راهبرد صادراتی تک بعدی ایران، ابتکار عمل را به پکن سپرده است

هما میرزایی-جهان صنعت نیوز: صادرات محصولات پتروشیمی در چهار ماه نخست سال جاری به ۱۷ میلیون و ۴۰۲ هزار تن رسیده است که ارزش آن معادل ۶ میلیارد و ۸۹۴ میلیون دلار است. این در حالی است که در مدت زمان مشابه در سال قبل این عدد معادل ۱۸ میلیون و ۸۴۶ هزار تن به ارزش ۷ میلیارد و ۵۹۸ میلیون دلار بوده است. بنا بر این آمار، سهم صادرات محصولات پتروشیمی نسبت به سال گذشته از ۴۳ درصد به ۴۱ درصد کاهش یافته است. افزایش هزینه‌های تولید، محدودیت بیشتر در تامین برق و گاز، و عدم اصلاحات اساسی در سیاست‌های صادراتی از بعد داخلی و تحریم‌های بین‌المللی از بعد خارجی در این کاهش نقش به‌سزایی داشته‌اند. با وجود این کاهش، محصولات پتروشیمی متنوع مانند متانول، اوره، پلی‌اتیلن همچنان بخش بزرگی از سبد صادراتی کشور را تشکیل می‌دهند، که با کاهش اتکا به نفت خام و افزایش ارزآوری به پایداری اقتصادی ایران کمک شایانی می‌کنند.

فاجعه‌ای به نام صادرات ۷۰ درصد محصولات پتروشیمی به صورت خام

عدم تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش و صادرات مواد خام که در ابتدای زنجیره تولید قرار دارند، یکی از آسیب‌های جدی صادرات ایران است، که محصولات پتروشیمی نیز از آن بی‌نصیب نمانده‌اند. حدود ۷۰ درصد محصولات پتروشیمی به صورت خام و تنها ۳۰ درصد آن پس از ورود به زنجیره ارزش افزوده و انجام فرآوری‌های لازم به کشورهای مقصد صادر می‌شود. عدم واردات فناوری‌های روز و خروج گسترده نیروی انسانی تحصیل‌کرده توان ایران در رقابت با همسایگانی همچون قطر و عربستان که حضور بسیار ساده‌تری در بازار رقابت جهانی دارند، را به شدت کاهش داده است. از سویی دیگر، اتکا به یک کشور به عنوان مقصد صادراتی نیز ظرفیت‌های بسیاری را در زمینه تنوع‌بخشی به هم‌پیمانان تجاری از ایران دریغ کرده است.

۸۰ درصد محصولات پتروشیمی ایران به چین می‌رود

بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده، چین واردکننده حدود ۸۰ درصد محصولات پتروشیمی ایران شامل متانول، پلی‌اتیلن، اوره و پروپیلن است. پس از چین، هند و ترکیه هر کدام با سهم حدود ۱۵ درصد، از مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران در حوزه اوره، کودهای شیمیایی و پلیمرها هستند. همچنین امارات متحده عربی با سهم نزدیک به ۱۰ درصد، نقش واسطه‌ای و بازار قابل توجهی برای پلیمرها و گازهای مایع ایفا می‌کند. علاوه بر این، عراق و افغانستان نیز بخش قابل توجهی از صادرات پتروشیمی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. سایر کشورها، از جمله برخی بازارهای اروپایی و جنوب شرق آسیا، سهم ترکیبی حدود ۱۰ درصد از صادرات این صنعت را دارند.

راهبرد تک‌بعدی ایران در انتخاب مقصد صادراتی

در سال‌های اخیر، بخش قابل توجهی از تمرکز صادرکنندگان بر روش‌های جدید دور زدن تحریم‌های جهانی بوده است. در این سال‌ها رقبای ایران با سرمایه‌گذاری بر زیرساخت‌ها، آموزش نیروی انسانی متخصص و جذب سرمایه‌گذاران خارجی توانسته‌اند در زمینه تولید محصولات پتروشیمی پیشرفت کرده و بازارهای هدف متنوعی پیدا کنند. در داخل نیز، عدم سرمایه‌گذاری بر تکمیل زنجیره ارزش باعث افت کیفی محصولات صادراتی و آسان شدن جایگزینی آن‌ها با محصولات کشورهای همسایه شده است. هرچند نمی‌توان از نقش تحریم‌ها غافل بود، اما اتخاذ راهبردی تک بعدی در انتخاب کشور هدف صادرات و عدم توجه به لزوم تنوع‌بخشی به واردکنندگان، باعث شده است ابتکار عمل از ایران سلب شده و به دست سیاستگذاران در چین بیفتد. حالا و در جایی که چین با تهدیدهای تعرفه‌ای آمریکا روبه‌رو است، و شاید در آینده‌ای نزدیک ناچار به انتخاب میان منافع حاصله از آمریکا یا ایران باشد، نگرانی‌ها از سرنوشت صادرات محصولات پتروشیمی به عنوان تعیین‌کننده‌ترین کالای صادراتی ایران بیشتر از قبل شده است.

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در گفت‌وگو با جهان‌صنعت نیوز از دوراهی پکن برای انتخاب میان ایران و آمریکا می‌گوید.

ایران شریک تجاری سودمندی برای چین است

هرچند موضوع تعرفه‌ها برای چین اهمیت بالایی دارد، این کشور تمایل ندارد شریک تجاری سودمندی همچون ایران را از دست بدهد. منافع بلندمدت پکن در گرو روابط با تهران است؛ چرا که ایران، با وجود چالش‌های مدیریتی، از ظرفیت‌های متنوعی برخوردار است که هر یک می‌تواند به‌تنهایی موتور محرک توسعه یک کشور باشد. چین به این واقعیت آگاه است و نیاز خود به منابع معدنی، نفت، اراضی و دیگر ظرفیت‌های ایران مانند قرار گرفتن در موقعیتشاهراه تجاری را می‌داند. از این رو، در صورتی که حفظ روابط با ایران در موازنه قدرت برای پکن ضروری تلقی شود، احتمال تبعیت کامل از خواسته‌های آمریکا کاهش می‌یابد.

موازنه میان منافع اقتصادی چند صد میلیارد دلاری و چند ده میلیارد دلاری

در عین حال، توانمندی‌های ایران نیز در این محاسبات نقش دارد. چین امروز می‌سنجد که منافع اقتصادی همکاری با ایران در حد چند ده میلیارد دلار و همکاری با آمریکا در مقیاس چند صد میلیارد دلار است؛ بنابراین با در نظر گرفتن منافع سیاسی، تلاش می‌کند موازنه‌ای میان این روابط برقرار کند.

به هوش باشیم برای دیپلماسی دیر نشود

طی سال‌های گذشته دیپلماسی کشور ما در مسیر درستی قرار نداشته و در حال حاضر در شرایطی نیستیم که قدرت تصمیم‌گیری آن‌چنانی داشته باشیم. تجربه کشورهای همسایه مانند عراق باید همواره مقابل چشمان ما باشد؛ این کشور دیر تصمیم گرفت تن به دیپلماسی بدهد و در نتیجه دچار شرایطی شد که نفت خود را در مقابل غذا و دارو تهاتر کرد. این‌که در کجاها باید مقاومت کنیم و در کجاها نرمش، موضوعی است که باید مورد توجه سیاستمداران قرار بگیرد. برای رسیدن به اهداف مورد نظرمان باید از تمام این روش‌ها استفاده کنیم. دستگاه دیپلمماسی کشور باید کارآزموده و کاربلد باشد، و از تمام این ظرفیت‌ها در جای خود استفاده کند.

 

 

 

اخبار برگزیدهاقتصاد کلان