۵ گام مبارزه با پولشویی در جهان
سیدمهدی میرحسینی *
گسترش جهانی شدن اقتصاد به ویژه در بازارهای سرمایه، علاوه بر منافعی که ایجاد کرده، به تشدید برخی پدیده‌های مضر در نظام‌های اقتصادی نیز منجر شده است. از جمله این پدیده‌ها «پولشویی» است. پولشویی آثار زیان‌بار بر اقتصاد، جامعه و سیاست دارد. پولشویی به عنوان یک جرم مالی تاثیر منفی چشمگیری بر رشد و توسعه اقتصادی کشورها به جای می‌گذارد. چنین فعالیتی نه تنها اقتصاد کشورها، بلکه روابط اجتماعی و سیاسی آنها را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. به همین علت، بررسی اثرات مخرب و نحوه مبارزه با آن در دستور کار سیاستگذاران اقتصادی و مورد توجه نهادهای قضایی و امنیتی در جهان قرار گرفته است. گرچه تلاش زیادی در سطح بین‌الملل در جهت مبارزه با این پدیده انجام گرفته و در حال انجام است اما به علت پیچیدگی عملیات پولشویی و گستردگی آثار و تبعات اقتصادی و اجتماعی آن، کشورهای در حال توسعه توفیق چندانی در این حوزه نیافته‌اند. در مقابل، عملکرد کشورهای توسعه‌یافته در مبارزه با پولشویی با تدوین قوانین و مقررات و اتخاذ تدابیر قابل توجه برای مبارزه همه‌جانبه با آن، می‌تواند مورد بهره‌برداری و بومی‌سازی برای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران قرار گیرد. لذا در این مجموعه مقالات، به بررسی مفاهیم بنیادین در پولشویی و موارد پیرامون آن می‌پردازیم و نحوه عملکرد کشورهای توسعه‌یافته نظیر ایالات‌متحده در حوزه رصد و ردیابی پدیده پولشویی در بستر دیجیتال را مورد کنکاش قرار می‌دهیم.
پولشویی چیست؟ به طور خلاصه، «پولشویی» فرآیندی است که در آن عواید حاصل از یک فعالیت مجرمانه برای ناپدید کردن منشأ غیرقانونی خود، پنهان می‌شود. این فرآیند شامل «پالایش و شست‌وشوی پول» از طریق یکسری معاملات تجاری است. به طور دقیق‌تر، طبق مقررات کنوانسیون وین و کنوانسیون پالرمو در مورد پولشویی، این فرآیند ممکن است شامل سه وضعیت باشد:
– تبدیل یا انتقال؛ با علم به اینکه چنین اموالی حاصل یک فعالیت مجرمانه است.
– اختفا؛ پنهان کردن ماهیت واقعی، منبع، مکان، واگذاری، نقل و انتقال مالکیت یا حقوق مربوط به اموال، با علم به اینکه چنین اموالی حاصل یک فعالیت مجرمانه است.
– تحصیل، تصرف یا استفاده از مال؛ با علم به اینکه در زمان دریافت مال، عواید این اموال حاصل یک فعالیت مجرمانه باشد.
فلسفه مبادرت ورزیدن به پولشویی این است که فعالیت‌های مجرمانه مانند قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه، قاچاق انسان، فساد مالی سازمان‌ها و غیره، منفعت و آورده بسیار سرشاری را برای افراد یا گروه‌هایی که این عمل مجرمانه را انجام می‌دهند، به همراه دارد. با این حال، این خطر وجود دارد که توجه مقامات به فعالیت غیرقانونی این افراد و گروه‌ها جلب شود و تحت تعقیب کیفری قرار گیرند. لذا، برای اینکه بتوانند آزادانه از عواید حاصل از عملکرد خود بهره‌مند شوند، باید منشأ غیرقانونی این وجوه را پنهان کنند. در واقع مجرمان از پولشویی استفاده می‌کنند تا وجوه غیرقانونی خود را، دارای منشأ قانونی نشان دهند.
اما مبارزه با پولشویی (AML) چیست؟ مبارزه با پولشویی (Anti-Money Laundering) به شبکه‌ای از قوانین، مقررات و رویه‌هایی اشاره دارد که با هدف کشف تلاش‌هایی که در جهت پنهان کردن وجوه غیرقانونی حاصل از معاملات صورت می‌پذیرد، انجام می‌شود. مبارزه با پولشویی به دنبال یافتن فرآیند مخفی کردن ابعاد مختلف از فرار مالیاتی و قاچاق مواد مخدر، انسان و اسلحه تا فساد عمومی و تامین مالی افراد و گروه‌ها است. نظام مبارزه با پولشویی در سازمان‌های دولتی و موسسات مالی بزرگ برای نظارت بر فعالیت‌های بالقوه مشکوک به پولشویی اجرا می‌شود. تلاش‌های ضدپولشویی به دنبال این است که پنهان کردن سود حاصل از جرم و جنایت را دشوارتر کند.
مقررات مبارزه با پولشویی موجب خلق چارچوب نظارتی پیچیده‌ای شده است که موسسات مالی را ملزم می‌کند تا در بررسی سنوات، اسناد، مدارک و اطلاعات مشتریان خود دقت لازم را انجام دهند و برای ارزیابی خطرات پولشویی، تراکنش‌های مشکوک را جست‌وجو و گزارش کنند. مبتنی بر این فرآیند، سایر حوزه‌های قضایی در جهان نیز برای مبارزه با پولشویی، اقدامات مشابهی را اتخاذ کرده‌اند. قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی پاسخی به رشد صنعت مالی، لغو کنترل سرمایه‌های بین‌المللی و سهولت فزاینده در زنجیره‌های پیچیده تراکنش‌های مالی است.
استاندارد بین‌المللی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم توسط گروه ویژه اقدام مالی (FATF) ایجاد شده است که سازمانی متشکل از ۳۳ عضو است و مسوولیت اصلی آن، توسعه استانداردهای جهانی برای مبارزه با پولشویی است. مبارزه با تامین مالی تروریسم FATF در اجلاس سران G7 در پاریس در سال ۱۹۸۹ بنا نهاده شد و با همکاری نزدیک با سایر سازمان‌های بین‌المللی کلیدی از جمله صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی، سازمان ملل متحد و نهادهای منطقه‌ای، در مسیر مبارزه با پولشویی قرار گرفت.
یک هیات بلندپایه سازمان ملل جریان پولشویی سالانه را ۶/۱ تریلیون دلار تخمین زده است که ۷/۲ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی در سال ۲۰۲۰ را تشکیل می‌دهد.
پولشویی را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد:
ورود وجوه نامشروع به سیستم مالی، شروع تراکنش‌های نامشروع که برای پنهان کردن منشأ غیرقانونی وجوه طراحی شده‌اند و به عنوان «تراکنش‌های لایه‌ای» شناخته می‌شود، استفاده از وجوه شسته شده برای سرمایه‌گذاری در املاک، مستغلات، ابزارهای مالی یا سرمایه‌گذاری‌های تجاری که توسط نظام مالی و مالیاتی کشورها ردیابی نمی‌شوند.
در روند پولشویی، وجوه غیرقانونی از طریق کسب‌و‌کارهای مولد پنهان، پول نقد، شرکای پنهانی یا از طریق صدور فاکتورهای مرتبط با معاملات شرکت‌های به هم متصل، شست‌وشو می‌شوند. در این روند، فرآیند «تراکنش‌های لایه‌ای» بسیار کمک‌کننده و موثر است. تراکنش لایه‌ای، یک رویکرد انتقال پول هست که برای پنهان کردن منبع وجوه غیرقانونی طراحی شده است. این ساختار، نقل‌و‌انتقالات مالی بزرگ را به انتقال‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کند تا از گزارش‌دهی و بررسی سازمان‌های ناظر در مبارزه با پولشویی، پنهان بماند.
آیا می‌توان از پولشویی جلوگیری کرد؟ تحقیقات صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۲۰ نشان داد، با توجه به نزدیک شدن سهم جریان‌های پولشویی سالانه به ۳ درصد از تولید اقتصادی جهان، اجرای یکپارچه، مستمر و فزاینده قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی می‌تواند در یک چشم‌انداز ۱۵ تا ۲۰ ساله، به مهار پولشویی (و نه توقف کامل آن) منجر شود. همچنین در این گزارش ۳۴۰ صفحه‌ای که با نام «مبارزه با پولشویی؛ ضرورت هزاره جدید» به چاپ رسیده است، از همه کشورهای جهان خواسته شده در جهت تحقق این اهداف، شروع به طراحی و اجرای سامانه‌های شفافیت مالی کنند. مراحل مبارزه با پولشویی در رویکردهای بین‌الملل در ادامه بررسی می‌شود.
جرم‌انگاری: اولین مرحله مبارزه با پولشویی، جرم‌انگاری این فرآیند توسط حاکمیت‌ها، دولت‌های محلی و نهادهای بین‌المللی است. در همین راستا، کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرائم سازمان‌یافته فراملی دستورالعمل‌هایی را صادر کرده است که به دولت‌ها کمک می‌کند تا افراد دخیل در فرآیندهای پولشویی را تحت پیگرد قانونی قرار دهند.
رصد کامل مشتریان در نهادهای مالی از طریق فرآیند: KYC فرآیند «مشتری خود را بشناسید «یا KYC که مخفف “Know Your Customer” است، به احراز هویت اجباری مشتریان توسط یک موسسه یا نهاد مالی اشاره دارد و شامل اطلاعات و مستنداتی است که می‌بایست برای تایید هویت متقاضیان در سازمان‌های مالی دریافت شود و شامل کارت شناسایی معتبر، قبوض اعتباری به نام فرد، اطلاعات کامل شغلی، اطلاعات محل سکونت، شماره بیمه، تراکنش‌های مالی کارت‌های بانکی و…. است. مشتریان معمولا ملزم به ارائه اطلاعات احراز هویت در هنگام افتتاح حساب و در مواقعی که تغییری در اطلاعات ایجاد شده است، هستند. به عنوان مثال، اگر چند ماه پس از ایجاد حساب خود نام خود را به طور رسمی تغییر دهید، باید اطلاعات KYC خود را به روز کنید.
هدف سازوکارKYC ، متوقف کردن فرآیندهای پولشویی در اولین پنجره سپرده‌گذاری و ورود به بستر مالی است. بررسی دقیق مشتری جزو لاینفک فرآیند KYC است و مستلزم ارزیابی مداوم خطر پولشویی ناشی از هر مشتری و استفاده از چنین رویکردی مبتنی بر ریسکی برای انجام بررسی دقیق‌تر در مورد کسانی است که به عنوان افراد دارای ریسک‌های بالا شناسایی شده‌اند. همچنین این مساله می‌تواند شامل شناسایی مشتریان متوسط و بزرگی باشد که در لیست سیاه نهادهای مالی- امنیتی و لیست نهادهای ناظر مبارزه با پولشویی وارد شده‌اند.
به گفته شبکه اجرای جرائم مالی وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده، موسسات مالی موظف به انجام نظارت مستمر برای شناسایی و گزارش تراکنش‌های مشکوک و به‌روزرسانی اطلاعات مشتریان هستند. همچنین نهادهای مالی می‌بایست یک خط مشی مکتوب انطباق با قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی را تدوین و اجرا کنند. این برنامه‌ها باید «روش‌های مبتنی بر ریسک برای انجام بررسی‌های مستمر مشتری» و «نظارت مستمر برای شناسایی و گزارش تراکنش‌های مشکوک» را مشخص کنند.
لذا در دومین گام، حاکمیت‌ها می‌بایست موسسات و نهادهای مالی فعال خود را متعهد به طراحی و اجرای فرآیند « KYCمشتری خود را بشناسید» برای کمک به جلوگیری از پولشویی کنند.
مدیریت ثبت اسناد مالی و ایجاد بانک اطلاعاتی قابل پایش: نهادها و موسسات مالی می‌بایست سوابق دقیق تراکنش‌های مالی متقاضیان خود را در قالب یک سامانه اطلاعاتی قابل رصد و پایش پیاده‌سازی کنند. این سامانه باید به صورتی طراحی شود که به طور هوشمند، نسبت به تراکنش‌های مشکوک و اطلاعات مخدوش و غیرشفاف، هشدار دهد. در این پلتفرم، می‌توان داده‌های مشتریان را براساس سطوح مختلف سوء‌ظن طبقه‌بندی کرد و در صورت مشکوک بودن، تراکنش‌ها را ردیابی و از جریان مالی خارج کرد.
مدیریت ماندگاری واریزهای مشکوک در حساب‌ها: موسسات مالی برای کند کردن فرآیند پولشویی یا جلوگیری از آن، می‌بایست مبالغ مشکوکی که به برخی حساب‌ها واریز می‌شود را برای مدت زمان معینی (در کشورهای توسعه‌یافته معمولا حدود پنج روز) در حساب نگه دارند. این دوره نگهداری به مدیریت ریسک مرتبط با انتقال پول از طریق بانک‌ها برای پولشویی کمک می‌کند.
بهره‌گیری از فناوری‌های جدید: فناوری مورد استفاده برای شناسایی فعالیت‌های مشکوک مرتبط با پولشویی همچنان در حال تکامل و دقیق‌تر شدن است و مواردی نظیر هوش مصنوعی و کلان‌داده‌ها به نهادهای ناظر پولشویی، قدرت بیشتری برای مبارزه با این پدیده می‌دهد.
* پژوهشگر اقتصادی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :