آیا انرژی هسته‌ای بازنده واقعی است؟

جهان صنعت نیوز – در نگاه نخست انرژی‌های تجدیدپذیر همچون باد و خورشید، ارزان‌ترین گزینه‌های تولید برق پاک به نظر می‌رسند؛ به‌ویژه اگر هزینه نصب یک توربین یا پنل خورشیدی با میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در یک نیروگاه هسته‌ای مقایسه شود. چنین مقایسه‌ای اگرچه رایج اما گمراه‌کننده است. واقعیت این است که درک درست از هزینه واقعی انرژی، نیازمند نگاهی جامع به شاخص‌های پنهان، ماندگاری، قابلیت اطمینان و هزینه‌های پشتیبان سیستم است؛ عواملی که در تحلیل‌های سطحی دیده نمی‌شوند.

شاخص هزینه تراز شده انرژی (Levelized Cost of Energy)

شاخص رایج در مقایسه هزینه‌های تولید برق، «هزینه تراز شده انرژی» یا LCOE است که میانگین هزینه تولید هر کیلووات‌ساعت برق را در طول عمر نیروگاه محاسبه می‌کند. این شاخص در ظاهر، ابزار مناسبی برای مقایسه اقتصادی انواع فناوری‌های تولید برق است اما با چند انتقاد روبرو است.

عدم محاسبه هزینه‌های ناپایداری: باد و خورشید منابع متناوب هستند. شب‌ها خورشید نمی‌تابد و باد همیشه نمی‌وزد. این ناپایداری تولید برق باعث می‌شود که نیاز به هزینه‌های جانبی برای پشتیبانی از شبکه با ذخیره‌سازها، نیروگاه‌های پشتیبان و ارتقاء زیرساخت‌ها افزایش یابد. اما LCOE این هزینه‌ها را نادیده می‌گیرد.

بی‌توجهی به ارزش زمانی برق تولیدی : برقی که در زمان اوج مصرف تولید می‌شود، ارزش اقتصادی بیشتری دارد. مثلاً برق خورشیدی در میانه روز ارزشمندتر از برق بادی در ساعات نیمه‌شب است. اما شاخص LCOE میانگین‌گیری می‌کند و این تفاوت‌های حیاتی را پنهان می‌سازد.

بی‌توجهی به عمر مفید متفاوت فناوری‌ها : نیروگاه‌های بادی و خورشیدی معمولاً بین ۲۰ تا ۳۰ سال عمر مفید دارند، در حالی‌که نیروگاه‌های هسته‌ای می‌توانند تا ۸۰ سال یا بیشتر دوام بیاورند. این یعنی انرژی هسته‌ای در طول زمان بازدهی بیشتری ارائه می‌دهد اما در شاخص LCOE این مزیت منعکس نمی‌شود.

غفلت از هزینه زمین و محیط‌زیست: برای تولید برق مشابه، انرژی بادی و خورشیدی نیازمند ده‌ها برابر زمین بیشتری نسبت به انرژی هسته‌ای هستند. همچنین انرژی‌های تجدیدپذیر نیز با آلودگی‌هایی مانند دفن تیغه‌های غیرقابل بازیافت توربین‌ها یا نشت مواد سمی از پنل‌های فرسوده در کشورهای فقیر همراه‌اند. اما این هزینه‌ها هم در LCOE دیده نمی‌شوند.

مزیت‌های پنهان انرژی هسته‌ای

فراتر از بحث‌های هزینه‌ای، انرژی هسته‌ای دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که آن را به منبعی حیاتی برای آینده انرژی جهان تبدیل می‌کند.

برخلاف باد و خورشید، نیروگاه هسته‌ای می‌تواند ۲۴ ساعته و بدون وقفه برق تولید کند. ویژگی تولید برق پیوسته و پایدار باعث می‌شود شبکه‌های برق به نیروگاه‌های هسته‌ای برای حفظ پایداری اتکا کنند.

همچینین بر اساس داده‌های کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای اروپا، انرژی هسته‌ای در طول عمر خود کمترین میزان آلایندگی کربنی و انتشار گازهای گلخانه‌ای را در بین تمامی منابع انرژی دارد. اگر زنجیره تولید، ساخت، حمل‌ونقل و بازیافت را در نظر بگیریم میزان آلایندگی این نیروگاه‌ها نسبت به باد و خورشید نیز کم‌تر است.

از سوی دیگر، در برآورد هزینه‌های انرژی هسته‌ای تمامی موارد مانند دفع پسماند، ایمنی و برچیدن نیروگاه‌ها لحاظ می‌شود و به لحاظ مالی از شفافیت برخوردار است. این در حالی است که در انرژی‌های تجدیدپذیر، بسیاری از هزینه‌ها مثل بازیافت و پسماند به کشورهای فقیر واگذار می‌شود و در محاسبات نیامده‌اند.

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در تحلیل‌ها مغفول می‌ماند، هزینه ذخیره انرژی و زیرساخت‌های انتقال است. تولید برق از انرژی‌های متناوب مانند خورشید و باد بدون سیستم‌های ذخیره‌سازی قابل اتکا (باتری، سد، هیدروژن و…) نمی‌تواند پاسخگوی تقاضای پیوسته باشد. اما این ذخیره‌سازی نه‌تنها بسیار پرهزینه بلکه در مقیاس سراسری هنوز تا رسیدن به قابلیت تجاری گسترده فاصله دارد.

از سوی دیگر، گسترش شبکه برای انتقال برق از مزارع بادی و خورشیدی دورافتاده به مراکز مصرف شهری نیز به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. هزینه‌هایی که در محاسبات ساده، نادیده گرفته می‌شود.

آیا انرژی هسته‌ای انتخابی استراتژیک یا ضرورتی اقتصادی است ؟

برخلاف این تصور که فناوری مانع توسعه انرژی هسته‌ای شده، حقیقت این است که در بسیاری از کشورها کنار گذاشتن هسته‌ای تصمیمی سیاسی، نه فنی یا اقتصادی بوده است. نگرانی‌های عمومی، فشار گروه‌های زیست‌محیطی یا تجربه حوادثی مانند چرنوبیل و فوکوشیما موجب شده بسیاری از دولت‌ها راه آسان‌تری چون توسعه تجدیدپذیرها را انتخاب کنند. حتی اگر از نظر فنی و اقتصادی، در درازمدت هزینه بیشتری برای جامعه داشته باشد.

در واقع، انرژی هسته‌ای نه گران‌ترین، بلکه یکی از شفاف‌ترین و باثبات‌ترین گزینه‌های انرژی در مقیاس صنعتی است؛ گزینه‌ای که در بلندمدت می‌تواند نقش کلیدی در تحقق اهداف اقلیمی، امنیت انرژی و استقلال اقتصادی ایفا کند.

بررسی هزینه‌های انرژی نشان می‌دهد که مقایسه‌های سطحی میان منابع انرژی می‌تواند گمراه‌کننده باشد. انرژی هسته‌ای، اگرچه پرهزینه‌تر به‌نظر می‌رسد، در واقع از منظر پایداری، طول عمر، آلودگی زیست‌محیطی و ظرفیت تولید مستمر یکی از گزینه‌های کلیدی برای گذار انرژی در قرن بیست‌ویکم است.

تصمیم‌گیری درباره آینده انرژی نه‌فقط باید بر اساس هزینه اولیه، بلکه بر پایه درک جامع از هزینه‌های پنهان، نیازهای زیربنایی و پایداری میان‌مدت و بلندمدت صورت گیرد.

اخبار برگزیدهنفت و پتروشیمی