ناکارآمدی «دامنه نوسان» در زمان ریزش بازار

به گزارش جهان صنعت نیوز: در این میان اما نوک پیکان انتقادات بیشتر متوجه دامنه نوسان قیمت سهام بوده که گفته می‌شود میزان نقدشوندگی را در بازار سرمایه کاهش می‌دهد. در همین حال اگرچه ایجاد محدودیت برای نوسان قیمت با هدف جلوگیری از حبابی شدن نرخ سهام در هر دو حالت مثبت و منفی به اجرا درآمده است اما بیش از آنکه در این راستا عمل کند، رشد سرمایه را در بازار محدود و نرخ سهام را از ارزندگی دور کرده است.

سازمان بورس و اوراق بهادار نیز به تازگی با انتشار دو گزارش جداگانه به بررسی عملکرد و میزان اثرگذاری دامنه نوسان و حجم مبنا در بازار سرمایه بر اساس روند معاملات طی ماه‌های گذشته پرداخته است. در نتیجه‌گیری این گزارش تاکید شده که کاهش دامنه نوسان، نمی‌توانسته مانع از وقوع نوسانات رخ داده طی ماه‌های گذشته در بازار شود. این نتیجه‌گیری تلویحا به ناکارآمدی و بی‌ثمر بودن ابزار دامنه نوسان در زمان ریزش‌ها در بازار سرمایه اشاره دارد.

ظهور دو پدیده حجم مبنا و دامنه نوسان به روزهای تصدیگری حسین عبده‌تبریزی به عنوان دبیر کل بورس باز می‌گردد. در آن زمان قرار بود این دو اهرم برای جلوگیری از رشد حبابی قیمت‌ها به کار روند و کاهش یا افزایش قیمت‌ها را تا مرز ۵ درصد کنترل کنند. از دامنه نوسان به عنوان یکی از عوامل مهم در جلوگیری در دستکاری قیمت‌ها در بازار بورس، نامبرده می‌شود که اجازه تغییر قیمت در هر زمان به ‌صورت دلخواه به «سهامداران بزرگ» را نمی‌دهد.

در همین حال گفته می‌شود کشف قیمت واقعی سهام نیز با استفاده از دامنه نوسان امکان‌پذیر است که البته چندان مورد تایید منتقدان نیست. در واقع زمانی که قیمت سهام به این حدود نزدیک شود، معاملات توسط نهاد نظارتی متوقف می‌شود تا به سهامداران فرصتی داده شود که درباره قیمت سهم مدنظر و ارزش واقعی آن بررسی کنند و تفکرات لازم را به عمل ‌آورند تا در آینده نزدیک، سهم دچار هیجانات قیمتی نشود. از همین رو گفته می‌شود دامنه نوسان یکی از عوامل مهم در زمینه کاهش تلاطم‌های موجود در بازار است.

با این حال این محدودیت همواره منتقدانی نیز داشته و انتقادها نیز معمولا بر این محور قرار دارد که دامنه نوسان موجب می‌شود ریسک‌های معاملات به روزهای بعد هم سرایت کند. به عبارت دیگر به دلیل توقف قیمت یک سهم در روز، امکان انتقال تلاطم اضافی به‌ روزهای آتی وجود دارد. با توجه به اینکه دامنه نوسان مانع آزاد شدن قیمت سهم می‌شود، همین امر باعث می‌شود قیمت به محدوده‌های خاصی تمایل داشته باشد. تجربیات و تحقیقات در این حوزه نیز اثبات می‌کند که عامل دامنه نوسان سهم در بازار، اتفاقا باعث تاخیر در کشف قیمت سهم می‌شود؛ زیرا با وجود این دامنه، قیمت‌ها نمی‌توانند در همان روز نسبت به اطلاعات منتشرشده واکنش مناسب نشان دهند. به همین جهت ممکن است که قیمت روز سهم، قیمت واقعی آن نباشد.

تحلیل آثار دامنه نوسان و حجم مبنا در بازار سهام

در میان تقابل دیدگاه‌ها درباره نقش دامنه نوسان، گروه آمار و تحلیل ریسک سازمان بورس و اوراق بهادار، در دو گزارش مجزا به موضوعات «بررسی دامنه نوسان و حجم مبنا در بورس تهران و فرابورس ایران» و «ارزیابی اثرگذاری احتمالی تغییر محدوده قیمت (دامنه نوسان) بر نوسانات بازار سرمایه» پرداخته است. در گزارش «بررسی دامنه نوسان و حجم مبنا در بورس تهران و فرابورس ایران» به مطالعه تطبیقی و مدل‌سازی ریزساختارهای بازار سهام پرداخته شده ‌است. در این گزارش، با انجام مطالعات تطبیقی و بررسی سازوکارهای متعارف کنترل نوسانات بازار در بورس‌های کشورهای مختلف، اثر کهربایی دامنه نوسان و تغییرات حجم مبنا در بورس تهران و فرابورس ایران مورد ارزیابی قرار گرفته ‌است.

