استخراج نفت، از موانع احیای تالاب هورالعظیم

سارا پوردلجو – جهان صنعت نیوز: تالاب هورالعظیم، یکی از بزرگ‌ترین و ارزشمندترین زیست‌بوم‌های آبی منطقه خوزستان و بخش‌هایی از عراق، نقش حیاتی در حفظ تعادل اکولوژیکی، تنوع زیستی و کیفیت زندگی مردم محلی ایفا می‌کند. این تالاب که منابع مشترک نفتی در اطراف آن قرار دارد، متأسفانه در سال‌های اخیر به‌دلیل کاهش چشمگیر حق‌آبه‌های ورودی از سوی ایران و عراق، به شدت خشک شده است. فعالیت‌های صنعتی و نفتی در منطقه نیز، به‌ویژه در سمت ایران، موجب شده‌اند تا نگاه کوتاه‌مدت اقتصادی بر حفظ این اکوسیستم ارزشمند غالب شود و دولت‌ها گام‌های مؤثری برای احیای آن برندارند. پیامد این وضعیت بحرانی، خشک شدن تالاب، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش آتش‌سوزی‌ها و بروز کانون‌های گرد و غبار است که سلامت مردم منطقه را تهدید کرده و مشکلات زیست‌محیطی را به سطح منطقه‌ای و فراملی کشانده است.

پس از گذشت شش ماه از وقوع آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب و با وجود عملیات آب‌پاشی ایران، هنوز دود غلیظ و بوی سوختگی ناشی از سوختن نیزارها و پوشش‌های گیاهی این تالاب منتشر می‌شود. افزایش غلظت دود در روزهای اخیر، کاهش دید افقی در مسیرهای مرزی و تشدید آلودگی هوا به‌ویژه افزایش ذرات معلق، باعث نگرانی شدید مردم و فعالان محیط زیست شده است. این وضعیت بحرانی، واکنش‌های مردمی را در فضای مجازی برانگیخته و کارزارهایی برای پیگیری آلودگی‌های ناشی از خوداشتعالی تالاب راه‌اندازی شده است.

بر همین اساس محمد درویش، کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با «جهان صنعت نیوز» به بررسی پیامدها و چالش‌های پیش‌رو در احیای تالاب هورالعظیم می‌پردازد و ضرورت همکاری‌های بین‌المللی و اقدامات فوری برای حفاظت از این میراث طبیعی ارزشمند را بیش از پیش برجسته می‌کند.

آلودگی و گرمایش؛ دو روی سکه بحران تالاب هورالعظیم

بر اساس برآوردها، از سمت ایران باید حدود ۱.۴ میلیارد مترمکعب حق‌آبه به تالاب هورالعظیم اختصاص داده شود، اما متأسفانه این میزان تأمین نشده است. از سوی دیگر، در عراق که به این تالاب «هورالهویزه» گفته می‌شود، برآورد شده که سالانه ۲.۵ میلیارد مترمکعب آب باید از رودخانه‌های دجله و فرات به این تالاب اختصاص یابد، اما آن‌هم تأمین نشده است.

یکی از مشکلات اصلی، نبود اراده کافی در هر دو کشور برای احیای این تالاب است. در هر دو طرف، شرکت‌های نفتی در مناطقی فعالیت می‌کنند که دارای منابع مشترک نفتی هستند. متأسفانه برخی از این شرکت‌ها، به‌ویژه در سمت ایران، بدشان نمی‌آید که این نیزارها و تالاب‌ها خشک شوند تا با دردسر کمتری عملیات استخراج نفت را انجام دهند. این نگاه موجب شده که دولت‌های ایران و عراق، یا به‌طور کامل سکوت کنند یا آن‌طور که باید، برای مقابله با پیامدهای مخرب زیست‌محیطی این وضعیت، اقدامی مؤثر انجام ندهند.

البته اخیراً، در پی فشارهای داخلی و بین‌المللی، دولت عراق بخش عراقی هورالعظیم را در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرده است. این اقدام، گامی مثبت برای حفاظت از این تالاب است. در ایران هم سازمان حفاظت محیط زیست خواستار ثبت این تالاب در کنوانسیون رامسر شده، اما تا این لحظه وزارت نیرو و وزارت امور خارجه با این اقدام مخالفت کرده‌اند و اجازه نداده‌اند که این ثبت جهانی صورت گیرد؛ در نتیجه، از سوی ایران هنوز گامی مؤثر و عملی به سمت احیای این تالاب راهبردی برداشته نشده است.

از نظر میدانی، متأسفانه نیزارهای منطقه به‌دلیل عدم تأمین آب و گرمای شدید هوا به‌شدت در معرض آتش‌سوزی قرار گرفته‌اند. این آتش‌سوزی‌ها می‌توانند علل عمدی یا طبیعی داشته باشند. جهت باد در این منطقه نیز از شرق به غرب است و دود ناشی از سوختن نیزارها را تا شهرهایی چون سوسنگرد، رفیع و اهواز و به‌طور کلی بخش بزرگی از استان خوزستان منتقل می‌کند.

همچنین، بخش‌هایی از بستر خشک‌شده تالاب تبدیل به کانون‌های گرد و غبار شده‌اند و همین موضوع بر کیفیت هوا در استان خوزستان و حتی تا کویت و ابوظبی اثر گذاشته است. یعنی علاوه بر تبعات داخلی، اکنون این بحران به یک مسئله منطقه‌ای تبدیل شده و ابعاد فراملی پیدا کرده است.

از طرف دیگر، سوختن نیزارها موجب تشدید آلودگی هوا، افزایش ذرات معلق، و تسریع در روند گرم شدن منطقه می‌شود. این شرایط نه‌تنها برای سلامت انسان‌ها خطرناک است، بلکه بر تنوع زیستی، وضعیت پوشش گیاهی و جانوری منطقه نیز تأثیر منفی جدی دارد.

اخبار برگزیدهمحیط زیست