افزایش می‌یابد.
در صورتی که جریان سرمایه‌گذاری افراد خارجی به کشور افزایش یابد، با افزایش واحدهای تولیدی، انتقال فناوری‌های جدید در خصوص بهبود تولیدات و خدمات داخلی و نرخ اشتغال افزایش می‌یابد و به تبع آن، درآمد سرانه افراد نیز افزایش خواهد یافت. همچنین، درباره افزایش میزان آلودگی محیط‌زیست ناشی از افزایش سرمایه‌گذاری خارجی، به افزایش روند انتشار گازهای گلخانه‌ای، ناشی از افزایش فعالیت واحدهای تولیدی، اشاره می‌شود؛ زیرا با افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران، تعداد واحدهای تولیدی افزایش خواهند یافت و به تبع آن، با میزان بیشتر آلودگی محیط‌زیست در کشور مواجه خواهیم بود. بنابراین، بر اساس یافته‌های این گزارش پیشنهاد می‌شود در راستای افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی، سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط مانند وزارت اقتصاد، اتاق بازرگانی و وزارت صمت، سعی در گسترش تجارت و ارتقای روابط تجاری کنند و همزمان با همکاری سازمان محیط‌زیست کشور، استانداردهای محیط‌زیستی مناسبی برای سرمایه‌گذاران خارجی تعریف و مشخص کنند.
(برگرفته از مقاله شیرین ظریف مرادیان و نسیبه زارعی)
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :