کسری تراز تجاری کشاورزی؛ زنگ هشدار تازه برای امنیت غذایی ایران

جهان صنعت نیوز، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در راستای مأموریت‌های خود و با هدف پایش مستمر وضعیت تجارت خارجی کشاورزی، به ‌صورت منظم آمار صادرات و واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی کشور را رصد و تحلیل کرده و گزارش‌های مرتبط را منتشر می‌کند.

بازرگانی محصولات کشاورزی با توزیع و انتقال کارآمد محصولات از مناطق دارای مازاد تولید به مناطق دارای کسری، نقش مهمی در اتصال نظام غذایی کشورها ایفا می‌کند. تجارت این محصولات، امکان دسترسی مصرف‌کنندگان به مواد غذایی کافی، سالم و مغذی را فراهم کرده و از سوی دیگر، بخش عمده‌ای از درآمد حاصل از تولید و فرآوری محصولات کشاورزی در جهان به بازرگانی این محصولات وابسته است.

با توجه به تغییرات در روند عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی به دلیل رشد جمعیت، تغییر الگوهای مصرف، شهرنشینی، تغییر ترجیحات غذایی و نیز اثرگذاری غیرقابل پیش‌بینی تغییرات اقلیمی بر الگوهای عرضه، نقش تجارت بین‌المللی محصولات کشاورزی در افزایش تاب‌آوری نظام‌های کشاورزی و تأمین پایدار امنیت غذایی بیش از گذشته اهمیت یافته است. بدون توجه به تجارت این محصولات، دستیابی به یک سیستم پایدار تولید و امنیت غذایی ممکن نخواهد بود.

ایران نیز در دهه‌های اخیر از دو جهت با چالش مواجه شده است: نخست، رشد جمعیت و تغییر الگوهای سکونت و مصرف غذایی؛ دوم، اثرات تغییرات اقلیمی که بر پایداری تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی کشور فشار وارد کرده است. از این رو، توجه به بازرگانی محصولات کشاورزی برای افزایش درآمد فعالان بخش کشاورزی، پایداری تولید و ارتقای امنیت غذایی ضرورت دارد.

تراز تجاری

تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در شش ماه نخست سال ۱۴۰۴ به منفی ۴.۸ میلیارد دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۱۰۰ میلیون دلار افزایش نشان می‌دهد؛ موضوعی که بیانگر بدتر شدن وضعیت تراز تجاری این بخش است. این افزایش کسری در حالی رخ داده که ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ۹ درصد رشد داشته اما ارزش واردات نیز ۵ درصد افزایش یافته است.

با وجود رشد نسبی بیشتر صادرات نسبت به واردات، به دلیل پایین‌تر بودن ارزش مطلق صادرات در مقایسه با واردات، کسری تراز تجاری همچنان افزایش یافته است. بر اساس محاسبات انجام‌شده، ارزش واردات محصولات کشاورزی در نیمه نخست ۱۴۰۴ بیش از صادرات بوده و همین اختلاف منجر به ثبت کسری ۴.۹ میلیارد دلاری شده است؛ رقمی که حدود ۳۰۰ میلیون دلار بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است.

دلیل اصلی افزایش کسری تجاری در بخش کشاورزی، رشد ۱۰ درصدی ارزش صادرات در مقابل افزایش ۷ درصدی ارزش واردات بوده که با توجه به بزرگ‌تر بودن حجم واردات، نتوانسته تراز تجاری را بهبود دهد. همچنین مقدار واردات نسبت به سال گذشته حدود ۱.۵ میلیون تن افزایش داشته، در حالی که مقدار صادرات ۲۰۰ هزار تن کاهش یافته است.

 

 

ارزش صادرات صنایع غذایی از ۵۴۷ میلیون دلار در شش‌ماهه نخست ۱۴۰۳ به ۵۷۵ میلیون دلار در مدت مشابه ۱۴۰۴ رسیده که نشان‌دهنده رشد ۵ درصدی است. در مقابل، ارزش واردات صنایع غذایی از ۵۸۰ میلیون دلار در نیمه نخست ۱۴۰۳ به ۴۴۷ میلیون دلار در ۱۴۰۴ کاهش یافته است؛ کاهشی معادل ۲۳ درصد.

در نتیجه، تراز تجاری صنایع غذایی از منفی ۳۳ میلیون دلار در نیمه نخست ۱۴۰۳ به مثبت ۱۲۸ میلیون دلار در سال جاری رسیده است؛ یعنی بهبود ۲۸۹ درصدی.

از نظر وزنی نیز مقدار صادرات صنایع غذایی از ۶۴۶ هزار تن در نیمه نخست سال گذشته به ۶۷۶ هزار تن در سال جاری افزایش یافته که رشد ۵ درصدی را نشان می‌دهد. در مقابل، مقدار واردات این محصولات در شش‌ماهه نخست ۱۴۰۴ به حدود ۷۰ هزار تن رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۰ درصد کاهش یافته است.

 

 

صادرات محصولات کشاورزی

در نیمه نخست ۱۴۰۴، مقدار صادرات محصولات کشاورزی ۳.۴۸ میلیون تن و ارزش آن ۲.۶ میلیارد دلار بوده است. مقدار صادرات نسبت به سال گذشته ۴ درصد کاهش یافته اما ارزش صادرات ۱۰ درصد افزایش داشته است؛ به عبارت دیگر، محصولات صادرشده ارزشمندتر شده‌اند.

ارزش واحد کالاهای صادراتی کشاورزی در این دوره حدود ۷۵۹ دلار به ازای هر تن ثبت شده که نسبت به ارزش واحد ۶۶۵ دلار در سال گذشته ۱۴ درصد افزایش یافته است.

در میان محصولات مختلف، زعفران با ارزش واحد ۹۴۸ هزار دلار به ازای هر تن، خاویار با ۶۵۳ هزار دلار، پسته و مغز آن با ۷.۷ هزار دلار، روده و بادکنک و شکمبه حیوانی با ۷.۵ هزار دلار، روغن نباتی با ۴.۶ هزار دلار و میگو با ۳.۳ هزار دلار ارزشمندترین محصولات صادراتی بوده‌اند.

بر اساس محاسبات، عراق با سهم ۴۱ درصدی از کل مقدار صادرات، مهم‌ترین مقصد صادرات محصولات کشاورزی ایران به شمار می‌آید. پس از آن، امارات متحده عربی با ۲۲ درصد، روسیه با ۱۱ درصد، افغانستان با ۴ درصد و پاکستان با ۳ درصد در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار دارند.

 

منبع: ایسنا

اقتصاد کلان