ایران در دوراهی سخت هسته‌ای ؛ اروپا آخرین کارت را بازی کرد
ایران در آستانه فعال شدن مکانیسم ماشه با سه گزینه روبه‌روست: واکنش تهاجمی، مذاکره برای توافق جدید یا خریدن زمان.
جهان صنعت نیوز – مجله اکونومیست در گزارشی به بررسی و تحلیل شرایط پرونده‌ای هسته‌ای ایران پرداخته است. با نزدیک شدن به پایان مهلت مکانیسم ماشه در اکتبر و فشار اروپایی‌ها بر ایران به‌دلیل نقض تعهدات برجام، تهران باید درباره مسیر پیش‌رو تصمیم بگیرد. گزینه‌ها شامل خروج از NPT و قطع همکاری با آژانس، ادامه مذاکره برای توافق جدید یا پذیرش پیشنهادهایی مانند تمدید مهلت است. هم‌زمان، تخمین میزان واقعی خسارات ناشی از حملات اخیر و نبود دسترسی بازرسان آژانس، برنامه هسته‌ای ایران را در وضعیتی مبهم قرار داده که هم خطر تشدید تنش و هم احتمال شکل‌گیری یک توافق موقت را تقویت می‌کند.
دوراهی هسته‌ای پیشروی ایران
توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی سال‌هاست که عملاً از کار افتاده است. آمریکا در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد. ایران نیز مدت کوتاهی بعد تعهدات خود را کنار گذاشت. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آن را یک «پوسته توخالی» می‌نامد. با این حال، همان‌طور که در دیپلماسی مانند فیزیک کوانتوم، مرز میان مرگ و زندگی می‌تواند مبهم باشد، این توافق هم در وضعیتی بینابین قرار گرفته است.
در ۲۸ آگوست، بریتانیا، فرانسه و آلمان به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع دادند که ایران تعهدات خود ذیل توافق که با نام برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود را نقض کرده است. این اقدام آغازگر یک شمارش معکوس ۳۰ روزه برای بازگرداندن ایران به پایبندی بود. اگر مذاکرات شکست بخورد، مجموعه‌ای از تحریم‌های سازمان ملل که با برجام لغو شده بودند، از جمله تحریم تسلیحاتی، دوباره برقرار خواهند شد.
این روند که «مکانیسم ماشه» نام دارد، به‌محض فعال شدن، تحریم‌ها به‌طور خودکار بازمی‌گردند مگر آنکه شورای امنیت رأی دیگری بدهد؛ همین موضوع مانع می‌شود روسیه و چین بتوانند با وتوی خود جلوی آن را بگیرند.
برجام به ایران اجازه می‌داد حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۳.۶۷ درصد مناسب برای تولید برق هسته‌ای ذخیره کند. اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد ایران ۸,۴۱۳ کیلوگرم اورانیوم ذخیره کرده که نزدیک به ۴۰۹ کیلوگرم آن با غنای ۶۰ درصد غنی‌سازی شده است که فاصله‌ای کوتاه تا سطح تسلیحاتی محسوب می‌شود. با این وجود، کشورهای اروپایی از فعال‌سازی مکانیسم ماشه خودداری کرده بودند، زیرا نگران بودند چنین اقدامی ایران را به رفتار تهاجمی‌تر سوق دهد.
تقویم دست آن‌ها را بست. بند مکانیسم ماشه در ۱۸ اکتبر منقضی می‌شود. ماه آینده روسیه ریاست دوره‌ای شورای امنیت را بر عهده می‌گیرد، که می‌تواند با ترفندهای آیین‌نامه‌ای روند را مختل کند. بنابراین فعال کردن آن در این مقطع، آخرین تلاش برای نجات توافقی در حال مرگ بود.
اکنون ایران باید تصمیم بگیرد چگونه واکنش نشان دهد. برخی نمایندگان مجلس بر اقدامات متقابل پافشاری می‌کنند. آن‌ها پیش‌نویس طرحی را آماده کرده‌اند که ایران را به خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، توقف هرگونه مذاکره با غرب و تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فرا می‌خواند. معضل ایران این است که چنین اقداماتی می‌تواند واکنش تندی را برانگیزد. برای نمونه، خروج از NPT خطر یک دور جدید حملات هوایی از سوی اسرائیل یا آمریکا را به همراه دارد.
دولت ایران می‌تواند این طرح را نادیده بگیرد و فرصت بیشتری برای مذاکرات بخرد. کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در دیدار با رافائل گروسی در اول سپتامبر گفت: «پنجره دیپلماسی هنوز باز است.» شاید چنین باشد اما فقط اندکی. پایبندی به توافق قدیمی هم رضایت دونالد ترامپ را جلب نخواهد کرد، زیرا او خواهان کنار گذاشتن کامل برنامه غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران است.
با این حال، ایران همچنان استدلال می‌کند که غنی‌سازی یک حق حاکمیتی است. ممکن است درباره میزان ذخایر اورانیوم خود مصالحه کند، همان‌طور که در برجام انجام داد، اما حاضر نیست کل برنامه را برچیند. به بیان دیگر، برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه، مذاکره‌کنندگان باید تا پایان ماه پایه‌های یک توافق جدید را بنا بگذارند که کاری بسیار دشوار است.
این وضعیت یک گزینه سوم باقی می‌گذارد: خریدن زمان. روسیه پیشنهاد داده مهلت مکانیسم ماشه شش ماه تمدید شود. اروپایی‌ها مایل به گفت‌وگو درباره این ایده بوده‌اند، اما نگران‌اند که این صرفاً یک تاکتیک وقت‌کشی باشد. اگر تحریم‌ها دوباره اعمال شوند، ایران شاید حساب کند که می‌تواند از پسشان بربیاید. برخی از شرکای بزرگ تجاری ایران احتمالاً آن‌ها را نادیده خواهند گرفت و دولت آشفته ترامپ ممکن است برای جلب حمایت سازمان ملل در اجرای آن‌ها دچار مشکل شود. ایران می‌تواند پیشنهاد گفت‌وگو با آمریکا برای توافقی جدید و با آژانس برای ازسرگیری بازرسی‌ها را مطرح کند.
نگرانی این است که ایران از این زمان برای بازسازی برنامه هسته‌ای خود استفاده کند. کسی نمی‌تواند با قطعیت بگوید حملات هوایی تابستان امسال چه میزان خسارت وارد کرده‌اند. آژانس از زمان جنگ اجازه بازدید از حساس‌ترین سایت‌ها را نداشته است. ترامپ همچنان ادعا می‌کند که آن‌ها به کلی نابود شده‌اند. اما برخی از دیپلمات‌ها و مأموران اطلاعاتی آمریکا این ارزیابی را بیش از حد خوش‌بینانه می‌دانند، هرچند جرات نمی‌کنند علناً با او مخالفت کنند.
بی‌شک خسارات سنگین بوده است. اما بدون بازرسی‌های واقعی، برنامه هسته‌ای ایران وارد وضعیتی از «ابهام کوانتومی» شده است؛ وضعیتی که در آن دانستن زمان وقوع بحران بعدی بسیار دشوار خواهد بود.
اخبار برگزیدهسیاسیلینک کوتاه :