مرگ تدریجی برجام

به گزارش جهان صنعت نیوز، با موضع‌گیر‌ی‌ها و تحولاتی که این چند روز رخ داده است تقریبا تردیدی باقی نمی‌ماند که توافق هسته‌ای و مذاکراتی که پیرامون آن و برای احیای توافق بوده، به‌طور کامل نابود شده است.  اگر یک یا چند عضو این توافق هنوز در مورد تداوم مذاکرات و احتمال احیای مجدد تمام یا بخشی از توافق صحبت می‌کنند حتما امیدی به احیای برجام یا حصول توافقی که بخشی از این موافقتنامه را دربر بگیرد ندارند و بیشتر با هدف لفاظی سیاسی یا بهره بردن از ابعاد حقوقی یک توافق، در مورد برجام به بیان اظهارات خوشبینانه پرداخته‌اند.

حال دیگر اظهارات مقامات ایرانی در مورد برجام و آمادگی ایران برای بازگشت به میز مذاکره یا تهدیدهایی که از زبان کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در مورد تلافی بدعهدی‌ها و… شنیده شد چندان بااهمیت تلقی نمی‌شود. این سخنان تکراری‌تر از آن است که از نظر ناظران و تحلیلگران مهم و تاثیرگذار ارزیابی شود.

در طرف دیگر نیز مجموعه ایالات‌متحده و اروپا هم در مورد رفتار ایران نگران هستند و روند حاضر را زیان‌بار می‌دانند. حرکت شتاب‌آلود واشنگتن برای حصول توافقی کوچک در مورد برخی محورهای مهم نگرانی‌های غرب درباره برنامه و اهداف فعالیت‌های هسته‌ای ایران که ممکن بود تا حدودی از التهاب موجود بکاهد، ناکام ماند و کنار گذاشته شدن رابرت مالی از فرآیند و فعالیت‌های دیپلماتیک آخرین ضربه را به روند مذاکرات و احتمال توافق پنهانی میان ایران و ایالات‌متحده وارد کرد.

در واقع تل‌آویو اگرچه در مورد ابعاد و نتایج توافق کوچک ایران و آمریکا، موضع مداراگرایانه گرفته و تصریح کرده بود که این توافق را به زیان خود نمی‌بیند، اما نتانیاهو بارها تاکید کرده است که هر توافقی که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به عقب براند حتما برای اسرائیل خطرناک است. به همین دلیل می‌توان احتمال داد که در پشت مواضع مسالمت‌آمیز ظاهری، اسرائیلی‌ها برای ناکام گذاشتن و نابودی هرگونه توافق متوازن میان ایالات‌متحده و جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌کنند.

در همین نمونه اخیر که گمان می‌رود روند حصول به نتیجه و ایجاد یک توافق محدود میان ایران و آمریکا متوقف شده باشد، نشانه‌هایی وجود دارد دال بر اینکه مقامات اسرائیلی برای توقف روند گفت‌وگوها تلاش کرده‌اند. مثلا رابرت مالی که نخستین مذاکرات را با نماینده ایران در سازمان ملل متحد (محمد‌سعید ایروانی) انجام داد از فعالیت‌های دیپلماتیک کنار گذاشته شد و به مرخصی اجباری رفت. جالب است که این برکناری پس از دیدار رییس سرویس اطلاعات مرکزی آمریکا از تل‌آویو بود و تنها اتهامی که متوجه این دیپلمات باسابقه شده، عدم‌رعایت اصول حفاظتی در نگهداری اسناد طبقه‌بندی شده است.

به طور غیررسمی این‌طور گفته می‌شود که مالی در جریان مذاکره با محمدسعید ایروانی، حرف‌هایی زده که ترتیبات حفظ اسرار دولتی را نقض کرده است. این اتهام را چنین می‌توان بازخوانی کرد که نمایندگان پرنفوذ جمهوریخواه و مخالفان ایران در نهادهای سیاسی و امنیتی، از اینکه دیپلمات آمریکایی معمار توافقی دیگر میان تهران- واشنگتن شده، ناراحت شده‌اند.

تصمیم یکشنبه شب گذشته انگلستان، آلمان و فرانسه برای آنکه به تقویم پیش‌بینی‌شده برجام برای رفع تحریم‌های موشکی ایران در حوزه موشک‌های بالستیک عمل نکنند و این بند از توافقنامه را به طور رسمی زیرپا بگذارند، در شرایطی که ایالات متحده هم شانسی برای حصول توافق با ایران نمی‌بیند، از مرگ قطعی برجام حکایت می‌کند؛ مرگی که هیچ‌یک از طرفین حاضر به بیان آن نیستند.

این تصمیم سه کشور اروپایی، البته به خاطر همکاری‌های نظامی ایران و روسیه، آزمایش‌های اخیر موشکی ایران و توسعه پرشتاب فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان گرفته شده است. اما گمان نمی‌رود که این تصمیم اهمیت چندانی برای ایران داشته باشد، به ویژه آنکه با وجود همین تحریم‌ها، ایران نه فقط به فعالیت‌های هسته‌ای‌اش ادامه داد، بلکه از موشک هایپرسونیک خود هم رونمایی و با افتخار اعلام کرد که ظرف چند دقیقه قادر به هدف قرار دادن تل‌آویو است.

با این همه روشن است که حتی اگر اروپایی‌ها این بند از توافق برجام را زیرپا بگذارند، اما باز هم خروج از برجام را اعلام نخواهند کرد. این عدم‌خروج از برجام نه برای این است که امید به احیای برجام و ازسرگیری اجرای مفاد آن وجود دارد، بلکه به خاطر آن است که اروپایی‌ها ‌از خروج ایالات‌متحده از برجام درس گرفته و می‌دانند که در صورت خروج، امکان توسل به تدابیر تنبیهی علیه ایران و مشخصا استفاده از مکانیسم ماشه را از دست خواهند داد و در مقابل ایران و متحدانش خلع سلاح خواهند شد.

در عین حال، حتی اگر اتخاذ این تدابیر تنبیهی عملیاتی شود و تداوم یابد، باز هم ایران از برجام خارج نخواهد شد، چراکه حتی لاشه بی‌جان این توافق می‌تواند سپر خوبی برای حفاظت از ایران در مقابل تدابیر سختگیرانه و اجماع جهانی بر ضد منافع تهران باشد. از این بابت اگرچه در مجموع اوضاع پیچیده‌تر و نگران‌کننده‌تر خواهد شد، اما باز هم مقامات و از جمله دیپلمات‌های ایرانی لبخند خواهند زد و در مورد احتمال احیای توافق‌ها لفاظی خواهند کرد.

یادداشت نادر کریمی جونی در روزنامه جهان صنعت

اخبار برگزیدهیادداشت