«ظفر ۲» نقطه عطف صنعت فضایی ایران؛ از ۶۴هزار قطعه تا مدار زمین

جهان صنعت نیوز، حسین بلندی؛ رئیس مرکز تحقیقات فضایی دانشگاه علم و صنعت و سازنده ماهواره «ظفر ۲»، جزئیات و ویژگی‌های فنی این ماهواره بومی و مسیر پیشرفت صنعت فضایی کشور را تشریح کرد.

بلندی اظهار کرد: اگر به پیشینه موضوع پرداخته نشود، شاید وضعیت موجود برای مردم جذابیت چندانی نداشته باشد. ما در سال ۱۳۹۰ اولین پرتاب خود را انجام دادیم. در آن دوره موظف بودیم برای طراحی و ساخت ماهواره از مشاور خارجی استفاده کنیم. در اینجا رسماً اعلام می‌کنم که به مراجع بسیاری مراجعه کردیم و از افراد زیادی استمداد طلبیدیم؛ حتی در این حد که فقط طراحی ما را بررسی کنند، اما هیچ‌کس حاضر به همکاری با ما نشد.

وی افزود: با این وجود، ما اولین ماهواره را به‌صورت صددرصد بومی طراحی کرده و ساختیم. حتی سلول‌های خورشیدی را از مجموعه شهید قندی دریافت کرده و روی ماهواره نصب کردیم. طول عمر این ماهواره دو ماه بود که خوشبختانه ۵۳ روز در مدار زمین با موفقیت عمل کرد. این ماهواره دقتی در حدود ۴۰۰ متر داشت.

رئیس مرکز تحقیقات فضایی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به روند پیشرفت ماهواره‌ها گفت: ماهواره دوم ما دارای دقت ۱۰۰ متر بود و به اولین «جی‌پی‌اس» (GPS) فضایی مجهز شد. پس از آن، ماهواره «ظفر ۱» را داشتیم که دارای دوربین سیاه و سفید با دقت ۲۵ متر بود و الحمدالله امروز، ماهواره «ظفر ۲» را با دقت مکانی حدود ۱۵ متر در اختیار داریم.

بلندی در تشریح ویژگی‌های متمایز این دستاوردها تصریح کرد: نکته حائز اهمیت این است که همه این سه ماهواره‌ای که طراحی و ساخته شده و به لطف الهی در مدار قرار گرفته‌اند، دارای چند وجه متمایز نسبت به کارهای گذشته و همچنین یک وجه اشتراک هستند. وجه تمایز اصلی این است که هر سه ماهواره، «بسیار عملیاتی» هستند؛ بدین معنا که انتظار می‌رود با قرارگیری این ماهواره‌ها در مدار، بخشی از نیازهای واقعی کشور مرتفع شود.

وی ادامه داد: توسط این سه ماهواره و با طیف‌های گوناگون تصویربرداری که در اختیار داریم، مشاهده زمین برای ما کاملاً شفاف خواهد بود. شفافیت در مشاهده زمین به این معناست که در سامانه بودجه‌ریزی و برنامه‌ریزی‌های آتی کشور، سازمان‌هایی نظیر سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باید مشتری داده‌های این ماهواره‌ها باشند تا در زمینه وضعیت آب‌وهوا و مسائل کشاورزی از آن بهره‌برداری کنند.

سازنده ماهواره ظفر ۲ با ذکر مثالی در خصوص اهمیت سنجش از دور گفت: به عنوان مثال، اروپا با استفاده از فناوری سنجش از دور و صرف ده‌ها میلیارد یورو در حوزه کشاورزی، خروجی‌های محصولات خود را به شدت افزایش داده است. این ماهواره‌ها دارای امکاناتی هستند که می‌توانند ۶۰ تا ۷۰ درصد از این بخش از نیازهای کشور را رفع کنند و این مسئله بسیار حائز اهمیت و یک وجه تمایز مهم است؛ یعنی ما واقعاً در حال صحبت در خصوص «ماهواره عملیاتی» هستیم.

