تخت جمشید در محاصر گل سنگ
رویش گل‌سنگ‌ها روی آثار تاریخی سنگی، سال‌هاست که به عنوان تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی تمام جهان شناخته می‌شود و آثار تاریخی شاخص ایران همچون تخت‌جمشید نیز از این قاعده مستثنا نیستند.
به گزارش سرویس فرهنگی «جهان صنعت نیوز»؛ هر گوشه محوطه ۱۲۵هزار مترمربعی مجموعه تخت‌جمشید آثار سنگی ۲هزار و ۵۰۰ساله روی زمین آرمیده‌اند و وجود بیش از ۱۰۰نوع گل‌سنگ فعال در محدود تخت‌جمشید، تهدیدی جدی برای آثار تاریخی این مجموعه به شمار می‌رود.
کارشناسان معتقدند چنانچه گل‌سنگ‌ها مهار نشده یا از درون سنگ به وجود آیند، می‌توانند باعث ترک خوردن کتیبه و نقوش برجسته باستانی شوند. باتوجه به این شرایط مرمت‌گران چاره‌ای جز اقدامات پیوسته برای نجات آثار سنگی تخت‌جمشید و زدودن مداوم گل‌سنگ‌ها از پیکر آثار به‌جا مانده از شهر «پارسه» ندارند.
در حال حاضر گروه حفاظت و مرمت مجموعه تخت‌جمشید به صورت مداوم در حال پاکسازی گل‌سنگ‌ها هستند، اما با توجه به وسعت بالای مجموعه هنوز شرایط پایدار نیست و می‌توان رد گل‌سنگ‌ها را در گوشه‌وکنار و بر جای‌جایِ بسیاری از آثار سنگی تخت‌جمشید، دید. باتوجه به این شرایط به نظر می‌رسد برای مهار گل‌سنگ‌ها نیاز به اقدامات بیشتر و وسیع‌تری در تمام طول سال در تخت‌جمشید داریم تا نهایتا شرایط این مجموعه تاریخی پایدار شود.
با گل سنگ‌های تخت جمشید چه کنیم؟
کارشناسان معتقدند که نمی‌توان گل‌سنگ‌ها را به طور کامل از روی آثار تاریخی برداشت و آنها را کلا از بین برد، بلکه فقط می‌توان رشد آنها را متوقف کرد و به همین دلیل نیز باید براساس نوع و مدل هر گل‌سنگی برای برداشتن آن اقدام شود.
شهرام رهبر که حدود ۱۷سال است مسوولیت گروه حفاظت و مرمت تخت‌جمشید را عهده‌دار است و کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی داشته و معادل دکتری را نیز از وزارت میراث و علوم تحقیقات کسب کرده است، در خصوص راهکارهای تیم مرمتی برای مقابله با گل‌سنگ‌ها در تخت‌جمشید به «جهان‌صنعت» گفت: «قارچ‌ها جزو آسیب‌های بیولوژیکی محسوب می‌شوند و از سوی دیگر طیف بسیار گسترده‌ای از گل‌سنگ‌ها در جهان و ایران داریم که در تخت‌جمشید نیز وجود دارند. روش‌های تغذیه آنها نیز متفاوت است و برخی از آنها اکسیژن‌دوست و بعضی دیگر نیتروژن‌دوست هستند. باتوجه به این طیف وسیع گل‌سنگ‌ها و تفاوت‌ها و تنوع آنها، مبارزه با آنها نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر جهان امری دشوار است.»
وی افزود: «راه‌حل‌های بسیار متفاوتی نیز برای مقابله با گل‌سنگ‌ها تاکنون عنوان شده است. در تخت‌جمشید با تیم‌های خارجی در این خصوص کار می‌کنیم و خود من هم در دوره‌های مرمتی در ایتالیا شرکت داشته‌ام و باتوجه به مطالعات و تجربیاتم باید بگویم که برای مقابله با گل‌سنگ‌ها از یک طیف خاصی از مواد(شیمیایی) استفاده می‌توان کرد. این مواد به صورت دوره‌ای روی آثار اسپری می‌شود و یک مقداری گل‌سنگ‌ها را ضعیف می‌کند. البته گل‌سنگ‌ها هوشیار هستند اما به محض آنکه یک مقداری تجدید قوا کنند، سری بعدی اسپری می‌شود و این اسپری کردن‌ها برای دو تا سه دوره تجدید می‌شود. بعد از حدود ۱۰روز از اسپری آخر، نهایتا باید گل‌سنگ‌ها پاک شوند.»
