کشاورزی در سالی که گذشت؛ رشد صادرات در سایه چالش‌های ساختاری

محمد اصغرزاده مرغملکی- جهان صنعت نیوز:بخش کشاورزی ایران، به عنوان یکی از ارکان اساسی اقتصاد ملی، در سال ۱۴۰۳ شاهد تحولی چشمگیر در صادرات محصولات خود بود، اما در کنار این رشد، معضلات ساختاری همچون ضایعات بالا و کمبود فرآوری صنعتی همچنان مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این بخش شده است. با اینکه صادرات کشاورزی ایران ۳۶ درصد افزایش یافته و تراز تجاری این بخش بهبود یافته است، اما سهم پایین این صنعت در تولید ارزش افزوده و فرآوری محصولات، سوالاتی اساسی را در زمینه بهره‌وری و توسعه پایدار مطرح می‌کند. این گزارش به تحلیل این تضادها پرداخته و راهکارهایی برای رفع چالش‌های موجود ارائه می‌دهد.

کشاورزی ایران؛ پتانسیل‌های نهفته در دل چالش‌ها

کشاورزی در ایران، به دلیل موقعیت جغرافیایی استثنائی و تنوع اقلیمی، از ظرفیت بالایی برای تولید محصولات متنوع برخوردار است. این بخش با داشتن مزیت‌های قابل توجه نظیر نیروی کار متخصص در روستاها، شرایط مساعد برای کشت محصولات خاص همچون پسته، زعفران، گردو و گیاهان دارویی، هنوز به طور کامل از این پتانسیل‌ها بهره‌برداری نکرده است.

در سال ۱۴۰۳، سهم کشاورزی از تولید ناخالص ملی ۱۰ درصد بوده که نسبت به سال قبل کاهش ۱.۳۴ درصدی را نشان می‌دهد. این کاهش، در حالی که نشان‌دهنده کاهش نسبی سهم این بخش در اقتصاد کشور است، رشد چشمگیر ۳۶ درصدی در صادرات محصولات کشاورزی را در پی داشته است.

رشد صادرات و بهبود تراز تجاری کشاورزی

براساس گزارش‌های منتشرشده، صادرات محصولات کشاورزی ایران در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل، رشد چشمگیر ۳۶ درصدی را تجربه کرده است. همچنین واردات محصولات کشاورزی در همان سال ۶ درصد کاهش یافته، در حالی که تراز تجاری محصولات کشاورزی ۱۵.۵ درصد از نظر ارزشی بهبود یافته است.

از جمله کشورهای مقصد اصلی صادرات محصولات کشاورزی ایران می‌توان به عراق (۳۰ درصد)، امارات (۱۱ درصد)، پاکستان (۸ درصد)، روسیه (۷ درصد) و چین (۶ درصد) اشاره کرد. این پنج کشور، بالغ بر ۶۳ درصد از صادرات کشاورزی ایران را تشکیل می‌دهند.

چالش‌ها: خام‌فروشی و ضایعات بالا

هر ساله، بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون تن از محصولات کشاورزی ایران (معادل ۳۵ درصد) به ضایعات تبدیل می‌شود که این موضوع، خسارات زیادی به اقتصاد کشور وارد می‌کند. طبق آمارهای جهانی، سهم ایران از ضایعات غذایی جهان ۲.۷ درصد است. این میزان ضایعات، به دلیل نبود فرآوری کافی و ضعف در زنجیره ارزش، به از دست رفتن منابع و کاهش بهره‌وری منجر می‌شود.

همچنین، خام‌فروشی یکی دیگر از چالش‌های عمده است. بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی ایران، به صورت فله و بدون فرآوری، به کشورهای همسایه صادر می‌شود که این امر به معنای اتلاف پتانسیل اقتصادی و از دست دادن ارزش افزوده است.

راهکارها؛ رشد صنایع تبدیلی و کاهش ضایعات

برای رفع مشکلات فوق، باید توجه ویژه‌ای به توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی داشته باشیم. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، تعداد واحدهای فعال در این بخش در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال گذشته ۱۰ درصد رشد داشته است. این رشد، نویدبخش توجه بیشتر دولت و بخش خصوصی به صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی است که می‌تواند علاوه بر ایجاد ارزش افزوده، ضایعات را کاهش داده و به صادرات محصولات فرآوری‌شده منجر شود.

در این راستا، سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی، که در تیرماه ۱۴۰۲ ابلاغ شد، هدف‌گذاری کرده است که نسبت محصولات فرآوری‌شده به محصولات خام کشاورزی تا پایان سال ۱۴۱۱ به ۱۰۰ درصد برسد. این هدف، در صورتی که محقق شود، می‌تواند تحولی اساسی در بخش کشاورزی و صادرات محصولات این بخش به وجود آورد.

راه رهایی؛ اصلاحات ساختاری

کشاورزی ایران در سال ۱۴۰۳، اگرچه با رشد قابل توجه در صادرات و ارزش افزوده همراه بوده است، اما همچنان با چالش‌های اساسی نظیر خام‌فروشی، ضایعات بالا و ضعف در صنایع تبدیلی مواجه است. برای بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های این بخش، نیاز به اصلاحات ساختاری در سیاست‌گذاری، سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی و کاهش ضایعات داریم. در نهایت، این اقدامات می‌تواند به توسعه پایدار، اشتغال‌زایی و تقویت امنیت غذایی در کشور کمک کند.

 

اخبار برگزیدهکشاورزی