بازتعریف مشاغل در افق ۲۰۳۰

گزارش «آینده مشاغل ۲۰۲۵» که توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده است، به بررسی تحولات سریع در بازار کار جهانی می‌پردازد. این تحولات ناشی از پیشرفت‌های فناوری، اقدامات اقلیمی و تغییرات جمعیتی هستند که به‌طور بنیادین ساختارهای شغلی را دگرگون می‌کنند. 

این گزارش به شناسایی مشاغل در حال رشد و مهارت‌های مورد نیاز برای موفقیت در این چشم‌انداز پویای کاری می‌پردازد. مجمع جهانی اقتصاد بر این باور است؛ در مواجهه با تغییرات سریع در بازار کار جهانی، سازمان‌ها و دولت‌ها باید استراتژی‌های جامعی را برای انطباق با این تحولات اتخاذ کنند. پیشرفت‌های فناوری، به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، نقش مهمی در بازتعریف ساختارهای شغلی ایفا می‌کنند. در حالی که برخی مشاغل سنتی ممکن است کاهش یابند، فرصت‌های جدیدی در زمینه‌های مرتبط با فناوری‌های نوین پدیدار می‌شوند. برای بهره‌گیری از این فرصت‌ها، سرمایه‌گذاری در توسعه مهارت‌های دیجیتال و فنی ضروری است. همچنین، تأکید بر مهارت‌های انسانی مانند تفکر خلاق، حل مسئله و رهبری می‌تواند به کارکنان کمک کند تا در محیط‌های کاری متحول‌شونده موفق باشند. سازمان‌ها باید برنامه‌های آموزشی و بازآموزی را برای کارکنان خود فراهم کنند تا آن‌ها را برای نقش‌های جدید آماده سازند. دولت‌ها نیز با ایجاد سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آموزشی می‌توانند به تسهیل این انتقال کمک کنند. در مجموع، همکاری بین بخش‌های دولتی و خصوصی برای ایجاد یک بازار کار انعطاف‌پذیر و پایدار در آینده ضروری است.

این گزارش تاکید دارد؛ جهان امروز، در آستانه‌ی تحولی بی‌سابقه، با نیرویی نوین روبه‌روست که ساختارهای دیرینه را دگرگون کرده و افقی تازه از فرصت‌ها و چالش‌ها را گشوده است. هوش مصنوعی، این پدیده‌ی شگرف قرن بیست‌ویکم، نه‌تنها ابزارها و فرآیندهای کاری را متحول می‌کند، بلکه خود به عاملی برای بازتعریف مفهوم شغل و مهارت بدل شده است. گزارش «آینده مشاغل ۲۰۲۵» که به همت مجمع جهانی اقتصاد تهیه شده، تصویری از این دگرگونی را پیش روی ما می‌گذارد و نشان می‌دهد چگونه هوش مصنوعی، از طریق پیوند خلاقیت انسانی و توان محاسباتی، جهانی تازه را می‌سازد.

این گزارش به‌وضوح پیش‌بینی می‌کند که هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰، حدود ۱۷۰ میلیون شغل جدید در سراسر جهان ایجاد خواهد کرد. اما در همان حال، این فناوری ۹۲ میلیون موقعیت شغلی سنتی را نیز از میان خواهد برد. بدین ترتیب، این تغییرات منجر به افزایش خالص ۷۸ میلیون شغل می‌شود. این اعداد و ارقام گواهی است بر این حقیقت که هوش مصنوعی، برخلاف ترس‌ها و تردیدها، نه‌تنها تهدیدی برای اشتغال نیست، بلکه فرصتی بی‌بدیل برای رشد و نوآوری است. از این منظر، ۸۶ درصد از شرکت‌ها معتقدند که هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ فعالیت‌های آن‌ها را به‌طور بنیادین متحول خواهد کرد.

در این میان، ضرورت تطبیق با نیازهای جدید بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است. ۳۹ درصد مهارت‌های کلیدی که امروز در بازار کار تعریف شده‌اند، تا سال ۲۰۳۰ تغییر خواهند کرد. این واقعیت به ما می‌آموزد که تنها کسانی که به یادگیری مداوم متعهد باشند، می‌توانند در این دنیای نوظهور جایگاه خود را حفظ کنند. مهارت‌هایی همچون تفکر تحلیلی، خلاقیت، حل مسائل پیچیده، و یادگیری فعال به سنگ‌بنای این تحول بدل شده‌اند. هم‌زمان، تسلط بر فناوری‌های دیجیتال مانند داده‌های کلان، امنیت سایبری، و سواد فناوری نیز به عنوان پیش‌نیازهای غیرقابل انکار موفقیت در آینده معرفی شده‌اند.

با این حال، این تحول گسترده، تنها با بازآموزی و تطبیق نیروهای کار میسر خواهد بود. آمارها نشان می‌دهند که ۷۷ درصد از شرکت‌ها برنامه‌هایی برای بازآموزی کارکنان خود ترتیب داده‌اند تا بتوانند نقش‌های جدید مرتبط با فناوری‌های هوش مصنوعی را بر عهده گیرند. افزون بر این، ۷۰ درصد شرکت‌ها در نظر دارند متخصصانی را استخدام کنند که توانایی طراحی و توسعه ابزارهای هوش مصنوعی را داشته باشند، و ۶۲ درصد به دنبال جذب نیروهایی هستند که مهارت همکاری با این فناوری‌های نوین را دارا باشند.

اما در کنار این تغییرات فناورانه، نباید از مسئولیت اجتماعی غافل شد. ۴۰ درصد شرکت‌ها قصد دارند نیروی کار خود را کاهش دهند؛ تصمیمی که لزوم حمایت از کارگران و کاهش شکاف مهارتی را به ما یادآوری می‌کند. این اقدامات، نه تنها نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه‌ی دولت‌ها، بلکه مستلزم همکاری جمعی میان بخش‌های خصوصی و عمومی است.

در نهایت، این تغییرات عمیق ما را به تأملی فلسفی دعوت می‌کنند: آیا فناوری باید تنها ابزاری برای تسریع فرآیندها باشد، یا پلی به سوی تحقق عدالت و انسانیت؟ هوش مصنوعی به ما نشان می‌دهد که آینده بازار کار، تلفیقی از خلاقیت انسانی و قدرت محاسباتی است. اما این انسان است که باید روح و معنا به این تلفیق ببخشد. اکنون زمان آن رسیده است که نه‌تنها به تغییرات چشم بدوزیم، بلکه خود، سازندگان این تغییر باشیم؛ سازندگانی که میان تکنولوژی و انسانیت، پلی از امید و همدلی می‌سازند.

گزارش «آینده مشاغل ۲۰۲۵» مجمع جهانی اقتصاد (WEF) به بررسی تأثیرات اتوماسیون و هوش مصنوعی بر بازار کار جهانی پرداخته و جزئیات کاهش نیروی کار در صنایع و مشاغل مختلف را ارائه کرده است. این گزارش، مشاغل در معرض کاهش را شناسایی کرده که اتوماسیون و هوش مصنوعی بیشترین تأثیر را بر این مشاغل دارند. از جمله می توان به کارکنان خدمات پستی اشاره کرد که با گسترش ارتباطات دیجیتال، نیاز به خدمات پستی سنتی کاهش یافته است.کارمندان اجرایی که با ورود کامل اتوماسیون وظایفی مانند زمان‌بندی و مدیریت اسناد، کاهش پیدا خواهند کرد. کارکنان بخش حقوق و دستمزد که سیستم‌های نرم‌افزاری پیشرفته می‌توانند محاسبات حقوق و دستمزد را به‌صورت خودکار انجام دهند. طراحان گرافیک و مشاوران حقوقی که برای اولین بار، این مشاغل در میان سریع‌ترین موقعیت‌های شغلی در حال کاهش ظاهر شده‌اند که می‌تواند به قابلیت‌های در حال گسترش هوش مصنوعی مولد در کارهای خلاقانه و اداری مرتبط باشد.

صنایعی که بیشترین تأثیر را از اتوماسیون و هوش مصنوعی می‌پذیرند، شامل موارد زیر هستند؛ تولید و ساخت با استفاده از ربات‌ها و سیستم‌های خودکار در خطوط تولید، نیاز به نیروی کار انسانی را کاهش می‌دهد. خدمات اداری و پشتیبانی که اتوماسیون فرآیندهای دفتری و پشتیبانی، منجر به کاهش تقاضا برای این نقش‌ها می‌شود. حمل‌ونقل و انبارداری که پیشرفت در فناوری خودروهای خودران و سیستم‌های مدیریت انبار خودکار، می‌تواند به کاهش نیروی کار در این بخش‌ها منجر شود.

برای مقابله با چالش‌های ناشی از کاهش نیروی کار، گزارش مجمع جهانی اقتصاد توصیه‌هایی ارائه می‌دهد که می توان به مواردی به شرح ذیل اشاره نمود:

بازآموزی و ارتقاء مهارت‌ها: ۷۷ درصد از شرکت‌ها قصد دارند برنامه‌های بازآموزی را برای کمک به کارکنان فعلی جهت همکاری با سیستم‌های هوش مصنوعی در بازه زمانی ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ راه‌اندازی کنند.

استخدام متخصصان جدید: حدود ۷۰ درصد از شرکت‌ها در نظر دارند متخصصانی را استخدام کنند که بتوانند ابزارهای هوش مصنوعی طراحی کنند. از آن طرف، ۶۲ درصد به دنبال کارکنانی هستند که مهارت همکاری با این سیستم‌ها را داشته باشند.

تأکید بر مهارت‌های انسانی: مهارت‌هایی مانند تفکر خلاق، انعطاف‌پذیری، تاب‌آوری و رهبری همچنان مورد تقاضا خواهند بود.

در مجموع، اگرچه اتوماسیون و هوش مصنوعی منجر به کاهش برخی مشاغل می‌شوند، اما با برنامه‌ریزی مناسب و سرمایه‌گذاری در توسعه مهارت‌ها، می‌توان از فرصت‌های جدیدی که این فناوری‌ها ایجاد می‌کنند، بهره‌مند شد.

 در گزارش «آینده مشاغل ۲۰۲۵» مجمع جهانی اقتصاد (WEF) ضمن اینکه، به بررسی تغییرات پیش‌روی بازار کار جهانی پرداخته، هم‌چنین مهارت‌های مورد نیاز تا سال ۲۰۳۰ را شناسایی کرده است. در ادامه، به تفصیل به این مهارت‌ها و اهمیت آن‌ها پرداخته می‌شود:

۱) مهارت‌های فنی و دیجیتال:

تخصص در هوش مصنوعی و داده‌های کلان: با گسترش استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها در صنایع مختلف، نیاز به متخصصانی که بتوانند الگوریتم‌های هوش مصنوعی را توسعه داده و داده‌های کلان را تحلیل کنند، افزایش یافته است. این مهارت‌ها در حوزه‌هایی مانند بهداشت و درمان، مالی و تولید کاربرد دارند.

شبکه و امنیت سایبری: با افزایش وابستگی به فناوری‌های دیجیتال، حفاظت از اطلاعات و زیرساخت‌های شبکه‌ای اهمیت بیشتری پیدا کرده است. متخصصان امنیت سایبری نقش حیاتی در محافظت از سازمان‌ها در برابر تهدیدات دیجیتال ایفا می‌کنند.

سواد فناوری: توانایی کار با ابزارها و پلتفرم‌های دیجیتال، از جمله نرم‌افزارهای کاربردی و سیستم‌های مدیریت اطلاعات، به یک ضرورت تبدیل شده است. این مهارت به کارکنان امکان می‌دهد تا با تغییرات فناوری همگام شوند و بهره‌وری را افزایش دهند.

۲)‌ مهارت‌های انسانی و نرم:

تفکر تحلیلی و نوآوری: توانایی تحلیل مسائل پیچیده و ارائه راه‌حل‌های خلاقانه، از جمله مهارت‌های کلیدی در محیط‌های کاری آینده خواهد بود. این مهارت به سازمان‌ها کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌ها، راه‌حل‌های نوآورانه ارائه دهند.

