چرا ترکیه حسرتی برای ایران شد ؛ ایران چه درسی از نظام حزبی ترکیه می‌گیرد؟
گزارش تازه مرکز پژوهش‌های مجلس درباره ترکیه نشان می‌دهد که احزاب سیاسی مهم‌ترین نهاد تربیت و گزینش نخبگان سیاسی در این کشورند.
جهان صنعت نیوز، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «از ساختار حکمرانی تا تربیت حکمران: جمهوری ترکیه» به مطالعه تجربه سیاسی این کشور پرداخته است. یافته‌های گزارش نشان می‌دهد که نظام سیاسی ترکیه عمدتاً حزب‌بنیاد است؛ یعنی احزاب نه‌تنها در رقابت‌های انتخاباتی نقش دارند، بلکه کانون اصلی شناسایی، آموزش و گزینش نخبگان سیاسی نیز محسوب می‌شوند.
نقش محوری احزاب در تربیت سیاستمداران
مسیر فعالیت سیاسی در ترکیه از شوراها و شهرداری‌ها آغاز و در نهایت به سطح ملی و کابینه ختم می‌شود؛ مسیری که به‌طور کامل به احزاب وابسته است. حتی پس از تغییر ساختار سیاسی ترکیه در سال ۲۰۱۷ و گذار به نظام ریاستی، این نقش احزاب همچنان تداوم یافته است. تجربه نشان می‌دهد که ورود تکنوکرات‌ها و مدیران فن‌سالار نیز بدون پشتوانه حزبی به‌سختی امکان‌پذیر بوده است.
تاریخچه‌ای از تحولات سیاسی ترکیه
از زمان تأسیس جمهوری ترکیه تا پایان جنگ جهانی دوم، حزب جمهوری‌خواه خلق تنها حزب حاکم بود. اما پس از ۱۹۴۵ و با تصمیم عصمت اینونو، فضا برای تشکیل احزاب رقیب باز شد و انتخابات آزاد ۱۹۵۰ نقطه عطفی در تاریخ سیاسی این کشور بود. کودتاهای ۱۹۶۰، ۱۹۷۱ و ۱۹۸۰ تغییرات نهادی گسترده‌ای به‌دنبال داشتند، از جمله تدوین قانون اساسی جدید و اصلاح قوانین انتخاباتی. اصلاحات ۲۰۱۴ انتخاب مستقیم رئیس‌جمهور را ممکن کرد و در نهایت، اصلاحات ۲۰۱۷ با حذف نخست‌وزیری، قدرت رئیس‌جمهور را به‌شدت افزایش داد.
نهادهای مکمل در کنار احزاب
در کنار احزاب، نهادهای دیگری مانند انجمن علوم سیاسی ترکیه، مدارس مذهبی امام خطیب، دانشگاه‌ها و آکادمی‌های حزبی نیز در تربیت نخبگان نقش‌آفرینی کرده‌اند. مدارس امام خطیب به‌ویژه در پرورش نیروهای اسلام‌گرا اهمیت داشته‌اند و بسیاری از سیاستمداران حزب عدالت و توسعه از فارغ‌التحصیلان آنها هستند. بنیادهای حزبی همچون «ستا» نیز به آموزش ایدئولوژیک و سیاستگذاری می‌پردازند.
تربیت سیاسی؛ از آموزش تا تجربه عملی
فرآیند تربیت نخبگان در ترکیه شامل آموزش‌های حزبی، تجربه فعالیت در شهرداری‌ها و شوراها، آموزش دانشگاهی در مراکز معتبر، و فعالیت در بنیادها و انجمن‌هاست. نمونه بارز این مسیر، رجب طیب اردوغان است که از شهرداری استانبول به نخست‌وزیری و سپس ریاست‌جمهوری رسید. این ترکیب آموزش نظری و تجربه عملی، بستری مؤثر برای بازتولید سیاستمداران حرفه‌ای فراهم کرده است.
تعامل مذهب و سیاست
اگرچه ساختار حقوقی ترکیه سکولار است، اما احزاب اسلام‌گرا توانسته‌اند با بازتعریف ارزش‌های مذهبی در قالب زبان دموکراتیک و آزادی‌های فردی، نقش مهمی در عرصه سیاسی ایفا کنند. این انعطاف‌پذیری موجب شده تا اسلام‌گرایان بتوانند در چارچوب نظام سکولار نیز نفوذ قابل‌توجهی داشته باشند.
درس‌هایی برای ایران
گزارش مرکز پژوهش‌ها نتیجه می‌گیرد که تجربه ترکیه نشان می‌دهد تربیت نخبگان سیاسی فرآیندی نهادی، تدریجی و پیچیده است. ایران بدون ایجاد سازوکارهای مشابه، نمی‌تواند به حکمرانی کارآمد دست یابد.
پیشنهادهای ارائه‌شده شامل سه سطح است:
کوتاه‌مدت: توانمندسازی نهادهای آموزشی و غیرفرهنگی، تدوین چارچوب فعالیت سیاسی، و ایجاد مراکز آموزش حکمرانی.
میان‌مدت: تمایز میان مدیران سیاسی و بوروکراتیک، و تقویت زیرساخت‌های حقوقی تحزب.
بلندمدت: اصلاح سیاست‌های کلی برای حمایت از تشکل‌های سیاسی و طراحی «حزب اسلامی-ایرانی» متناسب با شرایط بومی کشور.
این گزارش تأکید می‌کند که مدل ترکیه به‌صورت مستقیم قابل انتقال به ایران نیست، اما می‌تواند الهام‌بخش طراحی الگویی بومی برای تربیت سیاستمداران حرفه‌ای و کارآمد باشد.
سیاسیلینک کوتاه :