جای خالی حمایت دولتی از تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن

جهان صنعت نیوز – مراسم«گرامیداشت بیست و پنجمین سال تاسیس انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران» به مناسبت ماندگارسازی و تجلیل از ربع قرن حمایت های گرانقدر معنوی و مادی از انجمن توسط انسان های فرهیخته و شرکت ها، نهادها و دستگاه های اجرایی کشور و با هدف ارتباط هر چه بیشتر اعضای انجمن و همچنین شبکه سازی و هم افزایی توانمندی های اعضا و تعامل هر چه بیشتر آنها با سازمان ها و دستگاه های اجرایی کشور برگزار شد. «انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران»، با دارا بودن صدها عضو حقوقی و بیش از ۲۵ سال تلاش و فعالیت به عنوان قدیمی ترین و مهمترین تشکل کشور موضوعات بسیار مهم تحقیق و توسعه و نوآوری را دستور کار خود قرار داده است.

این مراسم با حضور دکتر سیدعلیرضا شجاعی معاون اسبق وزارت صمت و عضو هیات مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران، دکتر خان احمدی مدیر توسعه فناوری های آینده صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری، مهندس محبی عضو هیات مدیره و از بنیان گذاران انجمن، دکتر محمدرضا امیدخواه ریاست هیات مدیره انجمن، مهندس حسین حمیدزاده و دکتر حمیدرضا احمدیان اعضای هیات مدیره انجمن و مهندس علی معصومی، دبیرکل و عضو هیات مدیره انجمن برگزار شد.

نه کافی و نه منسجم

مهندس علی معصومی، دبیر کل انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع معادن ایران با حضور در این نشست در پاسخ به سوال خبرنگاران در ارتباط با نقش دولت در تحقیق و توسعه گفت: نقش دولت می تواند بسیار گسترده، تاثیرگذار و مهم و یا بسیار سطحی و غیر اثرگذار نیز باشد. امروزه این نقش متوسط رو به پایین است و دولت آنگونه که باید و شاید به تحقیق و توسعه بها نداده است. تحقیق و توسعه صنعتی و معدنی نقش تاثیرگذار و پررنگی در برنامه ها و استراتژی های دولت ندارد و برنامه ویژه ای که بتواند موجب ایجاد تاثیرات جدی شود برای این موضوع ایجاد نشده است. البته برنامه های موردی، مقطعی و قائم به اشخاص وجود دارد که نمی تواند تاثیرات عمیقی را که مورد انتظار است در صنعت و معدن کشور بگذارد.

وی ادامه داد: بحث دانش بنیان ها نیز به طور کل جداست؛ چراکه دولت در بحث دانش بنیان ها بسیار فعال است. موضوع ما شرکت های بزرگ و فعال در حوزه معدن و صنعت هستند که قصدی هم برای حرکت به سمت دانش بنیان شدن ندارند، اما باید روند رشد تحقیق و توسعه در آن ها پیگیری شود.  دولت باید برای تحقیق و توسعه در این شرکت ها برنامه ریزی کند و مانند بسیاری از کشور های توسعه یافته برای آن ها معافیت های مالیاتی در نظر گرفته شود. امروزه چندین ماده و بند در این حوزه وجود دارد که کفایت لازم را برای تشویق صنعت ما برای حرکت به سمت تحقیق و توسعه ندارد.

وی افزود: انتظار ما از دولت این است که برخی از روند ها و فرایند ها را در دستورالعمل های حمایتی خود تغییر دهد. یکی از مسیر هایی که دولت باید طی کند و ما نیز در انجمن طی چند سال قبل آن را پیش گرفتیم اما به نتیجه لازم نرسیدیم، بردن یک لایحه معافیت مالیاتی به مجلس برای شرکت های صنعتی و معدنی است که فعالیت های تحقیق و توسعه ای انجام می دهند. تحقیق و توسعه موضوعی نیست که بگوییم بخش خصوصی باید به تنهایی آن را پیگیری کند؛ چرا که فرآیندی پرریسک و زمانبر است. ممکن است شما یک پروژه را آغاز کنید و سود آن را پنج سال دیگر دریافت کنید. در حقیقت تحقیق و توسعه علاوه بر زمانبر بودن، هزینه بر نیز است. از طرفی در کشور های توسعه یافته، دولت ها معافیت های مالیاتی در نظر می گیرند و عنوان می کند اگر در تحقیق و توسعه هزینه کنید بخشی از مالیات شما بخشیده می شود.

