اما و اگرهای اجرای بازار باز برای کنترل تورم ؟!

به گزارش جهان صنعت نیوز:  عملیات بازار باز که در بسیاری از کشورهای پیشرفته با هدف مدیریت نرخ سود، نقدینگی و تورم در دستور کار قرار می‌گیرد، چند وقتی می شود که مورد توجه بانک مرکزی قرار گرفته است به طوری که  بانک مرکزی در دی ماه سال گذشته از آغاز به‌کار اجرای عملیات بازار باز در این بانک در چارچوب سیاستگذاری جدید پولی با هدف مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و کنترل نقدینگی و مهار تورم، خبر داد.

به تازگی نیز رییس کل بانک مرکزی به دنبال بحران هایی که طی هفته های اخیر برای کشور به وجود آمده است، برای کمک به دولت از طریق «عملیات بازار باز» اعلام آمادگی کرد.

عبدالناصر همتی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی اینستاگرام نوشت که درجه اثرگذاری هر سیاست اقتصادی بستگی مستقیم به ابزارهایی دارد که در اختیار سیاست گذار است و گفت: در یک سال و نیم گذشته، بانک مرکزی با شناخت و آگاهی از دستاوردهایی که بانک های مرکزی دنیا در مدیریت سیاست پولی و ارزی داشته اند، بصورت پیوسته مجموعه ای از ابزارها را طراحی و پس از تصویب مراحل قانونی در سبد ابزارهای خود قرار داد.

رئیس کل بانک مرکزی افزود: هدف از این ابزارسازی، کنترل نوسانات اقتصادی، کنترل تورم و کمک به رشد پایدار اقتصادی بوده است.

همتی اظهار داشت: در شرایط سخت، بانک های مرکزی دنیا در خط مقدم قرار دارند و با کاهش نرخ های بهره و خرید اوراق دولتی به کمک سیاست گذاری مالی آمده و به نجات اقتصاد کمک می کنند. این در حالی است که مسیر انجام این دو از طریق کریدور نرخ سود بین بانکی و اجرای عملیات بازار باز است.

رییس کل بانک مرکزی نوشت: خوشبختانه این دو ابزار پولی نه تنها در سال گذشته طراحی شد، بلکه عملیاتی نیز شد. هر چند برخی برنبود آمادگی پیش شرط ها تاکید می کردند، ولی امروز مشخص شده که برنامه بانک مرکزی به موقع و به درستی طراحی و اجرا شده است و همان ناقدان نیز امروزه خود، خواهان استفاده بانک مرکزی از این ابزارها هستند.

وی ادامه داد: دولت با انتشار اوراق، نه تنها می تواند نیازهای خود را پوشش دهد، بلکه به اصلاح ترازنامه بانک ها نیز کمک می کند. همتی تاکید کرد: بانک مرکزی، آماده ادامه حضور فعال در بازار بین بانکی و مدیریت نرخ سود بین بانکی و نقدینگی است.

این اظهارنظرها در حالی از سوی رییس کل بانک مرکزی اعلام می شود که وی در مورد مدیریت بازار ارز نتوانسته طی ماه های گذشته نتوانسته نظر مثبت فعالان اقتصادی را جلب کند. با این حال برخی کارشناسان بر این عقیده هستند که عملیات بازار باز با کنار گذاشتن سیاست تعیین دستوری نرخ سود بانکی، اجازه می‌دهد نرخ سود در کانال مشخصی نوسان داشته باشد  و در نهایت نرخ بهره بین بانکی و تورم را کنترل کند.

به باور موافقان عملیات بازار باز، عملیات بازار باز اهداف متفاوتی را دنبال می کند که کنترل تورم با اثرگذاری بر نرخ بهره بین بانکی و اعمال سیاست های انبساطی یا انقباضی پولی،  نرخ برابری ارز و منضبط کردن نقل و انتقالات بین بانکی از جمله آن است. بنابراین هر چند بازار ارز با نوسانات همراه بوده است اما  در شرایط فعلی اعمال سیاست‌های پولی برای کنترل تورم قابل انجام است.

این در حالی است که به گفته بسیاری از کارشناسان، تا برخی از پیش‌نیازها نظیر اصلاح نظام بانکی، استقلال بانک مرکزی و توسعه ابزار مالی فراهم نشود، نمی توان عملیات بازار باز را به صورت صحیح در کشور اجرایی کرد. به گفته این صاحبنظران اقتصادی، اگرچه این عملیات باعث افزایش شفافیت و سالم‌سازی جریان نقدینگی در بانک‌ها می شود اما هنوز پیش شرط های لازم برای اجرای آن آماده نیست.

ضرورت توسعه ابزار‌های مالی

در همین خصوص یک اقتصاددان به «جهان صنعت نیوز» گفت: عملیات بازار باز ( Open market operation ) یکی از مهمترین ترین ابزارهای سیاست پولی به حساب می آید و به بانک های مرکزی کشورها اجازه می دهد تا با خرید و فروش اوراق دولتی در بازار آزاد حجم نقدینگی، نرخ بهره بین بانکی و تورم را کنترل کنند.

علی سعدوندی با تاکید بر اینکه توسعه ابزار‌های مالی بسیار مهم است، اظهار کرد: برخورداری از ابزار‌های مالی در تحقق هرچه بیشتر بازار‌های باز بسیار اهمیت دارد. این در حالی است که در جعبه ابزار سیاست گذاران پولی دنیا ابزارهای متفاوتی برای مهار تورم اجرایی شده، اما هیچکدام موفق تر از «عملیات بازار باز» نبوده است .

وی اما معتقد است آنچه امروز در اقتصاد ایران اجرا شده، این است که بانک مرکزی مقداری اوراق از بانکی که مشکل مالی دارد خریداری کرده است. در واقع با توجه به مفروضات «عملیات بازار باز» می توان اذعان کرد که این عمل دیگر «عملیات بازار باز» نیست بلکه عملیات نجات بانکی بخصوص بانک‌های مشکل‌دار است.

تورم زایی

به گفته این کارشناس اقتصادی، در شرایط فعلی «عملیات بازار باز» تبدیل به ابزاری برای افزایش پایه پولی شده و دقیقا بر ضد اهداف خود عمل می کند، چراکه این روند برخلاف خواسته دولت که کاهش نرخ تورم است، تورم ایجاد می کند.

سعدوندی معتقد است که برای تحقق هر چه بهتر عملیات بازار باز بحث‌های مختلفی مطرح است. درواقع استقلال بانک مرکزی؛ اصلاح نظام بانکی و صندوق‌های بازار پول در اولویت هستند. در غیر این صورت بانک مرکزی به جای بازارسازی و ایفای نقش مدیر و رهبر دراین بازار به عنوان یک فروشنده صرفِ اوراق دولتی عمل می‌کند و تاثیر گذاری مناسبی در بازار باز نخواهد داشت.

زمان نامناسب

همچنین یک کارشناس حوزه بانکی با بیان این‌که برخی از اقدامات خوب در زمان‌های نامناسب انجام می‌شود، اظهار کرد: سیاست بازار باز که توسط بانک مرکزی طراحی شده و به اجرا درآمده است، با هدف تعادل نرخ بهره و به تبع آن نرخ تورم اجرا خواهد شد و اجرای آن یک ضرورت است اما با توجه به وضعیتی که اقتصاد کشور در آن به سر می‌برد، در موفقیت این سیاست شک و شبهه‌هایی وجود دارد.

 جمال بحری در مورد ویژگی‌های بازار باز توضیح داد: بازار باز می‌تواند کنترل بانک مرکزی بر بازار و میزان نقدینگی را تنظیم کند و اجرای آن می‌تواند مثمرثمر باشد، اما از آنجاکه وضعیت اقتصاد سیاسی چندان مناسب نیست، این سوال پیش می‌آید که آیا این سیاست می‌تواند در شرایط فعلی موفق باشد یا خیر؟

این کارشناس حوزه بانکی تاکید کرد: بازار باز اقدام خوبی است اما باید دید زمان مناسبی برای اجرای آن بود یا خیر و در این شرایط که ابه اجرا درآمده قطعا باید زمینه و شرایط آن را درنظر داشت.