رهبر خاطرنشان کرد: «برخلاف تصور عمومی اما مشکل اصلی پاک کردن گل‌سنگ‌ها نبوده، بلکه مساله اصلی اقداماتی است که باید بعد از پاکسازی گل‌سنگ‌ها انجام شود و این اقدامات ثانویه بسیار زمان‌بر و پرهزینه است.»
روند گل‌سنگ‌زدایی در تخت جمشید
باتوجه به تعداد بالای گل‌سنگ‌هایی که روی آثار سنگی تخت‌جمشید روییده‌اند، دوستداران میراث دغدغه‌مند شده و خواستار آن هستند که هرچه سریع‌تر عملیات پاکسازی در شاخص‌ترین مجموعه تاریخی کشور کلید خورده و به انجام برسد.
شهرام رهبر مسوول گروه حفاظت و مرمت تخت‌جمشید در خصوص چندوچون اجرای پروژه گل‌سنگ‌زدایی در این مجموعه تاریخی گفت: «در تخت‌جمشید مراحل گل‌سنگ‌زدایی مدت‌هاست که شروع شده و داریم اقدامات مربوطه را انجام می‌دهیم اما نباید توقع داشت که یک‌باره تمام گل‌سنگ‌های تخت‌جمشید پاک شوند. مساحت محوطه تخت‌جمشید ۱۲۵هزارمتر‌مربع است که سراسر آن پوشیده از آثار تاریخی و سنگی است، بنابراین باید براساس اولویت‌بندی اقداماتی برای گل‌سنگ‌زدایی شود و آن را به سرانجام رساند.»
وی در پاسخ به این پرسش که «آیا شرایط کنونی تخت‌جمشید را پایدار و مناسب ارزیابی می‌کند یا خیر؟»، گفت: «نمی‌توان گفت شرایطstable (پایدار) است اما در بسیاری از مناطق تخت‌جمشید تلاش کرده‌ایم که شرایط پایدار به‌وجود آوریم و از جمله این موضوع در یکی از پلکان‌های تخت‌جمشید که خیلی در معرض خطر است، پی گرفته می‌شود و طرح‌های مرمت آن آماده شده و به محض آنکه ارتباط رطوبت را از گل‌سنگ‌ها قطع کنیم، می‌توانیم بگوییم شرایط پایدار است و این موجود فعلا غیرفعال شده است.»
مسوول گروه حفاظت و مرمت تخت‌جمشید خاطرنشان کرد: «با وجود این به محض آنکه بار دیگر رطوبت برسد، گل‌سنگ‌ها فعالیت‌شان را آغاز می‌کنند. بنابراین تلاش ما معطوف به این است که ابتدا گل‌سنگ‌ها را غیرفعال کنیم و در مرحله بعد اسپری کردن مواد را اجرا کرده و در نهایت پاکسازی را انجام دهیم.»
رهبر در خاتمه گفت: «جالب است بدانید که در بسیاری از موارد نمی‌توان با کمک مواد(شیمیایی) عملیات پاکسازی را انجام داد و در این موارد از طریق شوک حرارتی پاکسازی گل‌سنگ‌ها انجام می‌شود. البته شوک حرارتی نیز در تمام موارد جوابگو نیست و در برخی موارد ناچار هستیم از آفت‌کش‌هایی که آزمایش و میزان مواد قلیایی و اسیدی آنها بررسی شده و برای سنگ مضر نیستند، استفاده کنیم.»
در نهایت باید اذعان داشت که هرچند از سال‌های گذشته اقداماتی برای جلوگیری از گسترش گل‌سنگ در تخت‌جمشید انجام شده است، اما هنوز برای مقابله با این پدیده طبیعی نیاز به صرف نیرو، زمان و بودجه بیشتری وجود دارد و نباید فراموش کرد که تداوم زیست گل‌سنگ‌ها، خطری جدی برای تخت‌جمشید محسوب می‌شود.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهلینک کوتاه :