یادگیری فعال و استراتژی‌های یادگیری: با سرعت تغییرات در محیط کار، توانایی یادگیری مداوم و به‌کارگیری استراتژی‌های یادگیری مؤثر، برای کارکنان ضروری است. این مهارت به آن‌ها امکان می‌دهد تا با دانش و فناوری‌های جدید همگام شوند.

حل مسائل پیچیده: توانایی شناسایی و حل مسائل پیچیده، به‌ویژه در محیط‌های کاری پویا و در حال تغییر، از اهمیت بالایی برخوردار است. این مهارت به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با کارایی بیشتری به اهداف خود دست یابند.

تفکر انتقادی و تحلیل: توانایی ارزیابی اطلاعات و داده‌ها به‌صورت انتقادی و اتخاذ تصمیمات مبتنی بر تحلیل دقیق، برای کارکنان ضروری است. این مهارت به بهبود فرآیندهای تصمیم‌گیری در سازمان‌ها کمک می‌کند.

خلاقیت، اصالت و ابتکار: توانایی ارائه ایده‌های جدید و خلاقانه، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا در بازار رقابتی، مزیت نسبی کسب کنند. این مهارت به توسعه محصولات و خدمات نوآورانه منجر می‌شود.

رهبری و تأثیرگذاری اجتماعی: توانایی هدایت تیم‌ها و ایجاد تأثیر مثبت در محیط کار، از جمله مهارت‌های مورد نیاز در آینده است. رهبران مؤثر می‌توانند با ایجاد انگیزه و الهام‌بخشی، بهره‌وری سازمان را افزایش دهند.

اهمیت توسعه مهارت‌ها:

با توجه به پیش‌بینی تغییر ۳۹٪ از مهارت‌های کلیدی تا سال ۲۰۳۰، یادگیری مداوم و انطباق‌پذیری برای کارکنان ضروری است. کارفرمایان نیز باید با سرمایه‌گذاری در برنامه‌های آموزشی و توسعه مهارت‌ها، نیروی کار خود را برای آینده آماده کنند. این اقدامات به سازمان‌ها کمک می‌کند تا در محیط‌های کاری متحول‌شونده، رقابت‌پذیری خود را حفظ کنند.

در مجموع، ترکیبی از مهارت‌های فنی و انسانی، کلید موفقیت در بازار کار آینده خواهد بود. سازمان‌ها و کارکنان باید با همکاری و سرمایه‌گذاری در توسعه این مهارت‌ها، برای مواجهه با چالش‌ها و بهره‌گیری از فرصت‌های پیش‌رو آماده شوند.

ایجاد مشاغل جدید توسط هوش مصنوعی: 

هوش مصنوعی، که به‌سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد جهانی است، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین محرک‌های ایجاد شغل در میان فناوری‌های نوین شناخته می‌شود. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ۸۶ درصد از شرکت‌ها انتظار دارند که هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ ساختار و فعالیت‌های آن‌ها را به‌طور بنیادین متحول کند. در ادامه این موضوع را به تفصیل توضیح داده می‌شود:

۱) ⁠ماهیت تحول‌آفرین هوش مصنوعی در بازار کار

هوش مصنوعی نه تنها فرآیندها را خودکار می‌کند، بلکه زمینه‌های جدیدی را برای رشد و نوآوری در صنایع مختلف ایجاد می‌کند. ازجمله؛ ایجاد فرصت‌های شغلی جدید که هوش مصنوعی مستقیماً به ایجاد نقش‌های شغلی در حوزه‌هایی نظیر توسعه الگوریتم‌ها، تحلیل داده‌های کلان، طراحی سیستم‌های هوشمند، و مدیریت پروژه‌های هوش مصنوعی کمک می‌کند. تحول در صنایع سنتی که صنایع سنتی مانند تولید، کشاورزی، بهداشت و درمان، با ادغام هوش مصنوعی شاهد ایجاد نقش‌های شغلی جدید مرتبط با بهره‌برداری از این فناوری خواهند بود.

۲) ⁠حوزه‌های اصلی ایجاد شغل توسط هوش مصنوعی

فناوری اطلاعات و نرم‌افزار:

توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی که متخصصان در زمینه طراحی، آموزش، و بهینه‌سازی الگوریتم‌های یادگیری ماشینی. هستند. مدیران داده و تحلیلگران کلان‌داده، برای استخراج و تحلیل داده‌های عظیمی که سیستم‌های هوش مصنوعی به آن‌ها متکی هستند. مهندسان یادگیری عمیق که نقش‌های تخصصی که بر روی شبکه‌های عصبی و بهینه‌سازی مدل‌های پیشرفته کار می‌کنند.

امنیت سایبری:

متخصصان امنیت هوشمند که برای شناسایی و مدیریت تهدیدات سایبری با استفاده از هوش مصنوعی کار می‌کنند و هم‌چنین، تحلیلگران رفتارشناسی دیجیتال که به تحلیل الگوهای رفتاری در فضای آنلاین می‌پردازند.

سلامت و بهداشت:

متخصصان پزشکی مبتنی بر هوش مصنوعی که برای تفسیر داده‌های پزشکی، طراحی درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و بهره‌گیری از ربات‌های جراح بکار گرفته می‌شود. در ضمن، تحلیلگران اطلاعات سلامت که برای نظارت بر داده‌های سلامت و بهبود نتایج درمانی تمرکز دارند.

آموزش و یادگیری:

طراحان محتوای یادگیری دیجیتال که برای ایجاد برنامه‌های آموزشی تطبیقی مبتنی بر هوش مصنوعی لازم است. و در عین حال، مشاوران یادگیری ماشینی که به مؤسسات آموزشی کمک می‌کنند تا فناوری‌های نوین را ادغام کنند.

۳) ⁠دلایل افزایش نقش هوش مصنوعی در ایجاد مشاغل

افزایش بهره‌وری که شرکت‌ها از هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی فرآیندها و کاهش هزینه‌ها استفاده می‌کنند، که در نهایت به سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه‌های دیگر منجر می‌شود. نوآوری در محصولات و خدمات که شرکت‌ها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی محصولات و خدمات نوآورانه‌ای ارائه می‌دهند که به ایجاد تقاضای جدید و شغل‌های مرتبط منجر می‌شود. و بهره‌برداری از داده‌ها که حجم عظیم داده‌های تولیدشده نیازمند متخصصانی برای تحلیل و استفاده از این داده‌هاست.

۴) ⁠تأثیرات منطقه‌ای و جهانی

کشورهای پیشرو در فناوری، کشورهای توسعه‌یافته با زیرساخت‌های قوی‌تر فناوری اطلاعات (مانند ایالات متحده، چین، و کشورهای اروپایی) بیشترین بهره را از این تحول خواهند برد و کشورهای در حال توسعه که با سرمایه‌گذاری در آموزش و فناوری، می‌توانند از فرصت‌های شغلی ایجادشده بهره‌مند شوند.

۵) چالش‌ها و الزامات برای ایجاد شغل

آموزش و بازآموزی نیروهای کار برای اطمینان از اینکه کارکنان موجود می‌توانند نقش‌های جدید مرتبط با هوش مصنوعی را بر عهده بگیرند. زیرساخت‌های حمایتی که دولت‌ها و شرکت‌ها باید زیرساخت‌های فناوری و آموزش را برای تسهیل پذیرش هوش مصنوعی توسعه دهند. و مدیریت عدالت اجتماعی برای تضمین اینکه ایجاد مشاغل جدید به نفع گروه‌های مختلف جامعه و تمرکز بر کاهش شکاف دیجیتال باشد.

نتیجه‌گیری

هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری تحول‌آفرین، نه‌تنها صنایع مختلف را بازتعریف می‌کند، بلکه فرصت‌های بی‌سابقه‌ای را در بازار کار ایجاد می‌کند. این فناوری به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا بهره‌وری و نوآوری را به سطح جدیدی برسانند، درحالی‌که افراد باید با توسعه مهارت‌ها و توانایی‌های خود، برای بهره‌برداری از این فرصت‌ها آماده شوند.

آینده بازار کار، ترکیبی از انسان و هوش مصنوعی خواهد بود که در آن خلاقیت انسانی و قدرت محاسباتی هوش مصنوعی دست‌به‌دست هم می‌دهند.

یادداشت