افزایش مصرف دخانیات؛ تعارض منافع میان سود اقتصادی و سلامت عمومی

هما میرزایی- جهان صنعت نیوز: صنعت دخانیات جزو ۵ صنعت پرسود در نظام اقتصاد جهانی است. طبق آمارهای موجود بازار جهانی تنباکو و محصولات دخانی در سال ۲۰۲۳ حدود ۸۴۵.۳۷ میلیارد دلار درآمد داشته است. همچنین ارزش این بازار در سال ۲۰۲۴ حدود ۸۹۵ میلیارد دلار بوده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که ارزش این بازار جهانی تا حدود سال ۲۰۳۰ به حدود ۱٬۰۵۰ میلیارد دلار (معادل حدود ۱.۰۵ تریلیون دلار) رسیده و احتمالا از آن فراتر نیز خواهد رفت. در ایران نیز گردش مالی بازار دخانیات شامل سیگار و تنباکو و… به طور سالانه عددی حدود ۶۰ هزار میلیارد تومان را نشان می‌دهد. براساس گزارش وزارت صمت، حجم مصرف سیگار از ۵۳ میلیارد نخ در سال ۱۳۹۵ با رشد ۳۵ درصدی به ۷۱.۷ میلیارد نخ در سال ۱۴۰۲ رسیده است. همچنین میزان تولید نیز از حدود ۴۵ میلیارد نخ در سال ۱۳۹۵ با رشد ۵۹ درصدی به ۷۱.۷ میلیارد نخ رسیده است. ۲ درصد از مصرف دخانیات در داخل کشور نیز از مبادی قاچاق تامین می‌شود که عمدتا فاقد استانداردهای مورد تایید هستند.

بر اساس آمار‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد افراد جامعه چه به صورت مداوم و چه به صورت تفننی انواع دخانیات مصرف کرده، و سالانه حدود ۵۰ هزار نفر بر اثر مصرف جان خود را از دست می‌دهند. نکته قابل توجه اینکه سن شروع مصرف انواع دخانیات به ۱۳ سال رسیده و میزان شیوع آن در میان نوجوانان و زنان افزایش چشمگیری داشته است. شاید عمده دلایل این پدیده را بتوان در تبلیغات جذاب چهره‌های مطرح، افزایش میل به استقلال‌طلبی و تابوشکنی و افزایش ناامیدی و فشارهای اجتماعی دانست. گسترش اضطراب و نگرانی از آینده، عدم امکان تشکیل خانواده، عدم کفاف حقوق و دستمزد برای تامین حداقل نیازها، و فشارهای اجتماعی ناشی از نگاه ایدئولوژیک حکومت به مسائل فرهنگی باعث ایجاد جوی از بی خیالی نسبت به سلامت جسمی و روحی در اقشار مختلف به خصوص قشر متوسط و مستضعف شده است. پناه بردن به استعمال دخانیات شاید پناهگاهی زودگذر برای فرار از چنین فشارهایی باشد. شاید این جملات را از دهان نوجوانان و جوانان بسیاری شنیده باشید که در پاسخ به نهی از سیگار کشیدن می‌گویند: «همین هوای آلوده که تنفس می‌کنیم از یک پاکت سیگار ضرر بیشتری دارد». یا «وقتی امیدی به آینده نداریم چه فرقی می‌کند که کمتر عمر کنیم یا بیشتر؟ حداقل لذت سیگار کشیدن را تجربه می‌کنیم.»

محسن فرهادی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت می‌گوید: « استعمال دخانیات در همه کشورهای دنیا یک پدیده اجتماعی است و مقابله با آن صرفاً با روش‌های سلبی و دستوری ممکن نیست. تجربه سال‌های گذشته نیز نشان داده است که سیاست‌های بازدارنده به‌تنهایی کارآمد نبوده و لازم است رویکرد فرهنگی، آموزشی و اجتماعی در این حوزه تقویت شود. واقعیت این است که اقدامات انجام‌شده در زمینه آموزش و آگاه‌سازی، به‌ویژه در میان دانش‌آموزان، هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. در بسیاری از مدارس کشور شاهد استفاده از سیگارهای الکترونیکی و سایر انواع دخانیات هستیم و این موضوع بیانگر ناکافی بودن آموزش‌ها و نظارت‌های موجود است.»

برخی کارشناسان از تعارض منافع میان ظرفیت بزرگ بازار دخانیات برای ایفای نقش اقتصادی و بهبود سلامت کلی جامعه می‌گویند. شرکت دخانیات ایران به عنوان یک تولیدکننده قدیمی و باسابقه ظرفیت تولید و اشتغالزایی بزگی در اختیار دارد، و می‌تواند با جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی کمک بزرگی به تولید ناخالص داخلی و افزایش درآمد ارزی کشور بکند. هرچند در حال حاضر و به تبع تحریم‌های بین‌المللی و از دست دادن بازارهای جهانی در کنار سیاست‌های محدودکننده داخلی تولید این شرکت با کاهشی قابل توجه مواجه شده است. براساس گزارش مالی شرکت دخانیات ایران در سال ۱۴۰۱ چیزی حدود ۷.۷ میلیارد نخ در این شرکت تولید شده که نسبت به سال ۸۶ با ۱۵.۶ میلیارد نخ ۸۶ بیش از ۶۰ درصد کاهش یافته است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شرکت جی‌تی‌آی پارسیان که وابسته به JTI ژاپن بوده و تولید سیگارهای وینستون، کمل، مگنا و جی‌وان را در اختیار دارد، به تنهایی حدود ۵۰ درصد بازار سیگار ایران را در اختیار دارد.

به نظر می‌رسد تصمیم‌گیران اقتصادی در نهادهای دولتی و بخش خصوصی نمی‌خواهند در شرایط اقتصادی بحرانی فعلی این بازار بزرگ را از دست بدهند، و فعلا سودآوری اقتصادی را ارجح بر مباحث مرتبط با سلامتی شهروندان می‌دانند. هرچند اعمال سیاست‌های محدودکننده در هیچ حوزه‌ای کارایی نداشته و باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی نمی‌شوند، شاید فعالیت‌های فرهنگی فکر شده و مطابق با سلیقه عمومی جوانان و نوجوانان بتواند تا حدودی از پایین‌تر آمدن سن مصرف دخانیات و رواج بیشتر آن جلوگیری کند.

اخبار برگزیدهصنعت و معدن