وی سخنان خود را این گونه خاتمه داد: بهترین کاری که دولت می تواند انجام دهد، تدوین و ارائه یک لایحه قوی برای حمایت از تحقیق و توسعه و معافیت مالیاتی و امتیازاتی است که شرکت ها را به سمت تحقیق و توسعه تشویق کند. آنچه ما امروز می بینیم نه کافی و نه منسجم است.

اقدامات صندوق نوآوری و شکوفایی

معصومه خان احمدی، مدیر توسعه فناوری های آینده صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: در تمام دنیا یکی از نقاطی که دولت ها حتما به آن ورود می کنند، قبول ریسک است. حمایت ها در این حوزه می تواند در قالب حمایت های مالی یا تنظیم گری و بهبود فضای کسب و کار باشد. به تبع بلوغ خدمات ما برای صنایع بزرگ، نیازمند توجه خاصی به نوآوری هستیم.

وی ادامه داد: یکی از دلایلی که تا کنون در این زمینه توجه کافی نشده است بحث رقابت پذیری است. زمانی که یک صنعت بخواهد در دنیا و بازار های جهانی بازار مناسبی را برای خود تصاحب کند قطعا نیازمند سهمی از تحقیق و توسعه است و شاید ما تا به حال نتوانستیم نیروی کار مناسب و نمونه های موفق از همکاری صنعت و دانشگاه را معرفی کنیم.

وی در ارتباط با اقدامات صندوق نوآوری و شکوفایی در این راستا گفت: از برنامه هایی که صندوق نوآوری و شکوفایی برای پویایی تحقیق و توسعه داشته، می توان به برنامه های مشاوره ای، آموزشی، حمایت از شرکت در بازار های ملی و بین المللی و کمک هزینه های تحقیق و توسعه اشاره کرد که می تواند علاوه بر تامین مالی بلاعوض، ریسک قرارداد های تحقیقاتی را پوشش دهد و ارتباط مناسب بین گروه های های تحقیقاتی خارج از شرکت و شرکت را بر قرار سازد. این یکی از کمک هایی است که صندوق نوآوری و شکوفایی در قالب برنامه کمک هزینه حمایت از تقاضای فناوری در صنایع دانش بنیان طی چهار سال ارائه می دهد.

نیاز به پررنگ شدن حمایت ها

محسن فریدی، مدیرعامل موسسه تحقیقات و ترانسفورماتور ایران، یکی از شرکت های زیر مجموعه گروه صنعتی ایران ترانسفو، در ارتباط با نقش دولت در تحقیق و توسعه گفت: نقش دولت در این زمینه بسیار گسترده است؛ دولت می تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم در روند و رشد تحقیق و توسعه و همچنین فرهنگ سازی برای شرکت های صنعتی خصوصی عمل کند. انتظارات از دولت دو جنبه مادی و معنوی دارد و طی چند سال گذشته شاهد حمایت هایی از سمت معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری بودیم اما با این وجود، نیاز به پررنگ شدن این حمایت ها همچنان احساس می شود. چنانچه عنوان شد طبق بررسی ها، روند تحقیق و توسعه در کشور تضعیف شده و نیازمند حمایت و فرهنگ سازی بیشتری است. در خصوص رقابت در بازار های جهانی تا حدودی عقب افتاده ایم و اگر بخواهیم در سطوح فراملی در این بازار ها رقابت کنیم قطعا نیاز به تحقیق و توسعه خواهیم داشت تا در بازار رقابت با برند های مطرح جهانی عقب نمانیم.

دولت به عنوان تسهیل گر

محمد لطیف داها، معاون شرکت آریا هنگارد و آریا فردیس گفت: نقش دولت به عنوان حامی به خصوص در حوزه هایی که می تواند تسهیل گر امور باشد بسیار حائز اهمیت است. دولت باید نگاه قیم مابانه را در حوزه های صنعت، معدن، ساختمان و امثالهم کمرنگ کند؛ تسهیلاتی که دولت می تواند در حوزه خدمات ارائه دهد، تسهیلات مالی و معافیت ها نقش بسیار پررنگی در ایفای نقش تسهیل گری دولت دارد.

وی ادامه داد: می توان گفت آنطور که باید و شاید اهمیت تحقیق و توسعه شناخته نشده است و به آن اهمیت لازم داده نمی شود. ضروری است مدیران عامل و ارشد به این موضوع اهمیت بیشتری بدهند و به آن با ریزبینی و دقت بیشتری بنگرند و هزینه های مالی و زمانی لازم برای آن پرداخت شود.

رشد دانش بنیان ها تابعی از اکوسیستم اقتصادی کشور

مسعود خانی، مدیر امور مهندسی خودرو و حوزه دانش بنیان شرکت ساپکو گفت: دولت از این منظر که رشد فرهنگ دانش بنیان وابسته به اصل اکوسیستم اقتصادی کل کشور است و تابع تنها چند متغیر نیست، می تواند مهم ترین نقش را داشته باشد. این اکوسیستم کل کشور است که مشخص می کند تحقیق و توسعه از چه جایگاهی برخوردار است. در کشوری که رویکرد همه قوانین و مسائل به صورت غیرمستقیم سرکوب گر تولید و مشوق دلالی باشد با سیاست گذاری های گاها خیرخواهانه اما اشتباه و از روی ناآگاهی طبیعتا تحقیق و توسعه هم شکل نخواهد گرفت؛ چرا که باید تولیدی وجود داشته باشد تا تحقیق و توسعه به دنبال آن تشکیل شود. موانع و مشکلاتی که ما بر سر راه شرکت های تولیدی قرار می دهیم باعث می شود این شرکت ها تنها به فکر بقا خود باشند و به مرحله فراتر که تحقیق و توسعه است، نرسند. پس دولت می تواند مهم ترین نقش را داشته باشد البته لازم به ذکر است که این کار، بسیار بنیادی و عمیق است.

وی ادامه داد: رویکرد باید به سمتی حرکت کند که ما وارد فضایی شویم که در آن تحقیق و توسعه خود به خود شکل گیرد. برای مثال اگر ما در زمینی که شوره زار است اقدام به کاشت دانه کنیم با وجود تمام مراقبت ها به محض قطع این حمایت، گیاه خشک می شود؛ زمین باید به گونه ای باشد که دانه حتی اگر خود به خود به زمین میفتد هم رشد کند. متاسفانه در حال حاضر ما با مشکلات زیادی مواجه هستیم. دولت برنامه های زیادی تعریف کرده است ، اما توفیق چندانی نداشتیم؟ پس باید یک عارضه یابی صورت گیرد تا به دنبال آن و کشف ریشه مشکلات، شاهد فراهم شدن شرایط مناسب برای رشد باشیم.

تحقیق و توسعه، بلند مدت اما حیاتی

دکتر سید علیرضا شجاعی، معاون سابق وزارت صمت و عضو هیئت مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران در این مراسم گفت:  تحقیق و توسعه دو ویژگی اصلی دارد. مورد نخست ریسک پذیری آن است؛ شما ممکن است زمان و مدت زیادی را صرف کنید اما به نتیجه نرسید. مورد دوم صبر و حوصله ای است که باید نسبت به امر تحقیق و توسعه وجود داشته باشد. این که ما یک کمک را انجام دهیم و توقع داشته باشیم در عرض چندماه بازدهی داشته باشد از نظر من تحقیق و توسعه نیست چرا که تحقیق و توسعه امری زمانبر است. برای مثال اگر ما میخواهیم وامی را برای تحقیق و توسعه در نظر بگیریم آن وام باید بلند مدت باشد چرا که تحقیق و توسعه مانند کارآفرینی نیست که زود به نتیجه برسد. ممکن است چند سال فرآیند تحقیق و توسعه به طول بیانجامد تا بتوان از آن یک خروجی ارزشمند به دست آورد. برخی از دولت ها در کشور های مختلف در سطح کلان برای این موضوع برنامه ریزی می کنند.

وی با عنوان مثالی گفت: دولت چین برای برنامه ۲۰۲۵ خود اعلام کرد تا رسیدن به موعد مقرر قصد دارد ۴۰ مرکز نوآوری در سراسر کشورش ایجاد کند. چین این ۴۰ مرکز را ایجاد کرده است تا شرکت ها و مراکز کوچکی که توانایی تحقیق و توسعه ندارند در این مراکز به این دست فعالیت ها اقدام کنند. ما در کشورمان در دانشگاه ها، مراکز و بنگاه های مختلف مراکز نوآوری، رشد و کارآفرینی داریم اما چین با آن وسعت، تولید و تجارت اعلام می کند که تا سال ۲۰۲۵ تنها ۴۰ مرکز نوآوری با سازوکار های مخصوص به خود را ایجاد می کند. شاید ظاهر ماجرا این باشد که این مراکز نوآوری دولتی است، اما اصل ماجرا این است که قصد حمایت و تسهیل گری برای بخش خصوصی به ویژه بخش خصوصی متوسط و کوچک را دارد. این هدایت گری و حمایت باعث می شود که شاهد تولید انواع محصولات در چین و صادرات آن به سراسر جهان باشیم.

وی ادامه داد: دولت تلاش خود را به کار گرفته است تا صندوق هایی را مانند نوآوری شکوفایی و معاونت علمی ایجاد کند اما سال های گذشته، ردیف هایی مانند دو در هزار را داشتیم که اگر به سوابق مراجعه کنید در وزارت صنایع و معادن قدیم بود؛ فلسفه وجود آن کمک به مباحث تحقیق و توسعه، فرهنگ سازی مباحث و موضوعات جدید و امثالهم بود اما متاسفانه در گذر زمان با دید عوارض به آن نگاه شد و از بین رفت. من معتقدم یکی از ضرورت ها در کشور ما احیای این مباحث است که یک رقم و ردیف مشخص برای این موضوعات در کشور وجود داشته باشد . مدیریت و کارگزاری این ردیف و بودجه ها به جای دولت توسط تشکل های تخصصی حوزه و مجموعه های بخش خصوصی انجام شود.

عدم رقابت پذیری

وی در پاسخ به این پرسش که چرا شرکت های ایرانی به اندازه کافی به تحقیق و توسعه اهمیت نمی دهند؟ گفت: یکی از دلایل این امر رقابت پذیر نبودن است. هنگامی که فضای ما فضای رقابت نیست و محصول، مشتری خود را دارد انگیزه چندانی برای ایجاد آر اند دی ایجاد نمی شود. این در حالی است که شرکت هایی که رقبای سرسخت دارند حتی اگر مدت کوتاهی از تحقیق و توسعه فاصله بگیرند از دور رقابت خارج می شوند و حتی احتمال ورشکستگی شان هم وجود دارد. نکته بعد این است که تحقیق و توسعه نیاز به برخی باورها دارد. برای مثال،  برند کداک زمانی غول عکاسی دنیا بود اما ناگهان به طور کامل از گردونه رقابت کنار گذاشته شد. علت این امر ورود دوربین های دیجیتال به این عرصه بود اما نکته جالب این است که این دوربین ها اولین بار توسط واحد تحقیق و توسعه خود این شرکت اختراع شدند پس دلیل ورشکستگی این شرکت چه بود؟ علت آن این بود که باوجود اختراع این تکنولوژی توسط واحد تحقیق و توسعه کداک، هیچ کدام از مدیران ارشد، میانی و کارکنان کداک باور نداشتند که روزی فیلم دوربین حذف خواهد شد!

شجاعی در خاتمه سخنانش گفت: این به این معنا است که اگر ما باور داشته باشیم نتیجه تحقیقات ما می تواند چه تاثیری بر درآمد و کسب و کار ما داشته باشد توجه بیشتری به آن می کنیم؛ باوری که متاسفانه در برخی واحد های ما وجود ندارد. امروزه دانش و باوری در دنیا وجود دارد بر این مبنا که بسیار مهم است شما در چه نقطه و زمانی محصول جدید شرکت خود را وارد بازار می کنید. یک منحنی با نام عمر محصول وجود دارد که نشان می دهد که از چه نقطه افت فروش محصول شروع می شود و شما باید چه زمانی محصول جدیدتان را وارد بازار کنید تا هم سود محصول قبل از دست نرود هم رقبا زودتر موفق به ابداع محصول جدید نشوند. ما در کشورمان کم تر افرادی را داریم که بتوانند این نقطه های طلایی را شناسایی کنند و ریسک این موضوع را بپذیرند تا محصول جدید را روانه بازار کنند. در حقیقت افراد به جای این که تلاش کنند در بازار رهبر باشند ترجیح می دهند تابع دیگران بوده و ببینند چه محصولات جدیدی وارد بازار شده است تا با پیروی از آن محصول مانند آن را وارد بازار کنند.

تسهیلات، زمین، نیروی کار و استفاده از محصول

محمدجواد عزیزدلی، مدیر کل تحقیق، توسعه و نوآوری شرکت دانش بنیان سازه پایدار الهیه گفت: شرکت های بزرگ و کوچک برای رشد، پیشرفت و تعالی به طور قطع به واحد تحقیق و توسعه نیاز دارند و این واحد ها می توانند به یک آینده بسیار بهتر در تمام صنایع منجر شوند. طبیعتا تمام شرکت ها توقع حمایت از سمت دولت در این حوزه را دارند. این حمایت می تواند در قالب تسهیلات، زمین، نیروی کار و هرچه به تعالی صنعت و اقتصاد کشور کمک کند باشد و حمایت از تولیدکنندگانی که خود دولت مصرف کننده آن است نیز در این دسته قرار دارد. برای مثال خود ما تولیدکننده عایق های صوتی و حرارتی هستیم که هم در زمستان و هم در تابستان می تواند از قطعی گاز و برق جلوگیری کند. اگر از این محصولات به صورت صحیح استفاده شود نیاز به نیروگاه نیست و می توان منابع عظیم انرژی کشور را برای نسل آینده نگه داری کرد.

وی در خاتمه سخنانش گفت: شاید یکی از دلایل عمده این باشد که دولت به خود تولید اهمیت چندانی نمی دهد و اگر دولت مقوله تولید را جدی بگیرد خود تولیدکنندگان قطعا به سمت تحقیق و توسعه می روند. شرکت هایی که نیاز به بقا دارند و می خواهند از رقبا و استاندارد های بین المللی عقب نمانند حتما نیاز به تحقیق و توسعه و حمایت دولت در این راستا دارند. حمایتی که می تواند در قالب تسهیلات، زمین، نیروی کار و استفاده از محصول آن ها باشد.

جای گیری علم و دانش در روزمرگی کشور

فرشید شاهرخی، سرپرست بازرگانی نوین زعفران در این مراسم گفت: انتظار همه شرکت ها از دولت حمایت در بخش تحقیق و توسعه است تا بتوان با تحقیق و توسعه بیشتر، اجناس و اقلام با کیفیت تری را وارد بازار کرد و به یک نوآوری در صنعت هم دست یافت.

نفرزاده، مدیر تحقیق و توسعه صنایع غذایی بهروز نیک نیز در همین راستا گفت: نیروی امروز جامعه ما بر پایه ما علم و دانش است، چنانچه امروز شاهد شکل گیری و فعالیت پارک های علم و فناوری داخل کشور هستیم که نشان از جای گیری علم و دانش در روزمرگی کشور دارد.

از سوی دیگر شکل درست و صحیح مشارکت دانش در صنعت، واحد های تحقیق و توسعه هستند. من به عنوان یک عضو کوچک از جامعه صنایع غذایی ایران و به طور کلی صنعت ایران از دولت محترم تقاضا دارم که بیش از پیش به این بخش توجه داشته باشند و این امر تنها با حمایت های مالی ممکن است. زمینه های علمی در کشور موجود است و انتظار ما از دولت حمایت های مالی است.

 

صنعت و معدن