آشتی غیر منتظره

به گزارش جهان صنعت نیوز:  اختلافات شدید میان ترکیه و مصر از زمانی آغاز شد که عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر در سال ۲۰۱۳ در پی یک کودتا، محمد مرسی رئیس جمهوری برآمده از انقلاب را برکنار و دستگیر کرد. پس از آن اردوغان به واسطه نزدیکی و قرابت هایی که با اندیشه های نواخوانی و اخوان المسلمین مصر دارد، انتقادات شدیدی را به السیسی به واسطه زندانی کردن مرسی و نیز برخوردهایی که با مخالفان داشت مطرح کرده و از آن زمان به بعد روابط میان آنکارا و قاهره دچار تنش های اساسی شد. علاوه بر این دو کشور اختلافات شدیدی را نیز در لیبی با یکدیگر داشتند؛ ولی امروز به واسطه دیداری که میان رهبران ترکیه و مصر در دوحه قطر صورت گرفته، بسیاری از تحلیل گران معتقدند که این دیدار به هیچ عنوان اتفاقی نبوده و منجر به تحولات اساسی در روابط میان دو کشور خواهد شد. حتی در این میان گفته می شود که قرار است یک بیانیه رسمی نیز از این دیدار صادر و طی روزهای آتی منتشر شود.

گفتنی است همزمان با اینکه اختلافات دو طرف در جنگ داخلی لیبی در طول سه سال گذشته تشدید شده، اردوغان در سال ۲۰۱۹ به صراحت اعلام کرده بود تا زمانی که زندانیان سیاسی در مصر آزاد  نشوند هیچ ملاقاتی با السیسی نخواهد داشت. با این حال شاهد هستیم نه تنها اردوغان اینک به دنبال احیای روابط با سوریه است، بلکه با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه، اینک چرخشی معنادار را نیز به سمت مصر انجام داده است.

از دیگر نکات قابل توجه در حاشیه جام جهانی قطر، سفر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به دوحه است. بن سلمان در شرایطی به دوحه سفر کرده که بین سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ رهبری ائتلاف تحریم و محاصره همه جانبه قطر را بر عهده  داشته و یکی از همراهانش در این اقدام بی  سابقه، عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر بوده است.

رقابت ژئواستراتژیک در شرق مدیترانه

همانطور که عنوان شد در طول یک دهه گذشته و به خصوص پس از تشدید بحران در لیبی ، ترکیه و مصر که از جمله بازیگران مهم تحولات مدیترانه و شمال آفریقا بوده و با دنبال کردن سیاست های ژئوپلیتیکی خود در منطقه به سرعت به سمت واگرایی نسبت به یکدیگر گام برداشتند. در این وضعیت دو کشور با ایجاد بلوک های مختلف سیاسی و بهره مندی از فرصت های ژئواستراتژیک، سعی در تعمیق نفوذ امنیتی، تجاری و انرژی خود در ارتباط با سایر کشورهای مدیترانه شرقی و دریای سرخ داشتند.

در این راستا هر چند که بسیاری از مسائل و اختلافات میان دو کشور همچنان حل نشده باقی مانده (از لیبی گرفته تا مناقشات گازی در مدیترانه شرقی)، اما به نظر می رسد که دو کشور به دنبال یک موقعیت یا فرصت برای عبور از این بن بست دیپلماتیک بودند. امری که در نگاهی کلی تر می تواند به کل خاورمیانه تعمیم یابد. در این میان شاهد هستیم ترکیه همزمان با اینکه سعی در کاهش اختلافات خود با سوریه، اسرائیل، امارات و عربستان داشته، مصر نیز پس از ۴ سال محاصره اقتصادی، روابط خود با قطر را احیا کرد.

• بسیاری از تحلیل گران معتقدند که این دیدار به هیچ عنوان اتفاقی نبوده و منجر به تحولات اساسی در روابط میان دو کشور خواهد شد

بروز انقلابات عربی، سرآغاز قطب بندی میان بازیگران منطقه بود.  جایی که ابتدا سوریه و سپس لیبی تبدیل به زمین بازی اختلافات شد و شاهد بودیم از یکسو عربستان، مصر و امارات و از سوی دیگر ترکیه و قطر هر یک به قطب بندی های خاص خود در خصوص اسلام سیاسی در منطقه پرداختند. این مساله سبب دگرگونی وضعیت استراتژیک منطقه بود و بروز جنگ داخلی در لیبی و نیز اختلافات بر سر مدیریت منابع گازی در شرق مدیترانه به تشدید اختلافات دامن زد.

در این رابطه مرکز آسپینا در گزارشی که منتشر کرده، آورده است: هر چند لحن دو طرف نسبت به گذشته کمتر تهاجمی شده، اما دامنه اختلافات و واگرایی ها میان مصر و ترکیه همچنان پا برجاست. به عنوان مثال قرارداد انرژی که در حدود یک ماه و نیم قبل میان ترکیه و دولت وحدت ملی لیبی مستقر در طرابس امضاء شد به شرکت های ترک این امکان را می دهد با لیبی اکتشافات مشترکی را در شرق لیبی انجام دهند. موضوعی که به شدت مصر و یونان با آن مخالف هستند.

 

چند گام برای عادی سازی روابط

با این حال دیدار اردوغان و السیسی پس از ۹ سال اختلاف را می توان در راستای مسیر عادی سازی کشورهای منطقه دانست که در ژانویه ۲۰۲۱ و همزمان با اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس کلید خورد. اولین گام در این مسیر پایان محاصره اقتصادی قطر پس از ۴ سال بود. به همین دلیل جای تعجب نیست که گام دوم به سمت عادی سازی روابط میان آنکارا و قاهره باشد.

در مقدمه این عادی سازی شاهد بودیم که سال گذشته میلادی معاونان وزاری خارجه دو کشور، گفت و گوها در خصوص اکتشافات انرژی را از سر گرفتند. از سوی دیگر بروز جنگ اوکراین و تغییرات ژئوپلیتیکی آن نیز می تواند از جمله عوامل مهم در راستای عادی سازی روابط دو کشور باشد. تشدید درگیری ها میان روسیه و اوکراین خطر کمبود مواد غذایی را افزایش داده و از آنجا که ترکیه و مصر از جمله کشورهایی هستند که به واردات گندم از روسیه و اوکراین وابسته ند، چنین مساله ای می تواند به شدت بر رکود اقتصادی و ناامنی غذایی دو کشور تاثیرگذار باشد.

• از دیگر نکات قابل توجه سفر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به دوحه است. بن سلمان در شرایطی به دوحه سفر کرده که بین سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ رهبری ائتلاف تحریم و محاصره همه جانبه قطر را بر عهده  داشته است

 

از این رو عادی سازی روابط با مصر برای آنکارا می تواند علاوه بر گشودن فصل جدیدی از همکاری ها، چالش های ترکیه در شرق مدیترانه را نیز کاهش دهد. از سوی دیگر این عادی سازی برای مصر از منظر داخلی و خارجی مهم است. چرا که در این مسیر، قاهره می تواند امیدوار باشد که ترکیه حمایت خود از اخوان المسلمین را کاهش دهد و از سوی دیگر بحث تنش ها در لیبی را نیز با گفت و گوی دوجانبه حل و فصل کند.

به گفته کارشناسان لیبی می تواند نقطه کانونی مصالحه میان اردوغان و السیسی باشد. مصر به عنوان همسایه لیبی پس از سال ها حمایت از خلیفه حفتر همواره نگران این بوده که آشفتگی در این کشور چگونه می تواند به داخل مصر سرایت کند؟ از سوی دیگر هم ترکیه و هم مصر تداوم درگیری ها در لیبی را دیگر به نفع منافع اقتصادی و امنیتی خود نمی دانند. از همین رو ممکن است دو طرف به این نتیجه رسیده باشند که دیگر زمان منازعه در شرق مدیترانه پایان یافته است. زیرا مناقشه لیبی و مناقشات مدیترانه شرقی عمیقاً به هم مرتبط هستند و بدون حل هر یک از آنها نمی توان امیدی به تنش زدایی منطقه ای در سطحی وسیع تر داشت.

بازیگر پاندولی

پس از ۹ سال تنش دیپلماتیک میان مصر و ترکیه، اردوغان و السیسی در حاشیه بازی های جام جهانی با یکدیگر دیدار کردند. دیداری که ناظران آن را غیر منتظره قلمداد کرده اند. با این حال با توجه به الگوی رفتاری ترکیه و اساساً سیاست خارجی این کشور در می یابیم که ترک ها از یک سیاست خارجی پاندولی تبعیت می کنند. نمونه و مثال های چنین رویکردی از سوی ترکیه فراوان است. به عنوان مثال ترکیه امروز تنها عضوی از ناتو است که با ولادمیر پوتین ارتباط نزدیک داشته و رهبران دو کشور با یکدیگر همکاری می کنند. از سوی دیگر ترکیه در بحث پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو که خط قرمز روسیه تلقی می شود با گرفتن امتیازی مبنی بر عدم حمایت سوئد از کردها، موافقت خود را برای پیوستن این دو کشور به ناتو اعلام کرد.

• این عادی سازی برای مصر از منظر داخلی و خارجی مهم است. چرا که در این مسیر، قاهره می تواند امیدوار باشد که ترکیه حمایت خود از اخوان المسلمین را کاهش دهد و از سوی دیگر بحث تنش ها در لیبی را نیز با گفت و گوی دوجانبه حل و فصل کند

اردوغان همچنین پس از سال ها قرار است با نتانیاهو دیدار کرده و ماه قبل نیز سفیر خود را در اسرائیل منصوب کرد. در ارتباط با دیدار اردوغان و السیسی نیز می توان گفت هر چند هنوز بی اعتمادی های متقابل به ویژه از سوی طرف مصری در رابطه میان دو کشور وجود دارد، اما به نظر می رسد که ترکیه قصد دارد با نزدیک شدن به مصر، بلوک عربستان، امارات و مصر را تضعیف و مجدداً نفوذ خود در جهان عرب را افزایش دهد.

لذا تنش زدایی احتمالی میان ترکیه و مصر هر چند می تواند فعلاً نوعی حرکت تاکتیکی محسوب شود، اما این کاهش تنش ها برای هر دو کشور با توجه به شرایط داخلی و نیز وضعیت میدانی مدیترانه شرقی فعلاً دارای امتیازات محسوسی است که می تواند پایه گذار عادی سازی روابط به صورت کامل باشد.

اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسی