شفافیت بانک مرکزی؛ نیازی برای تمام فصل‌ها و به خصوص برای این فصل
احمد یزدان‌پناه * تعریف «شفافیت» (Transparency) به معنی آن است که بانک مرکزی برای عموم مردم و بازارها (بازار پول، سرمایه، کار، کالا و خدمات) تمامی اطلاعات مرتبط از استراتژی، ارزیابی‌ها و تصمیمات سیاستی خود را به همان خوبی رویه‌های به کار برده شده بانک به نحوی آشکار و علنی و واضح و صریح و به موقع (Timely) تهیه و اطلاع‌رسانی کند.
چرا شفافیت بانک مرکزی مهم است؟
پژوهش‌ها و تجربه نشان می‌دهند «شفافیت» «سوگیری تورمی»** را کاهش داده و عکس‌العمل و پاسخگویی بانک مرکزی را در مقابل تکانه‌های (شوک‌های) وارده بر اقتصاد با انعطاف‌پذیری و قدرت مانور بیشتری همراه می‌کند. برای دستیابی و بهره‌مندی از این مزیت شفافیت، در کل لازم است که پیش‌بینی‌های مشروط بانک مرکزی در مورد «تورم» و «تولید» به طور منظم منتشر شود.
مزیت مهم دیگر شفافیت بانک مرکزی در پاسخ به این سوال است که چه کسی از شفافیت می‌ترسد؟ جواب: آنکه از پاسخگویی می‌ترسد! به همین جهت در درس بانکداری مرکزی استاد بزرگوار و باسواد و پاسخگوی ما، در دانشگاه ایالتی ایوا، از دو جنبه شفافیت بانک مرکزی را مطرح می‌کرد: یکی شفافیت «سیاست پولی در عمل» و دیگری این پرسش که قبول «مسوولیت» نهایی سیاست پولی با چه کسی است؟
پژوهش‌های پولی نشانگر آن هستند که پاسخگویی بانک مرکزی به عنوان روی دیگر سکه شفافیت به کاهش و کمتر شدن «نرخ انتظاری تورم» کشورها کمک شایانی کرده است. اکثر کشورهای در حال توسعه به طور رسمی با رعایت پیش‌نیازهای اساسی آن، چارچوب هدف‌گذاری تورم را به عنوان لنگری برای سیاست پولی خود پذیرفته‌اند. درواقع امروزه در ضرورت داشتن پیش‌نیازهای اقتصادی و نهادی و فنی لازم برای اثربخشی سیاست‌های پولی اجماع وسیعی وجود دارد که شفافیت و پاسخگویی بانک‌های مرکزی از مهم‌ترین و اولویت‌دارترین آنها هستند.
در بانکداری مرکزی، از پنج جنبه و بعد به دسته‌بندی و سنجش شفافیت فرآیند سیاست‌سازی‌های بانک مرکزی می‌پردازند:
۱) شفافیت سیاسی شامل تهیه اطلاعات درباره اهداف بانک مرکزی است؛ یک بیانیه رسمی از هدف‌گذاری‌ها، چگونگی اولویت‌بندی‌ها و کمی‌سازی‌ها. ترتیبات نهادی (برای مثال، استقلال بانک مرکزی) که به شفافیت سیاسی بیشتر منجر می‌شود چرا که بانک در معرض فشار کمتری برای انحراف از این اهداف قرار می‌گیرد.
۲) شفافیت اقتصادی وقتی وجود دارد که بانک مرکزی دانش‌ها و دانایی‌های اقتصاد را که برای سیاست پولی به کار برده به مشارکت بگذارد؛ داده‌های اقتصادی، مدل‌های سیاستی و پیش‌بینی‌های داخلی (اینجاست که نقش بازوی پژوهشی بانک مرکزی و توانایی آن در امر شفافیت بانک بروز و ظهور می‌یابد؛ بازویی که کم به کار گرفته می‌شود!).
۳) شفافیت رویه‌ها به باز بودن رویه‌های به کار گرفته شده در تصمیمات سیاست پولی مربوط می‌شود. این شفافیت وقتی در سطحی بالاتر قرار می‌گیرد که بانک مرکزی درباره استراتژی‌های خود باز عمل کند، سوابق رای‌گیری‌ها را منتشر و در مورد خلاصه صورتجلسات اطلاع‌رسانی کند.
۴) شفافیت سیاستی وقتی بروز و ظهور پیدا می‌کند که بانک مرکزی تصمیمات سیاستی خود را بدون تاخیر اعلام کند و آنها را توضیح دهد و مبین مسیرهای سیاست‌های آتی خود باشد.
۵) شفافیت عملیاتی به باز بودن چگونگی انجام و اجرای اقدامات سیاستی بانک مرکزی مربوط می‌شود. این شفافیت وقتی از سطح بالاتری برخوردار می‌شود که بانک مرکزی درباره کنترل خطاها در شناسایی ابزارهای عملیاتی و یا مجموعه اهداف خود باز عمل کند و وقتی بانک مرکزی درباره عواملی از اقتصاد کلان که بر فرآیند سازوکار انتقال سیاست‌های بانک بر اقتصاد واقعی یعنی تولید و اشتغال مشکل دارد، به خصوص از ناحیه ابزارهای سیاست پولی که پیامدهای کاربرد آنها را به بحث با صاحب‌نظران پولی آگاه و مستقل قرار می‌دهد.
چندبعدی بودن شفافیت اجازه نمی‌دهد حتی به چند بعد مهم آن خیلی خلاصه اشاره کنم. بنابراین فقط به سه منفعت یا مزیت مهم آن در مقابل هزینه‌های آن بسنده می‌کنم:
الف) مزیت اعتبار: شفافیت، حساسیت حسن شهرت و اعتبار بانک مرکزی را نسبت به اقدامات بانک بالا می‌برد و بنابراین هزینه تقلب برای عموم مردم در سورپرایز و شگفتی در تورم را برای بانک مرکزی بالا می‌برد. به طور کلی‌تر، باور پژوهش‌های اقتصاد پولی و بانکی برای آن است که بانک مرکزی با درجه بالایی از شفافیت در «پاسخگویی» قدرتمند‌تر بوده و در اعمال سیاست پولی از «اعتبار» بیشتری برخوردار است.
ب) کاهش نااطمینانی یک بانک مرکزی با شفافیت بالا در کاهش نااطمینانی‌ها و نایقینی‌های محیط تصمیم‌گیری نقش‌آفرین است. به خصوص، شفافیت منظور و مقصود آتی سیاست‌های پولی در ثبات شرایط پولی کشور و از این رو در تسهیل و کاهش هزینه‌های اجتماعی اجرای سیاست‌های پولی می‌تواند مشارکت خلاق داشته و نقش‌آفرین باشد.
پ) انگیزه‌ها افزایش تمرکز بر تحلیل شفافیت یک سری مشوق‌ها را برای بانک به دنبال خود می‌آورد. شفافیت موجب تحرک و انگیزه برای بهبود تحلیل‌های بانک می‌شود.
* اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا
** «سوگیری تورمی» عبارت است از پیامد ناشی از اعمال سیاست پولی اقتضایی و مصلحت‌گرا که منجر به نرخ تورم بالاتر از حد بهینه (بهترین) در جامعه شده است. به بیان ساده‌تر، تورش و انحراف نرخ تورم هدف‌گذاری شده از نرخ تورم واقعی.
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :
