ترکیه به دنبال مصادره «ملانصرالدین»
به گزارش جهان صنعت نیوز: نتایج برخی پژوهش‌های سال‌های اخیر نشان داده که داستان‌های ملانصرالدین و چهارپایش که همیشه او را همراهی می‌کند در کشورهایی نظیر ژاپن و آمریکا نیز نقل شده است. حتی گفته می‌شود داستان‌های این شخصیت بذله‌گو الهام‌بخش ساخت انیمیشن‌هایی برای کودکان در چین شده است. باوجود آنکه برخی ملانصرالدین را شخصیتی خیالی می‌دانند اما گروه بزرگی از تاریخدانان نیز او را شخصیتی واقعی و تاریخی ارزیابی می‌کنند.
خسرو معتضد تاریخ‌نگار در مصاحبه با «جهان‌صنعت» ملانصرالدین را شخصیتی واقعی و تاریخی دانسته و با ذکر نکاتی که «مادام ژان دیولافوا» باستان‌شناس فرانسوی در خصوص وی نقل می‌کند و نیز با ذکر خاطرات «امیرتیمور» با «ملانصرالدین» که در منابع تاریخی آمده بر واقعی و تاریخی بودن شخصیت وی تاکید دارد.
تاثیر شخصیت ملانصرالدین بر کشور و فرهنگ ما به حدی بوده که با وجود گذشت بیش از ۶۰۰ سال از دوره‌ای که او می‌زیسته همچنان داستان‌های ملانصرالدین در بین مردم کوچه و بازار طرفدار داشته و دهان به دهان روایت می‌شود و حتی برخی داستان‌های او تبدیل به ضرب‌المثل‌هایی در زبان فارسی شده است.
مردمان ایران، افغانستان و جمهوری آذربایجان این شخصیت بذله‌گو را با نام ملانصرالدین می‌شناسند اما در ترکیه نصرتین هوجا (خواجه‌نصرالدین) و در عربستان جُحا (خواجه) خطابش می‌کنند.
کشور ترکیه که در سال‌های اخیر سعی داشته بسیاری از شخصیت‌های تاریخی، شعرا و حتی هنرهای ایرانی را به نام خود بایگانی کند در خصوص ملانصرالدین هم دست به کار شده و مدعی شده که ملانصرالدین هم اهل ترکیه بوده است.
معتضد تاریخ‌نگار ایرانی اما این ادعا را رد کرده و قویا معتقد است که ملانصرالدین از مردمان سمرقند بوده و به فرهنگ و تمدن ایرانی و فارسی‌زبانان تعلق دارد.
ترکیه به دنبال مصادره ملانصرالدین
ترکیه بعد از تلاش‌های ادامه‌دار برای بایگانی کردن مولوی و نیز تلاش برای ثبت خط نستعلیق به نام خودش حالا دست به کار شده تا ملانصرالدین شخصیت شوخ‌طبع، با ذکاوت و دوست‌داشتنی ایرانیان را نیز به نام خود ثبت و بایگانی کند.
تلاش‌های ترکیه برای ثبت هنر خوشنویسی ایران به نام کشور خودش، کوشش این کشور برای ثبت ساز تنبور ایرانی به نام ترکیه و نیز تلاش‌های ادامه‌دار برای مصادره حمام ایرانی به عنوان حمام ترکی از جمله اقدامات تامل‌برانگیز سالیان اخیر دولت ترکیه در جهت تصاحب فرهنگ و شاخصه‌های تمدن ایرانی بوده است.
حال اما گفته می‌شود ترکیه در راستای مصادره کردن شخصیت ملانصرالدین دست به کار شده و اقدامات خود را برای تحقق این مهم آغاز کرده است.
دولت ترکیه می‌گوید در نزدیک آق‌شهر از توابع قونیه محلی است که با قفلی بزرگ بسته شده و مدعی‌اند این مکان قبر ملانصرالدین است.
خسرو معتضد -تاریخ‌نگار- در سال‌های اخیر تحقیقاتی را روی شخصیت ملانصرالدین صورت داده و حتی کتابی هم در خصوص این شخصیت منتشر کرده است؛ وی در خصوص کتابش می‌گوید: من کتابی با عنوان «ملانصرالدین قهرمان شوخ‌طبع ایران» نوشتم. در این کتاب همه داستان‌های ملانصرالدین را آورده‌ام، البته بعضی از آنها را نوول کرده‌ام. حسین رحیم‌خانی بیش از ۱۵۰ کاریکاتور سیاه و سفید و رنگی کشیده که در این کتاب منتشر شده است.»
وی با اشاره به جدل ترکیه با فارسی‌زبانان برای تصاحب کردن شخصیت ملانصرالدین به نام خودش به «جهان‌صنعت» می‌گوید: من این کتاب را از روی قصد نوشتم، زیرا ترکیه‌ای‌ها (می‌خواهند) ملانصرالدین را به خود اختصاص دهند. الان فستیوالی در ترکیه به نام ملانصرالدین برگزار می‌شود که در آن موسیقی می‌نوازند و کاریکاتوریست‌هایی از تمام دنیا به آنجا می‌روند و حتی کاریکاتوریست‌هایی از ایران رفتند آنجا و جایزه گرفتند که اسم آنها را نمی‌برم.
معتضد با ذکر تاریخچه جدل ترکیه با ایران برای تصاحب شخصیت ملانصرالدین می‌گوید: از سال ۱۹۵۰ ترکیه‌ای‌ها ادعا کرده‌اند ملانصرالدین ترکیه‌ای است و (این شایعه) در مطبوعات ترکیه پیچید. آن موقع اختلافاتی بین مطبوعات ترکیه و ایران ایجاد شد که عکس‌العمل آنها شدیدتر بود شد و گفتند ملانصرالدین برای ترکیه‌ای‌هاست. (اما) ملانصرالدین برای فلات ایران بوده است؛ این از زرنگی ترکیه‌ای‌هاست، همان‌طور که از مولانا استفاده می‌کنند و این شاعر از نظر ترکیه ای‌ها یک منبع درآمد است، شاید سالی دو میلیارد از قبل مولانا در می‌آورند. حالا دارند همین پروژه را روی ملانصرالدین هم اجرا می‌کنند.
این تاریخ‌نگار در خصوص اصلیت و زادگاه ملانصرالدین به خبرنگار «جهان‌صنعت» می‌گوید: واقعیت نشان می‌دهد که ملانصرالدین از مردم سمرقند و بخاراست و بیشتر در سمرقند زندگی می‌کرده است و نقل شده که امیرتیمور با ملانصرالدین خیلی شوخی می‌کرده است.
وی می‌افزاید: خانم دلافوا -باستان‌شناس فرانسوی- می‌نویسد من در ایران که می‌گشتم مردم ملانصرالدین را یک آدم زنده‌ای می‌دانستند و می‌گوید آدم‌های شوخ و جالب در ایران نظیر ملانصرالدین زیاد است؛ پس ملانصرالدین یک شخصیت تاریخی است.
اهمیت جهانی ملانصرالدین
شاید فکر کنید که ملانصرالدین چندان شخصیت مهمی هم نیست و نباید خیلی بر سر آنکه اهل کجاست با کشورهای همسایه جدل کنیم.
برای آنکه اهمیت بالای داستان‌های ملانصرالدین و شخصیت و جایگاه وی را بهتر درک کنیم جالب است بدانیم که طبق فهرست کتابشناسی از سال ۱٨۴۴ تا ۲۰۰۲ کتاب‌های ملا بیش از ٣۵۶ بار در جهان (به غیر از ایران) تجدید چاپ شده است. داستان‌های ملانصرالدین و چهارپایش تاکنون در انگلستان، فرانسه، لهستان، ترکیه، آذربایجان، روسیه و چندین کشور دیگر بارها چاپ و تجدید چاپ شده است. حتی در آمریکا «برنهام هنری»، کتابی در سال ۱٩۲۴ با عنوان خوجا، داستان‌های ملانصرالدین، منتشر کرده است.
پل لونده، استاد دانشگاه کالیفرنیا و پروفسور در ادبیات عرب و ترک و ایران می‌نویسد: به گمان که ایده «دن‌کیشوت» را از داستان‌های ملا گرفته‌اند. می‌دانیم که «سروانتس» چند سالی در زندان الجزیره بود و فرصت کافی برای آشنایی با این داستان‌ها را داشته است.
به گفته پژوهشگری که بر روی شخصیت ملانصرالدین کار کرده است غیر از چندین کتابی که ادریس شاه درباره ملا نوشته است، باید از پترف ان باراتف و یان باسکوز یاد کرد که در دانشگاه ایندیانا کتابی به نام «من، ملانصرالدین، هرگز نخواهم مرد» را منتشر کردند. این کتاب دارای دو مقدمه است و اهمیت فراوانی دارد.
مشهورترین کتاب در خصوص ملانصرالدین در ایران اما کتابی است که در سال ۱٣٣۱ در انتشارات علمی و به وسیله علی علمی به چاپ رسیده است و کتاب مصور ملانصرالدین نام دارد.
همچنین براساس پژوهش‌های یک محقق ایرانی مشخص شده در چین از شیوه داستان‌های ملانصرالدین برای آموزش کودکان و آشنایی آنان با فلسفه چین استفاده می‌کنند.
نگاهی به پژوهش‌های منتشرشده در خصوص ملانصرالدین روشن می‌کند داستان‌های ملانصرالدین، از یونان تا ژاپن را درنوردیده‌اند و این شخصیت تاریخی و بذله‌گو اکنون در همه جای دنیا شناخته شده و اثرگذار است.
مجسمه بزرگی از او سوار بر چهارپایش در میدانی در بخارا ساخته شده تا این شخصیت جداناشدنی از فرهنگ فارسی‌زبانان تبدیل به بخشی از فرهنگ و تمدن ازبکستان نیز بشود. فراموش نکنیم که ازبکستان نیز زمانی در قالب تمدن و فرهنگ مردمان فلات ایران بوده و جدای از ما نیست و حتی زبانشان اشتراکاتی با زبان فارسی دارد.
کتابخانه بزرگ طنز به نام مارک تواین که در سده نوزدهم ساخته شده است نیز داستانی از ملانصرالدین را در خود دارد که نشان می‌دهد داستان‌های وی در بغداد هم نقل محافل بوده و ملانصرالدین در ممالک عرب‌زبان هم طرفداران خود را دارد.
در این کتاب داستان‌هایی است که ملانصرالدین را با تیمور در آق‌سرا نشان می‌دهد البته برخی پژوهشگران این داستان‌ها را ساختگی ارزیابی کرده‌اند.
محوریت زبان فارسی
اگرچه در این سال‌ها دولت ترکیه سعی داشته که شخصیت‌های ایرانی را به نام خود بایگانی کند اما باتوجه به اینکه زبان فارسی نقش محوری در تمام فلات ایران داشته و از شاعر گرفته تا طنزپرداز از زبان فارسی استفاده می‌کرده‌اند در این راه توفیق کامل به دست نیاورده است.
داستان‌ها و مثل‌های ملانصرالدین در زبان فارسی بسیار متعدد بوده و تبدیل شدن آنها به ضرب‌المثل باعث شده داستان‌های ملانصرالدین جزیی از زبان عامیانه امروزی فارسی‌زبانان شوند.
معتضد با اشاره به این محوریت زبان فارسی به «جهان‌صنعت» می‌گوید: من گاهی تلویزیون تاجیکستان را تماشا می‌کنم. زبانشان فارسی است و هنوز سریال‌های قدیمی ایران را که به آنها هدیه داده‌اند پخش می‌کنند. زبان ما با افغانستان یکی است و مردم این کشور هم به ما اظهار علاقه می‌کنند. حتی پیش از آمدن طالبان دختران دانشگاه کابل یک جا جمع شده بودند و اعلام کردند که فرزندان سعدی، مولوی و نیما یوشیج هستند و حتی شعر شاملو را ستودند و خود را ایرانی دانستند. ما یک شاخه تمدنی پیرامون زبان فارسی داریم و حتی زمانی پادشاهان هندوستان و پادشاهان عثمانی به زبان فارسی شعر می‌سرودند.
وی می‌افزاید: باور می‌کنید که سلطان محمد فاتح و یا جهانگیر به زبان فارسی شعر می‌گفتند؟ شما به تاج محل (هند) بروید تمام اشعار سعدی و حافظ را آنجا به نمایش گذاشتند. ما اینها را نمی‌دانیم و اطلاعاتمان در این خصوص کم است. حتی گاندی و جواهر لعل نهرو با زبان فارسی آشنایی داشته‌اند. شما کتاب‌های نهرو را بخوانید. تاریخ ایران را برای دخترش نوشته است و توضیح داده که ایرانی‌ها چه کسانی بوده‌اند. این محوریت زبان فارسی در ترکیه، تاجیکستان و ترکمنستان وجود داشته است.
در واقع شاید همین به تعبیر معتضد محوریت زبان فارسی بوده که باعث شده ترکیه نتواند تا این لحظه ملانصرالدین، مولوی و سایر مفاخر ایران را به طور کامل تملک کند.
با این وجود به نظر می‌رسد وزارت میراث و فرهنگ‌دوستان کشور می‌بایست در اقدامی یکپارچه اقدامی جدی و اثرگذار برای حفظ شخصیت‌ها و مفاخر ایران و فارسی‌زبانان کنند.
طبیعی است که باتوجه به جایگاه شاخص و اهمیت داستان‌های ملانصرالدین در سراسر جهان حفظ این قهرمان بذله‌گو و فارسی‌زبان اهمیت زیادی برای فرهنگ ایران دارد و می‌بایست پژوهشگران و تاریخ‌نگاران ایرانی اقدامی عاجل و اثرگذار برای معرفی و مشخص کردن هویت واقعی ملا نصرالدین کنند.
طبیعی است که دولت نیز می‌تواند با اختصاص بودجه‌های تحقیقاتی و نیز با تلاش برای معرفی شخصیت و هویت ملانصرالدین در عرصه بین‌المللی مانع مصادره شخصیت ملانصرالدین توسط کشورهای منطقه شود.
در آخر باید به یاد داشته باشیم که وسعت کشورهای تحت نفوذ تمدن و فرهنگ ایران بسیار فراتر از مرزهای امروزی بوده است و حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و تمدن بزرگی که در منطقه برایمان به جا مانده است می‌بایست یکی از اولویت‌های جدی امروز همه ما باشد.
سوتیتر مطلب اصلی:
پل لونده، استاد دانشگاه کالیفرنیا و پروفسور در ادبیات عرب و ترک و ایران می‌نویسد: به گمان که ایده «دن‌کیشوت» را از داستان‌های ملا گرفته‌اند. می‌دانیم که «سروانتس» چند سالی در زندان الجزیره بود و فرصت کافی برای آشنایی با این داستان‌ها را داشته است.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهخواندنیلینک کوتاه :