بلندی به وجه اشتراک این ماهواره‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: مسئله دومی که در این پروژه‌ها مشترک است، بومی‌سازی کامل طراحی و ساخت ماهواره در داخل کشور است. یعنی فرزندان توانمند و تحصیل‌کرده در دانشگاه‌های جمهوری اسلامی ایران این ماهواره‌ها را طراحی می‌کنند. ما امروز دانش طراحی ماهواره را به‌طور ۱۰۰ درصد به دست آورده‌ایم.

مقایسه شرایط ایران با سایر کشورهای جهان در حوزه فضایی

بلندی در ادامه توضیحات خود و در پاسخ به این اظهارات تصریح کرد: مهم‌تر از همه این مسائل، درک ساختار فناوری است. زمانی که ما از یک فناوری صحبت می‌کنیم، باید بدانیم که ۶۰ تا ۶۵ درصد آن مربوط به «طراحی» است و مابقی شامل تجهیزات، نرم‌افزار و سخت‌افزار می‌شود. بنابراین، ما آن بخش اصلی و حیاتی اول (طراحی) را به دست آورده‌ایم.

وی با مقایسه شرایط ایران با سایر کشورهای جهان در حوزه فضایی گفت: در دنیا وضعیت به این صورت است که هر کشوری که بخواهد ماهواره‌ای بسازد، ۱۰ شرکت دانش‌بنیان از ۱۰ کشور دیگر در خدمت او هستند و به او مشاوره و تجهیزات می‌دهند. این شرکت‌ها با یکدیگر مسابقه می‌گذارند که آن کشور از چرخ واکنش‌گر، سلول خورشیدی یا حسگرهای (سنسور) آن‌ها استفاده کند.

رئیس مرکز تحقیقات فضایی دانشگاه علم و صنعت افزود: این در حالی است که در کشور ما چنین شرایطی وجود ندارد. ما با تکیه بر بازوان توانای داخلی توانستیم خودمان این زیست‌بوم را ایجاد کنیم. قطعاً با کمک آقای دکتر غیاثوند و سایر دوستان، در طول این ۱۴ یا ۱۵ سال، شرکت‌های دانش‌بنیانی را در کنار خود ایجاد کرده و رشد داده‌ایم که مطابق با استانداردها فعالیت می‌کنند؛ شرکت‌هایی که شاید شما آن‌ها را نبینید، اما بازوی اجرایی ما هستند.

بلندی ضمن قدردانی از نهادهای متولی این حوزه اظهار کرد: در اینجا جا دارد هم از «نقشه راه عملیاتی» که وزارت ارتباطات در این مدت ترسیم و ایفا کرده است تشکر کنم و هم از کمک‌هایی که آقای دکتر سالاریه (رئیس سازمان فضایی ایران) داشته‌اند، قدردانی کنم. چرا که خیلی ساده، بی‌پروا و شفاف باید بگویم که امروز ماهواره‌های ما به‌صورت صددرصد بومی در مدار هستند (یا آماده قرارگیری‌اند).

وی تأکید کرد: ما به عنوان افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنیم، امیدواریم به فضل الهی و تحت توجهات حضرت ولی‌عصر (عج) ماهواره‌هایمان عملکرد موفقی داشته باشند و ان‌شاءالله نتیجه مطلوب را به مردم ارائه دهیم. با این حال، اگر جایی هم به مشکل برخورد کنیم، این به معنای ایراد در اصل کار ما نیست؛ بلکه قطعاً رویکرد ما این خواهد بود که یک «دست‌آموخته» (تجربه ارزشمند) کسب کرده‌ایم و یقیناً در سامانه جدیدتری که در دست داریم و همه درگیر آن هستیم، آن مشکل را رفع خواهیم کرد.

بلندی در تشریح جزئیات فنی و سهم بخش خصوصی اظهار کرد: برای اینکه نگاهی واقعی‌تر به مسئله داشته باشیم، باید بگویم که ماهواره «ظفر ۲» متشکل از ۶۴ هزار قطعه است. تصور کنید که این ۶۴ هزار قطعه باید با دقت تمام در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا یک ماهواره شکل بگیرد و بتواند در مدار، وظیفه خود را به درستی انجام دهد.

وی با مقایسه عمر مداری ماهواره‌های قدیم و جدید گفت: ما در گذشته ماهواره «نوید» را برای طول عمر دو ماه طراحی کردیم که ۵۳ روز در مدار کار کرد. اما ماهواره «ظفر ۲» برای عمر عملیاتی دو و نیم تا ۳ سال طراحی شده است. خوب توجه کنید و تفاوت‌ها را ببینید. فکر می‌کنم ماهواره «پایا» نیز برای همین مدت زمان ۳ سال طراحی شده است (در مورد ماهواره کوثر حضور ذهن دقیق ندارم)، اما در مورد پایا و ظفر ۲، طراحی ۳ ساله قطعی است.

رئیس مرکز تحقیقات فضایی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به ویژگی برجسته ماهواره «پایا» افزود: اتفاق بسیار خوبی که در اینجا رخ داده، استفاده از سامانه پیشرانش در ماهواره پایا است. ویژگی این سامانه ـ که دوستان ما در طرح ماهواره شهید چمران آن را عملیاتی کردند ـ این است که اگر ماهواره دچار افت مداری شود، با میزان سوختی که دارد می‌تواند ماهواره را به مدار بالاتر منتقل کرده و طول عمر بیشتری برای آن رقم بزند. این‌ها درس‌آموخته‌هایی هستند که ان‌شاءالله در طرح‌های آتی و بسیار نزدیکمان از آن‌ها استفاده می‌کنیم. بنابراین ما اکنون داریم راجع به طرح‌های سه ساله صحبت می‌کنیم.

بلندی در خصوص نقش و استانداردهای شرکت‌های دانش‌بنیان توضیح داد: شرکت‌های دانش‌بنیان در گذشته یک‌سری فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای انجام داده بودند، اما فضا دارای پیچیدگی‌های بسیاری است. وقتی ما می‌خواهیم ماهواره را به صاحب کارمان که «سازمان فضایی ایران» است تحویل دهیم، باید آزمون‌های (تست‌های) سخت‌گیرانه‌ای را پشت سر بگذاریم. تمام این تست‌ها منطبق بر استانداردهای اروپایی (ECSS) است که دوستان ما در سازمان فضایی آن را به عنوان مرجع قبول دارند.

وی ادامه داد: ما موظفیم جواب آن تست‌ها را بدهیم و اگر این کار را نکنیم، ماهواره را از ما تحویل نمی‌گیرند. این تازه مرحله اول کار ماست؛ یعنی ما تست‌های متعددی روی ماهواره انجام می‌دهیم. بنابراین، شرکت‌های دانش‌بنیانی که می‌خواهند به ما تجهیزاتی مانند چرخ واکنش‌گر یا حسگر بفروشند، محصولاتشان باید توانایی پاس کردن آن تست‌ها را داشته باشد.

سازنده ماهواره ظفر ۲ تأکید کرد: اولین کاری که ما انجام دادیم و دوستان را ملزم به آن کردیم، این بود که محصولاتشان را دقیقاً مطابق استاندارد به ما تحویل دهند. امروز این شرکت‌ها موفق به دریافت تأییدیه استانداردهای جهانی شده‌اند؛ به طوری که ما توانستیم با اطمینان محصولاتشان را روی ماهواره نصب کنیم، پرتاب کنیم و نتیجه بگیریم.

بلندی با اشاره به زحمات پنهان بخش خصوصی گفت: این شرکت‌ها زحمات بسیاری کشیدند. نمی‌خواهم اسم ببرم اما در برخی قسمت‌ها، شاید سه یا چهار سال طول کشید و یک محصول را مجدداً طراحی کردند تا بتوانند تست‌های استاندارد را با موفقیت بگذرانند. پس در واقع یک هم‌افزایی ملی در حال صورت پذیرفتن است.

ماهیت صلح‌آمیز و کاربردی برنامه فضایی ایران

وی در پایان خاطرنشان کرد: همان‌طور که امروز از آقای دکتر غیاثوند شنیدم، عملکرد صنعتی یعنی پاسخگو بودن به نیازهای عملیاتی. انصافاً امروز ما معترفیم که الحمدلله ماهواره‌هایمان این کار را برای کشور انجام خواهند داد. ما دیگر نمی‌گوییم «ما می‌توانیم»، بلکه امروز رسماً اعلام می‌کنیم که «ما در طراحی و ساخت ماهواره توانسته‌ایم». مطمئن باشید اکنون کار عملیاتی انجام داده‌ایم و ان‌شاءالله آمادگی داریم تا آقای وزیر ارتباطات و آقای دکتر سالاریه طرح‌های بزرگ‌تری را آغاز کنند و ما بتوانیم کارها را با قدرت جلو ببریم.

بلندی در تشریح برنامه‌های آینده و پروژه‌های در دست اقدام اظهار کرد: همان‌طور که دوستان اشاره کردند، یکی از مهم‌ترین نیازهایی که ما با آن مواجه هستیم، «توسعه منظومه‌های ماهواره‌ای» است. خوشبختانه برای اولین بار، یک آرزوی دیرینه در کشور در حال تحقق است و آن همکاری چند مجموعه مختلف با یکدیگر برای تولید یک محصول مشترک است.

وی افزود: این اتفاق مهم هم‌اکنون در دست اقدام است. الحمدلله دو مجموعه بسیار توانمند به همراه شرکت‌های دانش‌بنیان ـ که ما نیز یک بال این قضیه هستیم ـ در حال فعالیت هستند. همان‌طور که آقای دکتر سالاریه اطلاعات کامل را بیان فرمودند، قرار است ما این «بیست و اندی ماهواره» را سال آینده به کشور تحویل دهیم.

رئیس مرکز تحقیقات فضایی دانشگاه علم و صنعت این اقدام را گامی بسیار بزرگ توصیف کرد و گفت: اگر اشتباه نکنم، با استقرار این منظومه می‌توانیم «هر نیم ساعت یک‌بار» اطلاعات دریافت کنیم. این یکی از افتخارات سازمان فضایی در این دوره مدیریتی است که چنین نقشه‌راهی را برای تحقق و رفع نیازهای موجود در کشور تعریف کرده است.

بلندی با اشاره به سایر اولویت‌های فنی تصریح کرد: در حوزه‌های دیگر نیز فعالیت‌های بسیاری داریم؛ به طوری که دستیابی به «رزولوشن‌های (وضوح تصویر) بسیار بالا و دقیق» اکنون در دستور کار جدی ما قرار دارد و در حال تلاش برای آن هستیم. اما مهم‌تر از همه این موارد، این است که ما امروز به این دانش دست یافته‌ایم.

وی در بخش پایانی صحبت‌های خود با تأکید بر ماهیت صلح‌آمیز و کاربردی برنامه فضایی ایران گفت: اینجا رسماً اعلام می‌کنم ـ چراکه از من پرسیده شد چه پیامی دارید ـ باید در نظر بگیرید که تمام ماهواره‌های ما برای رفع نیازهای کشور خودمان، نظیر پایش آب‌وهوا و «حدنگاری» (کاداستر) است.

سازنده ماهواره ظفر ۲ متذکر شد: این در حالی است که دیگران از ماهواره‌ها استفاده‌های دیگری هم می‌کنند و در بسیاری مواقع از این ابزار علیه ما استفاده کرده‌اند. دوستان و مسئولان در کشور باید توجه داشته باشند که «ماهواره یک کالای لوکس نیست»، بلکه یکی از احتیاجات بسیار مبرم و حیاتی کشور است.

منبع: تسنیم

دانش و فناوری