مرمت غیراصولی بلای جان دستکندها
به گزارش جهان صنعت نیوز: در واقع ایرانیان باستان با کندن زمین و عموما بدون استفاده از مصالح، سازه‌هایی در زیرزمین می‌ساختند که کاربری‌های مختلف و معماری خاص خود را داشته‌اند. با وجود اهمیت ویژه دستکندها در تاریخ و معماری ایران، در سالیان گذشته عملیات عمرانی و مرمت غیراصولی آسیب‌های جدی به دستکندهای تاریخی کشور وارد کرده است.
در آخرین نمونه شاهد آن بودیم که هفته گذشته اخباری در خصوص آزادسازی نشدن معابر و خانه‌های واقع در حریم دستکند زیرزمینی سامن منتشر شد؛ مساله‌ای که می‌تواند موجب بروز آسیب‌های جدی به این دستکند زیرزمینی شود.
نگاهی به وضعیت امروز دستکندهای تاریخی ایران گویای آن است که این آثار باستانی با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند و نیاز به مرمت اصولی جهت جلوگیری از وارد آمدن آسیب و حتی تخریب احتمالی دارند.
خطر آسیب به دستکند سامن
در سال ۱۳۸۴ شرکت مخابرات در حین اجرای پروژه فیبر نوری به صورت اتفاقی به یکی از مجموعه‌های دستکند در مرکز شهر سامن برخورد می‌کند و مردم محلی موضوع را به اطلاع مسوولان می‌رسانند.
آن‌طور که علی خاکسار باستان‌شناس مجموعه دستکند سامن می‌گوید؛ از آن زمان وزارت میراث فرهنگی از ادامه تخریب جلوگیری می‌کند و در یک بررسی دامنه‌دار کار کاوش، پژوهش و بررسی‌های این مجموعه انجام می‌گیرد و در سال ۹۵ دستکند سامن به عنوان پایگاه میراث فرهنگی ثبت می‌شود.
وی می‌افزاید: کاوش‌های صورت گرفته تاکنون منجر به کشف ۶۰ اسکلت انسانی در دستکند سامن شده است و به همین سبب احتمال می‌رود که این دستکند در دوره‌ای نقش یک گور دخمه را داشته است.
شهر باستان‌شناسی سامن با وجود اهمیت و آثار شاخصی که از آن کشف شده است امروز درست زیر معابر شهری و منازل مسکونی قرار دارد و همین امر خطر آسیب به آن را جدی کرده است.
شهر زیرزمینی تاریخی سامن اما تنها دستکندی نیست که با خطر مواجه است و لیست دستکندهای باستانی مواجه با چالش شامل موارد دیگری نیز می‌شود.
حفاری غیراصولی دستکند نوش‌آباد
شهر تاریخی نوش‌آباد در شهرستان آران و بیدگل(استان اصفهان) به دلیل برخورداری از فضای دستکند زیرزمینی شهرت ملی و بین‌المللی پیدا کرده است. با وجود اهمیت تاریخی و گردشگری این شهر زیرزمینی و دستکند آن، خبرهای منتشرشده حاکی از وضع نامساعد این میراث فرهنگی شاخص کشور است.
آن‌طور که رضا نوری شادمهانی سرپرست هیات باستان‌شناسی نوش‌آباد گفته در این سال‌ها فاضلاب تعدادی از منازل مسکونی شهر، به درون چاه‌های فضای دستکند منتقل شده که این موضوع، باعث آسیب دیدن آن شده است.
از سوی دیگر عباس غمخوار فعال میراث فرهنگی گفته: حفاری جدید در بافت تاریخی نوش‌آباد، برای بازگشایی خروجی شهر زیرزمینی، چند آسیب متوجه این مجموعه باستانی و لایه‌های تاریخی، فرهنگی این شهر کرده است.
این فعال حوزه میراث فرهنگی تصریح کرد: شهرداری نوش‌آباد برای دسترسی و ایجاد حفره به یکی از اتاق‌های این اثر باستانی و خروج گردشگر دست به تخریب زده است. این در حالی است که امکان ندارد پژوهشگاه وزارت میراث فرهنگی اجازه داده باشد که با بیل مکانیکی اقدام به حفاری روی شهر زیرزمینی کنند.
غمخوار تاکید کرد: جای تعجب دارد که سرپرست کاوش پایگاه میراث فرهنگی پژوهشگاه و اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با این‌گونه اقدام غیرفنی و اصولی موافقت کرده است که شهرداری نوش‌آباد با بیل مکانیکی تا عمق سه متر در بافت تاریخی اقدام به حفاری کند و لایه‌های تاریخی- فرهنگی را از بین ببرد.
این فعال حوزه میراث فرهنگی گفت: در عمق سه متری، خمره‌ای پیدا شده است که نشان از این دارد این بافت و لایه‌های آن باید بادقت و حساسیت، کاوش و ترانشه‌برداری شوند. گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی از جمله اولویت‌ها در این بافت تاریخی است تا آسیبی به این آثار وارد نشود و از بین نرود.
وی افزود: دومین خطر ناشی از این کاوش غیراصولی، ایجاد کانال و راه دسترسی برای خروجی شماره یک شهر زیرزمینی نوش‌آباد است که سالم‌ترین فضا را دارد و از لحاظ معماری هم باعث تخریب بدنه‌های اثر می‌شود.
این فعال حوزه میراث فرهنگی گفت: با توجه به پیگیری‌های انجام شده برای ثبت جهانی شهر زیرزمینی نوش‌آباد هرگونه دخل و تصرف غیرکارشناسی در معماری دستکند، مانع از ثبت اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو خواهد شد.
غمخوار افزود: انتظار داریم پژوهشکده باستان‌شناسی وزارت میراث فرهنگی، دستور توقف این حفاری را صادر کند تا بیش از این به هویت فرهنگی- تاریخی شهر باستانی نوش‌آباد لطمه وارد نشود.
نبود طرح مرمتی و بی‌توجهی به مرمت اصولی
نگاهی به مشکلات امروز دستکندهای ایران گویای آن است که این آثار تاریخی برای حفظ و باز شدن درهایشان به روی گردشگران نیازمند تامین بودجه و مرمت اصولی هستند.
دکتر عبدالرضا مهاجری‌نژاد عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی ضمن اشاره به وضعیت نامساعد مرمتی دستکندها به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه در دستکند زیرزمینی تفرش اتفاق خیلی بدی افتاد و بدون طرح مرمتی آن را مرمت کرده‌اند. برخی از دستکندها هم اصولا مرمت نشده‌اند. توجه داشته باشید که متاسفانه در دستکندها دخل و تصرف شده و همین امر ممکن است باعث تخریب آنها و ریزش آوار شود.
وی ضمن برشمردن اشتباهات صورت گرفته در مرمت دستکندها ابراز کرد: در برخی موارد زمین را کنده‌اند تا به دستکند برسند و یا نم و رطوبت را از دستکند می‌گیرند، زمانی که نم و رطوبت را از بنا می‌گیرید خلل در سقف دستکند که از نوع رسی- شنی و یا کنگلومرا است، ایجاد می‌شود. ایجاد این خلل‌ها باعث می‌شود بنا در طول زمان ریزش کند.
این باستان‌شناس ادامه داد: به نظرم در خصوص دستکندها انجام مطالعه امری حیاتی است و باید پس از مطالعه طرح مرمتی برای آنها تدوین شود و در نهایت براساس آن طرح مرمتی، مرمت اصولی صورت گیرد.
مهاجری‌نژاد در خصوص ویژگی‌های شاخص دستکندها ابراز داشت: شهرهای زیرزمینی برای خود شاخص‌هایی دارند بعضی از اینها مخفیگاه هستند و برخی به خاطر مساله وضعیت گرما و سرما در زمستان و تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفتند و کاربری‌های مختلفی دارند. بنابراین تمام دستکندها یکنواخت نبوده و کاربری‌های مختلفی داشته‌اند.
وی ضمن اشاره به اهمیت ویژگی‌های زمین‌شناسی دستکندها در مرمت آنها به «جهان‌صنعت» گفت: «بعضی از دستکندها حکم پناهگاه را دارند، برخی را به عنوان قنات مورد استفاده قرار می‌دادند و برخی نیز حالت شهر داشتند. همچنین جنس دستکندها نیز متفاوت است. برخی صخره‌ای هستند و بعضی از جنس سنگ‌های کنگلو مرا، آهکی و یا گچی هستند. بنابراین دستکندهای کشف شده باید براساس مطالعات زمین‌شناسی مرمت شوند.»
در نهایت باید گفت: با توجه به وضعیت امروز دستکندهای ایران برای حفظ این آثار شاخص تاریخی باید مسوولان امر اقدامی عاجل صورت دهند.
بدون شک در صورت انجام مرمت اصولی دستکندهای ایران ظرفیت تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری را دارند و می‌توانند پذیرای گردشگران داخلی و بین‌المللی بوده و برای کشور درآمدزایی و ارزآوری داشته باشند.
با توجه به این پتانسیل بالا به نظر می‌رسد دولت باید به این آثار تاریخی نگاه ویژه‌تری داشته باشد و با تمرکز به این نکته که سرمایه‌گذاری برای مرمت اصولی دستکندها در آینده می‌تواند درآمدزا باشد به حفظ این میراث فرهنگی همت گمارد.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانخواندنیلینک کوتاه :