یورش یوآن به سلطه دلار

جهان صنعت نیوز – رهبران چین با تکیه بر کاهش اعتماد جهانی به دلار و سیاست‌های پرریسک آمریکا، تلاش‌های گسترده‌ای برای بین‌المللی‌سازی یوآن آغاز کرده‌اند. این کشور از توسعه سامانه‌های پرداخت مستقل تا اعطای خطوط مبادله ارزی به بانک‌های مرکزی جهان و انتشار اوراق قرضه یوآن‌محور در کشورهای مختلف بهره گرفته است. با این وجود، یوآن هنوز تنها سهم اندکی در پرداخت‌های جهانی و ذخایر ارزی دارد و کنترل‌های شدید سرمایه‌ای مانع اصلی رشد آن است. به گفته تحلیلگران، ماه‌های آینده می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد و جایگاه یوآن را به‌عنوان رقیبی جدی برای دلار در نظام مالی جهانی تثبیت کند.

فرصت بزرگ چین

رهبران چین فرصت بزرگی را پیش روی خود می‌بینند. سیاست تجاری بی‌ثبات دونالد ترامپ، کسری‌های شدید بودجه و تهدید استقلال فدرال رزرو آمریکا، همگی خطر تضعیف جدی دلار را به همراه دارند. دلار از ژانویه تاکنون ۷ درصد بر اساس شاخص تجارت وزنی کاهش یافته و بدترین شروع سال خود از سال ۱۹۷۳ را تجربه کرده است. در مقابل، یوآن چین که تحت کنترل شدید دولت است، به بالاترین سطح خود از زمان انتخاب مجدد ترامپ در نوامبر رسیده است. سرمایه‌گذاران خارجی به‌سرعت در حال ورود به بازار چین هستند و بسیاری از دولت‌ها نیز به دنبال جایگزینی برای دلار می‌گردند.

چنین علاقه‌مندی شدیدی پدیده‌ای جدید نیست، همان‌طور که تمایل چین برای تبدیل یوآن به ارز مسلط جهانی نیز سابقه‌دار است. نخستین تلاش چین در این مسیر به سال ۲۰۰۹ بازمی‌گردد، زمانی که برخی از کنترل‌های سرمایه را کاهش داد. اما این روند در سال ۲۰۱۵ با سقوط بازار سهام و کاهش ارزش یوآن به شکل دردناکی پایان یافت؛ سرمایه‌ها با شتاب از کشور خارج شدند. در پی آن، چین مجدداً کنترل‌های سخت‌گیرانه‌ای را بر جریان سرمایه اعمال کرد و روند رشد یوآن متوقف شد. این بار اما مقامات مصمم‌اند که پیشرفت‌ها پایدار باشد و نظارت سخت‌گیرانه‌تری بر جریان سرمایه حفظ شود.

رهبران چین بر این باورند که تبدیل یوآن به ارزی پذیرفته‌شده در سطح جهان می‌تواند صادرات این کشور را از نوسانات ارزش دلار محافظت کرده و اثر تحریم‌های مالی آمریکا را کاهش دهد. برخی از مقامات امیدوارند شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی از کنترل‌های سخت‌گیرانه دولتی چشم‌پوشی کنند و حتی آن را به‌عنوان یک مزیت ببینند. در سال‌های اخیر، چین به شکل غیرمنتظره‌ای در این مسیر پیشرفت داشته است. سهم یوآن در صدور فاکتورهای بین‌المللی و اعطای وام‌های برون‌مرزی افزایش یافته و زیرساخت‌های مالی غیردلاری قابل‌توجهی نیز ایجاد شده است. با این حال، مقامات چینی به‌نظر می‌رسد دریافته‌اند که سرمایه‌گذاران خارجی برای استفاده از یوآن و سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مبتنی بر یوآن به مشوق‌های بیشتری نیاز دارند.

اما چین تا اینجا چه دستاوردی داشته است؟

به هر معیاری که نگاه کنیم، یوآن هنوز از اعتبار جهانی برخوردار نیست. با وجود اینکه چین تقریباً یک‌پنجم فعالیت اقتصادی جهان را در اختیار دارد اما تنها ۴ درصد از پرداخت‌های بین‌المللی از طریق یوآن انجام می‌شود (در مقایسه با ۵۰ درصد برای دلار). دارایی‌های مبتنی بر یوآن تنها ۲ درصد از ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان را تشکیل می‌دهند (در مقایسه با ۵۸ درصد برای دارایی‌های دلاری). این تفاوت فاحش تا حد زیادی به دلیل محدودیت‌هایی است که چین بر ورود و خروج سرمایه اعمال می‌کند. بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که تا زمانی که این کنترل‌ها پابرجا هستند، پذیرش یوآن به عنوان یک ارز بین المللی غیرممکن خواهد بود.

دینی مک‌ماهون، کارشناس مؤسسه Trivium China مستقر در پکن، معتقد است هدف نهایی سیاست‌گذاران ایجاد یک گردش باثبات و پایدار یوآن در داخل و خارج از کشور است. این موضوع می‌تواند استفاده از یوآن خارج از مرزهای چین را افزایش داده و دسترسی خارجی‌ها به این ارز را آسان‌تر کند.

برای افزایش گردش یوآن، مقامات چینی می‌خواهند شرکای تجاری خود را تشویق کنند تا یوآن را به‌عنوان وسیله پرداخت بپذیرند. یکی از ابزارهای جذاب برای این منظور، ارائه بدهی‌های مبتنی بر یوآن به این کشورهاست. مطالعه‌ای که توسط اقتصاددانان فدرال رزرو منتشر شد، نشان داد که پس از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه در سال ۲۰۲۲، بانک‌های چینی تقریباً تمامی وام‌های جدید برون‌مرزی خود را از دلار به یوآن تغییر دادند. پیش از آن، تنها ۱۵ درصد از این وام‌ها به یوآن پرداخت می‌شد، اما این رقم اکنون چند برابر شده و موجب سه برابر شدن حجم کل بدهی‌های یوآن در خارج از کشور شده است.

دولت چین همین راهبرد را در تراز مالی خود نیز دنبال می‌کند. از زمان آغاز تلاش‌هایش برای جهانی سازی یوآن، چین تاکنون ۴.۵ تریلیون یوآن (معادل ۶۳۰ میلیارد دلار) خطوط مبادله ارزی به ۳۲ بانک مرکزی اختصاص داده است. این شبکه مالی جهانی در ابعادی قرار دارد که می‌تواند با صندوق بین‌المللی پول رقابت کند. اگرچه تنها بخشی از این خطوط مبادله تاکنون استفاده شده‌اند، اما هدف اصلی این است که دسترسی کشورها به یوآن در زمان بحران تضمین شود تا به آن‌ها اطمینان لازم برای قرض‌گیری و خرید با استفاده از یوآن داده شود.

چین و اصلاح زیرساخت‌های مالی برای عبور از دلار

در حالی که تمام این تحولات در حال وقوع بود، چین همچنین زیرساخت‌های مالی داخلی خود را نیز سامان داده است. اکنون این کشور می‌تواند از طریق روش‌های مختلف با دیگران معامله کند، بدون اینکه نیازی به استفاده از نظام دلاری داشته باشد. این روش‌ها شامل یوآن دیجیتال و پرداخت‌های دیجیتال غیربانکی (مانند پرداخت از طریق کد QR در اپلیکیشن‌هایی که در آسیا رایج هستند) می‌شود. مهم‌ترین نوآوری در این زمینه، ایجاد سامانه CIPS است که شباهت‌هایی به سیستم پیام‌رسانی بانکی غربی یعنی SWIFT دارد. جاش لیپسکی از اندیشکده شورای آتلانتیک آمریکا می‌گوید از آنجا که بانک‌های چینی می‌توانند خارج از سوئیفت معامله کنند و این کار را انجام می‌دهند، احتمالاً نقش یوآن در پرداخت‌های بین‌المللی کمتر از واقعیت گزارش می‌شود.

بیش از ۱۷۰۰ بانک در سراسر جهان تاکنون به سامانه CIPS پیوسته‌اند که این رقم نسبت به قبل از جنگ اوکراین، یک‌سوم رشد داشته است. حجم تراکنش‌ها در سال ۲۰۲۴ سریع‌تر از هر زمان دیگری افزایش یافته و با رشد ۴۳ درصدی به ۱۷۵ تریلیون یوآن (۲۴ تریلیون دلار) رسیده است. بانک‌های تسویه‌کننده برای پرداخت‌های مبتنی بر یوآن (که تقریباً همه توسط مؤسسات چینی اداره می‌شوند) در ۳۳ بازار مختلف تأسیس شده‌اند. برخی از این کشورها، مانند ترکیه و موریس، در سال جاری به این شبکه پیوسته‌اند. چین همچنین از ژوئن با امارات متحده عربی همکاری خود را آغاز کرده تا شبکه CIPS را به شمال آفریقا و خاورمیانه گسترش دهد.

سال گذشته، چندین میلیارد دلار از طریق شبکه ارز دیجیتال mBridge که توسط چین و سایر بانک‌های مرکزی ساخته شده، مبادله شد. یک مقام آمریکایی اعلام کرد که هرچند این پرداخت‌ها از نظر اقتصادی هنوز قابل‌توجه نیستند، اما از آستانه‌ای عبور کرده‌اند که پیامد ژئوپلیتیکی دارد. نهادهای نظارتی چینی به بانک‌ها دستور داده‌اند تا استفاده خود از mBridge را افزایش دهند. جذابیت این سیستم مشخص است: در ماه آگوست، یک شرکت در منطقه سین‌کیانگ — جایی که برخی نهادها به‌دلیل استفاده از نیروی کار اجباری تحت تحریم هستند — از mBridge برای پرداخت به سهام‌داران خارجی خود استفاده کرد.

گام بعدی چیست؟

دولت چین که در حوزه‌های حیاتی به‌دنبال خودکفایی درونی است، اکنون باید دسترسی خارجی‌ها به بازارهای مالی خود را گسترش دهد. تعداد قراردادهای مالی قابل معامله برای سرمایه‌گذاران خارجی در بازارهای داخلی چین در سال جاری بیش از دو برابر شده است. همچنین سهمیه‌های سرمایه‌گذاری خارجی برای سرمایه‌گذاران داخلی چین نیز افزایش یافته است.

این اقدامات همگی در راستای تقویت موقعیت یوآن در نظام مالی جهانی و کاهش وابستگی به دلار آمریکا انجام می‌شوند؛ هدفی که چین با جدیت و سرعت در حال پیگیری آن است.

ماه‌های آینده می‌توانند برای آینده یوآن و جایگاه آن در نظام مالی جهانی حیاتی باشند. کاهش اعتماد به دلار و محیط اقتصاد کلان مطلوب باید به تلاش‌های چین در این زمینه کمک کند. رشد بازار سهام نیز انگیزه مالی بیشتری برای سرمایه‌گذاران خارجی به‌وجود آورده تا دارایی‌های مبتنی بر یوآن را در اختیار داشته باشند. کاهش نرخ بهره و فشارهای ناشی از تورم منفی باعث شده نرخ‌های وام‌گیری در بازارهای برون‌مرزی به زیر ۲ درصد برسد که پایین‌ترین سطح از سال ۲۰۱۳ محسوب می‌شود. شرکت‌ها در مسیر ثبت رکوردی جدید در انتشار اوراق قرضه موسوم به «دیم‌سام» (dim sum) قرار دارند؛ این اوراق، بدهی‌های یوآن‌محوری هستند که در خارج از سرزمین اصلی چین صادر می‌شوند.

گام بعدی و نسبتاً بی‌خطر چین، گشودن بازارهای سرمایه داخلی به روی شرکای مورد اعتمادش است. در ماه جولای، مجارستان حدود ۵ میلیارد یوآن اوراق موسوم به «اوراق پاندا» (panda bonds) منتشر کرد؛ بزرگ‌ترین عرضه مستقل یک دولت تا به امروز. در تاریخ ۸ سپتامبر، روزنامه فایننشال تایمز گزارش داد که شرکت‌های انرژی روسی مجوز انتشار اوراق مبتنی بر یوآن را دریافت کرده‌اند. کنیا نیز ممکن است به‌زودی بدهی‌های دلاری خود به چین را به یوآن تبدیل کند. در همین حال، برزیل در حال بررسی صدور اوراق جدیدی به یوآن است و مقامات پاکستانی نیز به پکن سفر کرده‌اند تا پیشنهادهایی را به اعتباردهندگان چینی ارائه دهند.

یوآن با ویژگی‌های چینی؛ رقابتی با دلار

با وجود این هیاهو، مقامات چینی رویکردی بلندمدت اتخاذ کرده‌اند. پان گونگ‌شنگ، رئیس بانک مرکزی چین، در سخنرانی مهمی در ماه ژوئن اعلام کرد که نظام مالی جهانی در حال تبدیل شدن به یک ساختار «چندقطبی» است و در آینده، دلار ناچار خواهد بود با سایر ارزها مانند یوآن رقابت کند. چین امیدوار است که این رقابت موجب شود نیاز کمتری به کاهش وابستگی به دلار داشته باشد و در عین حال، بتواند در برابر آزادسازی جریان سرمایه و نرخ ارز مقاومت کند.

به این ترتیب، یوآن ممکن است به ارزی جهانی تبدیل شود — البته با «ویژگی‌های چینی».

اخبار برگزیدهاقتصاد کلان