حشمت‌الله فلاحت‌پیشه *
در عرصه بین‌الملل آنچه اصل بر بی‌طرفی یا عدم بی‌طرفی دولت‌هاست، مواضع رسمی آنها است. ایران بارها رسما در خلال جنگ اوکراین اعلام بی‌طرفی کرده است. از سوی دیگر بازار اسلحه و میدان جنگ دو عرصه متفاوت هستند. طرف‌های جنگ مشخص هستند و به طور طبیعی از بازار اسحله‌های متفاوتی می‌گیرند و در حال حاضر تنوع سلاح اوکراینی‌ها بیشتر از سلاح روس‌ها است.در جریان جنگ تحمیلی ایران و عراق، بیش از ۵۰ شرکت سلاح‌های غیرمتعارف در اختیار صدام قرار می‌دادند و این به غیر از سلاح‌هایی بود که از بلوک شرق و غرب، از سوی ۳۶ کشور جهان به عراق ارسال می‌شد و همه این کشورها ادعای بی‌طرفی داشتند. بالاترین تنوع فروش اسلحه در جنگ، بعد از جنگ جهانی دوم، در عراق علیه ایران صورت گرفت.در موضوع فعلی، بعضا ضعف دیپلماسی رسمی در داخل کشورها باعث می‌شود که هجمه‌ها علیه برخی از آنها راحت‌تر صورت بگیرد. شرایط امروز ایران، چنین شرایطی است؛ در ایران متاسفانه به دلیل برخی اقدامات نارضایتی‌هایی شکل گرفت و همین بهانه‌ای شد تا همگان موضوع ایران در بعد منفی را برجسته کنند، موضوع اوکراین هم چنین است.تاریخ مناسبات دو کشور نشان می‌دهد که برخی در «روسوفیل» بودن، بیش از حد افراطی عمل می‌کنند. مصاحبه‌های سه مسوول ایرانی در مقاطع مختلف یکی از این نمونه‌ها است؛ آنها در مصاحبه‌هایشان می‌گفتند «صادرات گاز ایران به اروپا صرفه اقتصادی ندارد» که کاملا در راستای منافع روسیه بود. الان هم برخی مسوولان با یکدیگر مسابقه می‌دهند تا اعلام کنند، روسیه نقشی در شکست برجام ندارد اما روس‌ها همه مسائل را در یک راستا می‌دانند و بازیگری مانند ایران را در شرهای خود شریک می‌کنند. تجربه سوریه بعد از شکست داعش نشان داد که روس‌ها هیچ وقت برای منافع ایران، اهمیتی قائل نیستند ولی در شرها سعی می‌کنند ایران را سهیم کنند.هر جریان یا فردی یا رسانه‌ای که به دنبال ایجاد مشغله و هزینه برای کشور است، قطعا در راستای منافع ملی عمل نمی‌کند. کشور ما بزرگ‌ترین آسیب‌ها را از تنش‌هایی دیده که قابل پیش‌بینی بوده‌اند. برای نمونه در داخل برخی ادعا می‌کردند که ایران چند پایتخت عربی را کنترل می‌کند که این گفته‌ها به ضرر ایران تمام می‌شود. وقتی این سخنان وارد کانون اصلی چالش شود، آنجا میزان آسیبی که همین سخنان واهی وارد می‌کنند، به خوبی قابل لمس است. سیاست خارجی ایران به جای اینکه عرصه وحدت و یکصدایی در نظر و عمل باشد، تبدیل به عرصه کثرتی ویرانگر شده که بهانه به دست دشمنان می‌دهد که حداقل نتیجه‌اش حفظ شرایط تحریمی است.در این موضوع هم، ایران هیچ تخلفی مرتکب نشده چرا که سابقه مناسبات نظامی ایران و روسیه سابقه‌ای سی ساله است. از طرفی دو کشور سابقه‌ای طولانی در برگزاری مانورها و نمایشگاه‌های مشترک نظامی دارند. لذا وجود سلاح‌های ایرانی در نزد روس‌ها طبیعی به نظر می‌رسد.ایران و روسیه بعد از جنگ تحمیلی، مناسبات تسلیحاتی گسترده‌ای با یکدیگر داشتند و حتی اگر سلاح ایرانی هم آنجا باشد، این امر خلاف اصل بی‌طرفی نیست. از سوی دیگر اصل خبر فروش پهپادهای ایرانی به روسیه، خبر مشکوکی بود. مشکوک‌تر از آن، این است که خبر اول از سمت روس‌ها و به شکل تحقیرآمیزی منتشر شده است؛ آنها از برخی رسانه‌های غربی به نقل از برخی محافل روسی اعلام می‌کنند که پهپادهای ایرانی از لحاظ کیفی، توقع آنها را در میدان جنگ برآورده نکرده و بعد مشخصا در صحنه جنگ شهری که جنگی ممنوعه است، لاشه پهپادهایی نشان داده می‌شود و می‌گویند متعلق به ایران است.
همه این موضوعات مشکوک است. اینها در حالی است که ارگان رسمی موضع‌گیری در جریان جنگ کشورها، وزارت خارجه است و وزارت خارجه ایران هم بارها اعلام کرده که بی‌طرف است و صادرات پهپادهای ایرانی به روسیه را هم تکذیب کرده است. در موضوع نقش روسیه، ذکر این نکته ضروری است که روس‌ها علاقه زیادی دارند تا در جنگ اوکراین تنها نباشند. آنها عامل اصلی شکست برجام بودند و الان هم در موضوع اوکراین با همین سیاست می‌خواهند در این جنگ تنها نباشند. روس‌ها می‌دانستند که ایران برنده اصلی بازار انرژی پس از احیای برجام است و تنها می‌شدند؛ و به همین منظور کارشکنی می‌کردند.
در جنگ فعلی، روسیه از حقوق بین‌الملل تخلف کرد؛ در ادامه این اقدام، یک هجمه رسانه‌ای شدید (حقیقی یا کاذب) و فضایی منفی شکل گرفت. در چنین شرایطی حداقل انتظار مردم از دولت‌هایشان اعلام بی‌طرفی است، چون حمله به اوکراین با جنایاتی همراه بود. بنا بر این همزمانی موضوع پهپادهای ایرانی با خبر جنگ شهرها علیه غیرنظامیان، یک عمل کاملا مشکوک است. برای جمع‌بندی باید تاکید کرد که این هجمه‌ها، نقش روسیه و همینطور نقش برخی محافل در ایران که سعی می‌کنند به گونه‌ای ذوق‌زده درباره مختصات عملیاتی پهپادهای ایرانی صحبت کنند، بسیار مشکوک است. اینگونه برخورد در محافل داخلی خلاف منافع ملی است، چرا که کشور ما در شرایطی است که متاسفانه یکی از پردشمن‌ترین کشورهای دنیا محسوب می‌شود و لازم است مسوولان سعی کنند، چالش‌های خارجی را به حداقل برسانند.
*رییس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس
