بحران محیط زیست شمال کشور با خشکسالی و آتش‌سوزی تشدید شد
فعال و کارشناس محیط زیست گفت: عملیات مهار آتش‌سوزی هیرکانی با تأخیر زیادی آغاز شد. در ابتدا جدی گرفته نشد و مسئولان محلی خطر را کم‌اهمیت دانستند. اما از زمانی که خطر جدی تلقی شد و حتی درخواست کمک از کشورهای همسایه مطرح شد، اوضاع بهتر شد و توانستند از گسترش آتش جلوگیری کنند.
جهان صنعت نیوز، آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های هیرکانی، همراه با خشکسالی بی‌سابقه پاییز ۱۴۰۴، بار دیگر ضعف در مدیریت بحران و ناپایداری اکوسیستم شمال کشور را نمایان کرده است.
محمد درویش، فعال و کارشناس محیط زیست ضمن تشریح ریشه‌های این بحران، به تأخیر در عملیات مهار آتش، کمبود تجهیزات و خطرات بلندمدت برای منابع آب، پوشش گیاهی و جمعیت حیات‌وحش اشاره می‌کند و هشدار می‌دهد که ادامه روند فعلی می‌تواند اکوسیستم شمال ایران را به‌طور جدی تهدید کند.
مشروح گفتگو با محمد درویش کارشناس محیط زیست را بخوانید؛
*آقای درویش! روزهایی که گذشت شاهد آتش سوزی گسترده در جنگل های هیرکانی بودیم، روند عملیات مهار آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
همان‌طور که می‌دانید، ما امسال با خشکسالی کم‌سابقه‌ای در پاییز ۱۴۰۴ روبه‌رو شدیم و میانگین ریزش‌های جوی در استان‌های شمالی بسیار کمتر از انتظار بوده است. این موضوع باعث شده سطح جنگل‌های هیرکانی در گیلان، مازندران و گلستان به‌شدت خشک شوند و لایه‌های برگ خشک روی زمین مانند «انبار کاه» عمل کنند. از مدت‌ها پیش مشخص بود که احتمال وقوع چنین حادثه‌ای بالاست. دو هفته پیش از صومعه سرا تا آمل و مسیر پارک ملی گلستان همین وضعیت را مشاهده کردم و وقوع چنین آتش‌سوزی قابل پیش‌بینی بود.
ما باید از امکانات سنجش از دور و سازمان هوافضا برای پایش دقیق جنگل‌ها در این شرایط استفاده کنیم. به محض رؤیت دود، یگان‌های مجهز سازمان حفاظت محیط‌زیست و سایر نهادهای مرتبط باید به‌سرعت اعزام شوند تا قبل از گسترش آتش آن را مهار کنند. اگر این اتفاق به‌موقع بیفتد، می‌توانیم پاییز و زمستان خشک را با آسیب کمتر پشت سر بگذاریم. در غیر این صورت ممکن است شرایط بدتر شود.
مسئولان محلی خطر آتش‌سوزی هیرکانی را کم‌اهمیت دانستند
* مهم‌ترین اشکال در این عملیات را کجا دیدید؟ کمبود تجهیزاتی یا ناکارآمدی مدیریتی یا…؟
عملیات با تأخیر زیادی آغاز شد. در ابتدا جدی گرفته نشد و مسئولان محلی خطر را کم‌اهمیت دانستند. اما از زمانی که خطر جدی تلقی شد و حتی درخواست کمک از کشورهای همسایه مطرح شد، اوضاع بهتر شد و توانستند از گسترش آتش جلوگیری کنند. با اینکه بارندگی وجود نداشت، بخش قابل توجهی از آتش مهار شد. امیدوارم این موضوع برای دفعات بعد درس عبرت باشد و با توجه به اینکه یگان هوایی اطفای حریق نداریم، بدون تعلل از کشورهایی مانند روسیه و ترکیه درخواست کمک کنیم تا زمانی که دولت بودجه لازم برای خرید هواپیماها و بالگردهای مخصوص را تأمین کند.
*در مورد خسارتی که به پوشش گیاهی، گونه‌های جانوری و خاک وارد شده توضیح می‌دهید؟
طبق آخرین آمار تا اول آذر، حدود ۱۸۰ هکتار از جنگل‌های منطقه الیت، چالوس و مرزن‌آباد از بین رفته که احتمالاً این رقم افزایش یافته و به حدود ۲۰۰ هکتار رسیده است. شرکت «تیزنگار» بر اساس تصاویر ماهواره‌ای این برآورد را اعلام کرده. در سایر مناطق شمال کشور، از ارس‌باران و قره‌بلاغ گرفته تا نور و پارک ملی گلستان نیز آتش‌سوزی‌هایی صورت گرفت که هنوز آمار دقیقی از آن‌ها منتشر نشده است.
*پیامدهای بلندمدت این آتش‌سوزی‌ها برای منابع آب و اقلیم منطقه چیست؟
اگر آتش‌سوزی در همین مقیاس مهار شود و مساحت خسارت‌دیده به حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هکتار محدود بماند، با توجه به بارندگی مناسب، پیامدهای بلندمدت جدی نخواهد داشت. اما اگر درس نگیریم و اجازه بدهیم آتش‌سوزی‌ها گسترده‌تر شوند، توازن جمعیتی حیات‌وحش برهم می‌خورد، ظرفیت نگهداشت آب و رطوبت کاهش می‌یابد و با بحران بزرگ محیط‌زیستی در شمال کشور مواجه خواهیم شد.
باید بازچرخانی و تصفیه فاضلاب در شهرهای شمالی در اولویت قرار بگیرد
*مسئله قطع مکرر آب در شهرهای شمالی؛ آیا تأثیری بر روند مهار آتش داشته؟ چرا شمال کشور با کمبود آب مواجه است؟
کمبود آب در شمال بیشتر به‌دلیل ضعف در بازچرخانی آب و مشکلات مدیریت فاضلاب است، نه کمبود منبع. منابع آب کافی است اما به دلیل ورود فاضلاب‌ها و شیرابه‌ها، کیفیت آب کاهش یافته است. باید بازچرخانی و تصفیه فاضلاب در شهرهای شمالی در اولویت قرار بگیرد.
*این شرایط چه خطراتی برای آینده منطقه دارد؟
مهم‌ترین خطر، عقب‌نشینی کاسپیین است که در حال وقوع است. به‌زودی چیزی حدود ۱۰۰ هزار کیلومتر مربع به خاکمان اضافه می‌شود در سه استان گیلان، مازندران و گلستان و سطح آب دست‌کم یک تا دو کیلومتر کاسپین عقب می‌رود. این وضعیت رطوبت منطقه را کاهش می‌دهد، ظرفیت گرمایی ویژه پایین می‌آید و نوار شمالی کشور به‌سمت بیابانی‌شدن حرکت می‌کند. در این شرایط کیفیت زیست و میانگین بارندگی در شمال کشور کاهش می‌یابد و جنگل‌ها آسیب جدی می‌بینند.
افزایش جمعیت در نوار شمالی نیز بیش از توان بوم شناختی منطقه است و مصرف منابع آبی را بالا برده. مشکل زباله هم همچنان حل نشده و شیرابه‌ها وارد منابع آب سطحی و زیرزمینی می‌شود و برای اولین بار شاهد بحران آلودگی هوا نیز در شمال هستیم.
*آلودگی هوا قبل از آتش‌سوزی اخیر در چه وضعیتی بود؟
هوای شمال کشور به سه دلیل اصلی آلوده شده بود: استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها و کارخانه‌هایی مانند سیمان، و همچنین سوخت بی‌کیفیت خودروها. دلیل سوم سوزاندن زباله‌هاست؛ متأسفانه به‌دلیل نبود امکانات مناسب، بسیاری از زباله‌ها سوزانده می‌شوند. حتی زباله‌سوزهایی که موجودند کیفیت لازم را ندارند.
مشکل آلودگی هوای تهران، وسایل آلاینده متحرک با سوخت فسیلی است
*در تهران وضعیت چگونه است؟
در تهران بخش کمی از زباله‌ها سوزانده می‌شود و مشکل اصلی مربوط به وسایل آلاینده متحرک با سوخت فسیلی است. طبق ارزیابی مرکز کنترل کیفیت هوا، بیش از ۸۰ درصد آلاینده‌های گازی و بیش از ۶۰ درصد ذرات کمتر از ۱۰ میکرون توسط خودروها و موتورسیکلت‌ها تولید می‌شود. باید به سمت برقی‌سازی وسایل نقلیه، تغییر مبلمان شهری از خودرو محوری به بوم‌محوری و توسعه حمل‌ونقل عمومی برقی حرکت کنیم.
مشکل تهران، وسایل نقلیه متحرک و کیفیت پایین خودروهاست که مصرف سوخت را تقریباً دو برابر متوسط جهانی کرده است. خودروهای فرسوده فقط مشکل تهران نیست؛ کل کشور را دربر گرفته‌اند. ما اکنون برای هر نفر حدود یک لیتر بنزین و ۰/۸۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌کنیم، در حالی که استاندارد جهانی تقریباً نصف این مقدار است. تا زمانی که «قانون هوای پاک» اجرا نشود و خودروهای فرسوده از چرخه خارج نشوند، این بحران ادامه خواهد داشت.
تا زمانی که قانون هوای پاک اجرا نشود، بحران محیط زیست ادامه خواهد داشت
*پیشنهاد شما برای مهار این موضوع چیست؟
ما پاسخ این سوال را از سال ۱۳۹۶ داریم؛ همان زمان قانون هوای پاک تصویب شد که تمام این موارد را پیش‌بینی کرده بود. مسئله اصلی این است که قانون اجرا نمی‌شود. قانون وجود دارد اما متأسفانه اجرا نشده و همچنان نیز اجرا نمی‌شود.
*چه عواملی باعث عدم اجراست؟
مطالبه ما باید قانون هوای پاک باشد؛ می‌گویند پول نداریم یا تحت تحریم هستیم. اما این توجیه پذیرفتنی نیست. چگونه است که بسیاری هزینه ها در کشور می شود اما نمی‌توانیم خودرو استاندارد تولید کنیم؟ یعنی معلوم است که اراده‌ای برای اجرای قانون هوای پاک وجود ندارد و در اولویت دولت‌ها نیست.
منبع: اقتصادنیوز
محیط زیستلینک کوتاه :