بر اساس نتایج این گزارش، اثر کهربایی در بسیاری از صنایع بورسی و فرابورسی کشور و به ویژه در کف محدوده قیمتی مشاهده می‌شود. این موضوع در بازار پایه فرابورس ایران به دلیل دامنه نوسان محدودتر، به مراتب بیشتر از بازارهای بورس و فرابورس دیده می‌شود. همچنین در این گزارش تاکید شده که افزایش حجم مبنا در واقع به معنای افزایش نظارت و کنترل دامنه نوسان نبوده و تغییر در حجم مبنا تاثیری در کنترل نوسانات قیمت سهام ندارد. به همین دلیل بهتر است حجم مبنا که در واقع با هدف جلوگیری از دستکاری قیمت است، مد نظر قرار گیرد و نه کنترل نوسانات در بازار.

 همچنین گروه آمار و تحلیل ریسک سازمان بورس و اوراق بهادار در گزارش «ارزیابی اثرگذاری احتمالی تغییر محدوده قیمت (دامنه نوسان) بر نوسانات بازار سرمایه» به بررسی تاثیر کاهش دامنه نوسان بر «بازدهی»، «ریسک» و «نقدشوندگی نمادها» در دوره زمانی اسفند ۱۳۹۸ تا دی ۱۳۹۹ پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد کاهش دامنه نوسان در ماه‌های گذشته نمی‌توانست مانع از وقوع نوسانات رخ داده طی ماه‌های گذشته در بازار شود. بنا بر این گزارش، بر اساس مفروضات و دسته‌بندی‌های صورت‌گرفته برای نمادها، محدودتر بودن دامنه نوسان برای گروه نمادهای بازار پایه فرابورس ایران، تفاوت محسوسی در روند رشد ارزش بازار این گروه ایجاد نکرده و میزان کاهش و افزایش ارزش بازار این گروه را تحت‏الشعاع قرار نداده است. همچنین محدودتر بودن دامنه نوسان برای این گروه از نمادها نتوانسته در میزان زیان وارده به سرمایه‏‌گذاران جدیدالورود (به طور مشخص خریداران سهام در اوج قیمت) در بازار تغییر محسوسی ایجاد کند. از دیگر نتایج این گزارش می‌توان به عدم تاثیر محدود‏تر بودن دامنه نوسان بر روند نوسانات بازدهی ماهانه اشاره کرد. یافته‌های این گزارش در قالب بررسی ریسک گروه‌های مورد بررسی همچنین نشان می‌دهد محدودتر بودن دامنه نوسان تاثیر معناداری بر سطح ریسک گروه‌های مختلف سرمایه‌‌گذاری مورد بررسی نداشته ‌است. از طرفی در این گزارش بیشتر بودن نسبت «حجم مبنا» به «تعداد کل سهام شرکت» مورد بررسی قرار گرفته که بر اساس یافته‌ها، این مورد نیز تاثیر قابل توجهی در تغییر روند بازدهی در دوره‌های صعودی و نزولی بازار نداشته است.

در نهایت تاکید شده که اعمال کنترل‏‌ها و تغییرات ریزساختارها نیازمند آسیب‏‌شناسی و پایش ریسک‏‌های مترتب و حصول اطمینان از اثربخشی مثبت آنهاست. از طرفی بازار سرمایه ایران که یک بازار نوظهور و در حال توسعه محسوب می‌‏شود در برخی ابعاد به بلوغ رسیده و در برخی ابعاد دیگر در مراحل اولیه رشد قرار دارد. بنابراین کنترل نوسانات بازار از طریق هر یک از ابزارهای ممکن از جمله تغییر دامنه نوسان مستلزم تقویت و توسعه ابعاد مختلف بازار سهام است.

لزوم حذف دامنه نوسان

امین رنجبر کارشناس بازار سرمایه در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» با تاکید بر اینکه دامنه نوسان نمی‌تواند لزوما از بروز نوسانات شدید جلوگیری کند، اظهار می‌کند: «به عنوان نمونه سهمی در بازار پایه حضور دارد که از اسفندماه با وجود اینکه دامنه نوسان محدود به ۳ درصدی و برخی روزها هم- طبق مقررات- دامنه ۵ درصدی داشت، هر روز ۳ و ۵ مثبت را می‌زد و بالا می‌آمد تا اینکه قیمت آن در مدت کوتاهی حدودا ۲۰ برابر شد. به عبارتی طی این مدت، از حدود قیمت ۳۰۰ تومان تا سه هزار و ۱۰۰ تومان بالا رفت که نوسان خیلی شدید بود.

همین سهم در زمان پایین آمدن هم در یک دوره طولانی تا سطح دو هزار تومان کاهش قیمت داشت و حدود ۴۰ درصد از ارزش خود را از دست داد. باید توجه داشت که دامنه نوسان محدود بود اما کمکی نکرد!» وی با تاکید بر اینکه اساسا وجود دامنه نوسان کمکی به بازار نمی‌کند، می‌گوید: «اتفاقا دامنه نوسان باعث ایجاد صفوف می‌شود. صفوف گاهی می‌توانند در بازار خاصیت علامت‌دهی پیدا کنند و گمراه‌کننده باشند. تشکیل صف برای یک نماد می‌تواند این سیگنال را به بازار بدهد که قرار است اتفاقات عجیبی در این سهم رخ دهد. معمولا روی اندازه و حجم صف تحلیل‌های زیادی صورت می‌گیرد. در صورتی که ما در تابستان دیدیم که برای سهمی مانند شستا صف‌های عریض و طویلی درست می‌شد اما در ماه‌های بعد قیمت آن یک‌سوم شده بود و مردم در صف فروش بودند. این صف‌ها هم خیلی کارا نیستند.»

این کارشناس بازار سرمایه در ادامه بیان می‌کند: «مباحث در این زمینه بسیار زیاد و پیچیده هستند و صاحب‌نظران مختلف نظرات گوناگونی دارند. اما من فکر می‌کنم وجود دامنه نوسان کمکی نمی‌کند. ما باید به سرمایه‌گذاران این اجازه را بدهیم که در هر قیمتی که مایل هستند، سهم را معامله کنند. پیش‌فرض ما این است که سرمایه‌گذار بر اساس یک منطق خاص دست به معامله می‌زند و کسی هم نمی‌تواند بگوید منطق وی اشتباه است. اگر قرار بود منطق همواره بر یک محور استوار باشد هیچ‌گاه معامله‌ای صورت نمی‌گرفت. بر اساس یک منطق همه باید یا فروشنده باشند یا خریدار. وقتی خرید و فروش اتفاق می‌افتد به این معناست که دو سر معامله دو منطق و دو نگاه متفاوت دارند و همین باعث می‌شود معامله انجام شود.»

نقش مثبت حجم مبنا

رنجبر اما در ادامه عنوان می‌کند حجم مبنا کمک‌کننده است. وی در این باره توضیح می‌دهد: « ممکن است سهمی در یک روز نوسان مثبت و منفی را به دلیل یک خبر ناگهانی تجربه کند؛ این نوسان شاید در حجم کمی صورت بگیرد. با فرض اینکه صفر تابلو را قیمت روز قبل در نظر بگیریم ممکن است کسی بخواهد با یک بازه ۲۵ درصدی معامله انجام دهد و اصولا هر خریدی یک فروش هم دارد.

یک نفر می‌خواهد در منفی یا مثبت ۲۵ بفروشد و کسی هم می‌خواهد بخرد. ممکن است این معامله در حجم کمی اتفاق بیفتد و اگر حجم مبنا بالا باشد قیمت پایانی آن روز را تغییر ندهد. یا دست کم تغییر محسوسی ایجاد نکند. این باعث می‌شود که در واقع وقتی خبر ناگهانی می‌آید هم فشار خریدار و فروشنده در یک بازه بزرگ‌تر تخلیه شود و اگر بخواهند معامله کنند در همان روز آن خبر اثر خود را می‌گذارد و تمام می‌شود و باعث نمی‌شود هفته‌ها صف خرید یا صف فروش ممتد تشکیل شود؛ هم اینکه اگر حجم زیادی روی آن بازه معامله انجام ندهند این قیمت پایانی حفظ می‌شود و باعث می‌شود که همه سهامداران متضرر نشوند.» این کارشناس بازار سرمایه ادامه می‌دهد: «فرض کنیم که خبری برای سهم x آمده است و یک عده قلیل مثلا ۵ درصد سهامداران می‌خواهند این سهم را بفروشند. این عده نباید منافع آن ۹۵ درصد دیگر را تهدید کنند. ما باید هم شرایطی را ایجاد کنیم که این پنج درصد سهامداران اگر می‌خواهند ۴۰ درصد پایین‌تر بفروشند، اقدام کنند و هم آن۹۵ درصدی که معتقدند قیمت این سهم در همین سطحی که قرار دارد ارزنده است و به هر دلیلی قصد فروش ندارند، متضرر نشوند. بنابراین فکر می‌کنم حجم مبنا می‌تواند به این روند کمک کند.»

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانبانک و بیمهپیشنهاد ویژه