شیوع دوباره در کشور
ریحانه جولایی – آمارها نشان می‌دهد میزان بروز سل در ایران ۱۰ برابر کمتر از آمار جهانی است و از هر ۱۰۰ هزار نفر، ۱۴ مورد در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. از طرفی هم میزان بروز سل مربوط به گروه سنی ۶۵ سال به بالاست و این حاکی از موفقیت چشمگیر کشور در کنترل این بیماری است.
این بیماری که بزرگ‌ترین علت مرگ ناشی از بیماری‌های عفونی تک‌عاملی در جهان است، دارای مرتبه نهم در لیست جهانی بیماری‌هاست و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ همچنان جایگاه کنونی خود را حفظ کند یا تا رتبه هفتم ارتقا یابد. بیش از ۹۰ درصد موارد بیماری و مرگ ناشی از سل در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد؛ کشورهایی که ۷۵ درصد موارد بیماری در آنها به فعال‌ترین گروه سنی به لحاظ اقتصادی یعنی ۱۵ تا ۵۴ سالگی تعلق دارد. اهمیت و اولویت سل و برنامه‌های کنترلی آن در حدی است که در سال ۱۹۹۳ این بیماری از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان اورژانس جهانی مطرح و اعلام شد. در این کشورها یک فرد بزرگسال مبتلا به سل به طور متوسط سه تا چهار ماه قادر به کار کردن نیست بنابراین ۲۰ تا ۳۰ درصد درآمد سالانه خانواده او از دست می‌رود. این در حالی است که با مرگ چنین فردی به طور متوسط ۱۵ سال درآمد خانواده به طور یکجا از بین خواهد رفت. این نکته واضح است که سل جز لطمات اقتصادی، اثرات منفی غیرمستقیم دیگری نظیر طرد شدن زنان مبتلا از خانواده‌هایشان به دلیل نگرش‌های غلط موجود یا ترک تحصیل فرزندان بیماران به دلایل مختلف، بر کیفیت زندگی بیماران یا افراد خانواده آنها دارد.
سیستان‌و‌بلوچستان و گلستان رکورد‌دار سل
بررسی‌های آماری میزان بروز گزارش شده بیماری سل در کشور، نشان‌دهنده کاهش ۱۳ برابری این مقدار طی ۵۳ سال اخیر از ۱۴۲ مورد در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۴۳ به ۸۸/۱۰ در صد هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۶ است. به موازات این تغییر، مقایسه میزان بروز مورد انتظار سل و مرگ و میر ناشی از آن بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۶ به ترتیب کاهش ۳/۲ و ۵/۴ برابری را نشان می‌دهد. براساس آخرین گزارش‌ها میزان موفقیت درمان در کل بیماران (جدید و عود) ۸۷ درصد بوده است. در سال ۱۳۹۶ در کشورمان میزان بروز گزارش شده سل ریوی مثبت ۴۶/۵ مورد در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بوده است. از تعداد ۸۸۱۹ مورد مبتلا به سل گزارش شده کشور در سال ۱۳۹۶، ۴۶ درصد موارد را زنان بیمار و ۷/۱۴ درصد موارد را بیماران غیر‌ایرانی تشکیل می‌دهد که اغلب آنها را مهاجران افغان تشکیل می‌دهند و بیشترین میزان بروز سل مربوط به گروه سنی ۶۵ سال به بالا بوده است. در میان استان‌ها هم سیستان‌و‌بلوچستان و گلستان بیشترین میزان‌های بروز و شیوع را در کشور دارا هستند. از طرفی همسایگی ایران با دو کشور افغانستان و پاکستان که در زمره ۲۲ کشور پر‌خطر دنیا قرار دارند و همچنین عراق که با بحران‌های چند سال اخیر آن و کشورهای تازه‌استقلال‌یافته شمال کشور با شیوع بالای سل مقاوم به چند دارو ضرورت توجه بیش از پیش را به این بیماری متذکر می‌کند.
یکی دیگر از استان‌هایی که شیوع سیل در آن میزان بالایی دارد، گلستان است. این استان علاوه بر همجواری با کشور ترکمنستان که میزان شیوع سل بالایی دارد و همچنین شیوع برخی از علل ضعیف‌کننده سیستم ایمنی، تحت تاثیر مهاجرت‌های ۴۰ سال قبل هموطنان سیستان‌و‌بلوچستان که به دنبال بروز یک دوره خشکسالی شدید رخ داد نیز بوده است.
آمار بالای ابتلا به سل در زندان‌ها
ابتلا به سل در زندان‌ها نیز قابل توجه است. بر اساس گفته‌های پزشکان به دلایل مختلفی انتظار می‌رود سل در زندان‌ها آمار بیشتری داشته باشد چراکه ساختار زندان طوری است که افراد به طور متراکم زندگی میکنند. زندانیان از سطح بالاتری از استرس نسبت به جامعه عمومی رنج می‌‌برند. سابقه اعتیاد به مواد مخدر، محرک و دخانیات در این افراد به مراتب بیشتر از عموم مردم است که تمامی این موارد از عوامل ایجاد بیماری سل در یک فرد هستند. این افراد ممکن است به صورت مبتلا وارد زندان شوند یا اینکه در زندان به دلایلی مبتلا شوند. در کل دنیا گفته می‌شود ابتلا به سل در زندانیان حدود ۱۰۰ برابر بیشتر از جامعه عمومی است. در کشور ما چندین سال است که بیماریابی از نظر ابتلا به سل هنگام ورود به زندان‌ها انجام می‌شود و درمان نیز به طور رایگان ارائه می‌شود.
سل ریوی، شایع‌ترین نوع سل در ایران
برخلاف تصورات مبنی بر ریشه‌کن شدن سل، کشور ما هنوز در سطح بالایی درگیر این بیماری است.در رابطه با بیماری سل استادیار بیماری‌های عفونی دانشگاه تهران به «جهان صنعت» می‌گوید: بیماری سل دو مرحله دارد؛ مرحله ابتدایی آن به صورت نهفته و مرحله دوم به صورت بیماری بروز می‌کند. در ایران تعداد افراد مبتلا به سل قابل توجه است و موارد زیادی از این بیماری در افرادی که سیستم ایمنی نرمالی دارند هم دیده می‌شود اما عمده مبتلایان به این بیماری را کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند از جمله مبتلایان به HIV تشکیل می‌دهند. یکی از شایع‌ترین انواع بیماری، سل ریوی است. در این نوع از سل حفره‌های بزرگی در داخل ریه تشکیل می‌شود که این حفره‌ها از میکروب سل پر شده‌اند و با هر سرفه تعداد زیادی از میکروب‌ها را به بیرون بدن فرد بیمار منتقل میکنند و در اثر کوچک‌ترین تماس ممکن است افراد سالم هم به بیماری مبتلا شوند. راه انتقال بیماری سل بسیار راحت و سریع است.
حتی گوارش و رحم هم دچار سل می‌شوند
فرشته غیاثوند در ادامه راجع به انواع سل بیان کرد: میکروب سل می‌تواند روی هر قسمتی از بدن بنشیند و آن را درگیر کند. سل لنفاوی، سل کلیه، گوارش، رحم و تخمدان از این نوع به شمار می‌روند که نسبت به سل ریه از شیوع کمتری برخوردار هستند. در این موارد اگر میکروب ریه را درگیر نکند درصد انتشار بیماری بسیار پایین یا غیر‌ممکن است.
این پزشک متخصص در قسمت دیگری از صحبت‌هایش از شناسایی مبتلایان به این بیماری خاطرنشان کرد: ابتدا وقتی مراجعه‌کننده‌ای با علائم مشکوک مراجعه شامل سرفه‌های زیاد بیش از سه هفته، تعریق شبانه، کاهش وزن و در برخی موارد وجود رگه‌هایی از خون در خلط به بیمارستان ما رجوع می‌کند به وجود بیماری در او شک می‌کنیم و قدم بعدی انجام آزمایشات تکمیلی است. اگر جواب آزمایش‌ها مثبت بود بلافاصله درمان آغاز می‌شود.
شرایط درمانی مبتلایان به سل خوب است
وضعیت درمانی بیماران سل در ایران بسیار خوب است. تمام داروها به صورت کاملا رایگان در اختیار بیمار قرار می‌گیرد و برای تهیه داروها دچار سختی و زحمت نمی‌شوند. طول درمان حدودا شش ماه است که این مقدار زمان کمی بیشتر از حد معمول در نظر گرفته شده، چرا که ما تا درمان قطعی و کامل بیمار را تحت نظر داریم و تلاش می‌کنیم بیماری دوباره عود نکند. مواردی هم بوده که بیماری بیش از شش ماه به طول انجامیده است. این مدت درمان طولانی بیشتر شامل حال افرادی می‌شود که مبتلا به «سل مغزی» شده‌اند اما در کل پاسخ به درمان بسیار خوب است. نگرانی دیگری که غیاثوند به آن اشاره می‌کند بحث مقاومت بیماری به درمان است. در شرایطی میکروب‌ها به دارو مقاوم می‌شوند و در این شرایط کار برای پزشک و بیمار سخت می‌شود که در این صورت ادامه درمان‌ها در بیمارستان مسیح دانشوری انجام می‌شود اما به صورت کلی تمام بیمارستان‌هایی که بخش عفونی دارند، بیماران مبتلا به سل را پذیرش میکنند.
بر اساس گفته‌های این متخصص نبود سیستم بهداشتی در استان‌هایی که بیماری در آنها شیوع دارد، ارتباط مستقیم دارد. مناطق محروم و مرزی همچون سیستان‌و‌بلوچستان به دلیل همسایگی با کشورهای دیگر ممکن است بیش از سایر استان‌ها از این بیماری رنج ببرند اما ارتباطی میان آب و هوا و شرایط جوی منطقه ندارد، هرچند گرد و خاک می‌تواند بیماری را تشدید کند.
لینک کوتاه :