کنترل نقدینگی به صورت مدرن

در این خصوص یکی دیگر از اقتصاددانان با نگاه مثبت به اجرای عملیات بازار باز از سوی بانک مرکزی اظهار کرد: این موجب خوشحالی است که بانک مرکزی از رویکرد سنتی به رویکرد هدفمند وضابطه مندی حرکت کرد و بحث استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی و استقراض دولت از بانک مرکزی به صورتی قاعده‌مند شد تا بخشی از مشکلات تورمی کشور که ناشی از رشد نقدینگی است و نرخ دستوری سود است کنترل شود.

به گفته تیمور رحمانی، قطعا با عملیاتی شدن بازار باز، دولت با استفاده از اوراق قرضه امکان دخالت در تعیین نرخ بهره یا سود را خواهد داشت؛ به هر حال اجرای عملیات بازار باز نوید بخش توسعه سیاست‌های پولی دولت و مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و کنترل نقدینگی به صورت مدرن است.

عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران با بیان اینکه بانک مرکزی درصدد سیاست گذاری پولی با شیوه جدید درجهت کنترل نقدینگی وتورم است، گفت: بانک مرکزی با حضور در بازار بدهی و انتشار اوراق دولتی نرخ بهره را مدیریت خواهد کرد؛ بنحوی که در این بازار، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی همانند بدهی دولت به بانک مرکزی وثیقه دار و اوراق منتشر می‌شود.

وی ادامه داد: وقتی نقدینگی در بازار کم باشد و رکود نیز بر بازار حاکم است بانک مرکزی با خرید اوراق پول به بازار تزریق می‌کند تا از افزایش نرخ سود بانکی و نرخ بهره جلوگیری کند؛ در صورتی که نرخ بهره پایین‌تر برود؛ بانک مرکزی با فروش اوراق و جمع آوری پول مانع افزایش تورم می‌شود.

اجرای تشریفاتی فایده ای ندارد

تیموری افزود: نباید به صورت اسمی شاهد اجرای عملیات بازار باز باشیم. اگر این طرح بدون کارکرد‌های لازم و تنها به صورت تشریفاتی باشد راه به جایی نمی‌بریم؛ این ابزار‌ها باید سریعا در دسترس قرار بگیرد وبه صورت منظم انجام شود؛ همچنین اوراق مختلفی که در بورس در سطح خرد معامله می‌شوند باید در سطح کلان در بورس معامله شود تا شاهد رونق گیری و پویایی بازار پولی و مالی کشور باشیم.

بر اساس آنچه گفته شد، هرچند بازار باز مزایایی از قبیل ایجاد تحول مهم در بازار پول، بانک‌ها، رابطه بانک‌ها با بانک مرکزی، وضعیت بدهی، سپرده قانونی و عملیات بین‌بانکی را در پی دارد اما عمدتا کارشناسان بر این باورند که زمان اجرای این طرح به دلیل شرایط اقتصادی، مناسب نبود و بازار باز به تنهایی برای متعادل کردن اقتصاد کافی نیست.

کنترل نرخ ارز

گفتنی است عملیات بازار باز یا  خرید و فروشِ اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، برای گسترش یا انقباض میزان پول در سیستم بانکی به کار گرفته می‌شود که توسط بانک‌های مرکزی کشورها انجام می‌شود. خریدها به سیستم بانکی پول تزریق می‌کنند و رشد اقتصادی را افزایش می‌دهند، در حالی که فروش‌ها عکس این را انجام می‌دهند.

عملیات بازار باز می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند. در بسیاری کشورها مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل از طریق عملیات بازار باز صورت می‌گیرد. در کشورهایی که نرخ برابری ارز  را کنترل می‌کنند، عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ ارز صورت می‌گیرد.

همچنین در عملیات بازار باز، تزریق نقدینگی از سوی بانک مرکزی به سایر بانک‌ها از طریق وثیقه‌گیری انجام می‌شود.

به طور کلی  بر موثر بودن ابزار عملیات بازار باز در کنترل تورم اجماع وجود دارد و از انگلیس و آمریکا تا ترکیه و پاکستان استفاده می شود اما بر سر نحوه‌ی اجرای آن در سیستم بانکی ایران اختلاف زیاد است.

 

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژه