طرح ده محوری کاهش مصرف نفت در سایه جنگ روسیه و اوکراین/پایان عصر نفتی
به گزارش جهان صنعت نیوز: در راستای مقابله با این مشکل، آژانس بین‌المللی انرژی توصیه‌های ده‌گانه‌ای به همراه برخی اصلاحات ساختاری لازم را برای اقتصادهای مزبور تدوین کرده که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران منتشر شده است. صرف نظر از آمارها و برخی نکات ارائه‌شده در بسته پیشنهادی مزبور، درس‌هایی برای اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه و حتی اقتصادهای نفتی نیز در این طرح به چشم می‌خورد که می‌تواند هم از منظر آشنایی با تحولات و چشم‌انداز بازار جهانی انرژی و هم از لحاظ نحوه انتخاب رویکرد مناسب برای حل مساله و همچنین بهینه‌سازی و کاهش شدت مصرف انرژی نیز آموزنده و مفید باشد.
پتانسیل کاهش تقاضای نفت در اقتصادهای پیشرفته
تهاجم روسیه به اوکراین موجب ایجاد اختلالاتی در بازار جهانی کالاهای اساسی شد. بازار نفت که روسیه یکی از بازیگران مهم این بازار است، نیز به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. روسیه سومین تولید‌کننده بزرگ نفت و بزرگ‌ترین صادر‌کننده نفت در جهان است. اتفاقات مزبور به همراه بروز مشکلاتی در بازارهای گاز طبیعی جهان، ضرورتی را در حوزه امنیت انرژی ایجاد کرده است. افزایش بهای نفت نیز چشم‌انداز بهبود اقتصاد جهان را در وضعیتی شکننده و مبهم قرار داده است. در گزارش ۱۶ مارس ۲۰۲۲ آژانس بین‌المللی انرژی به پتانسیل افت ۵/۲ میلیون بشکه در روز صادرات نفت روسیه از آوریل سال‌جاری به بعد اشاره شده بود ولی در صورت تشدید محدودیت‌ها، افت‌های بیشتر و دوره طولانی‌تری از نوسانات در بازارها محتمل به نظر می‌رسد. بیش از نیمی از صادرات نفت روسیه به اروپا و حدود ۲۰ درصد آن هم به کشور چین است ولی به دلیل جهانی بودن بازار، تغییرات در عرضه و قیمت در همه جای جهان تاثیر می‌گذارد. حتی در صورت عدم افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی تا سطوح ارقام سال ۲۰۰۸، از کانال نرخ‌های ارز، ارقام مربوط به قیمت نفت در برخی کشورها نشان از رسیدن به بالاترین سطح قیمت را دارد. به دنبال جنگ اخیر، به طور متوسط، هزینه ماهانه تامین فرآورده‌های نفتی برای حوزه‌های حمل‌و‌نقل و گرمایش طی ماه‌های ژانویه و فوریه ۲۰۲۲ به میزان بیش از ۴۰ دلار برای هر خانوار (نزدیک به ۳۵ درصد) در اقتصادهای پیشرفته و نزدیک به ۲۰ دلار برای هر خانوار (بیش از ۵۵ درصد) در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه افزایش یافته است. در صورت تهدید محدودیت تامین انرژی از طریق روسیه، خطر محدودشدن بیشتر بازارها و افزایش بیشتر بهای نفت طی ماه‌های آینده به ویژه ماه‌های اوج تقاضا (جولای و آگوست) نیز وجود دارد.
برای کاهش فشار بر مصرف‌کنندگان، دولت‌ها می‌باید تا جایی که ممکن است، اقدامات مربوط به قیمت‌گذاری را با دقت طراحی کنند تا افراد آسیب‌پذیر کم‌درآمد و افرادی که خودرو جزء ضروری برای فعالیت اقتصادی آنهاست، اولویت‌بندی شوند. دولت‌ها بسته به شرایط مالی خود ابزارهای گوناگونی دارند که می‌توانند از آنها استفاده کنند. به عنوان مثال، در جایی که مالیات‌ها بخش بزرگی از قیمت نهایی برای مصرف‌کنندگان را شامل می‌شود، کاهش موقت در عوارض یا مالیات بر ارزش‌افزوده می‌تواند بار اضافی افزایش هزینه‌بر خانوارها را کاهش دهد. پرداخت‌های مستقیم نیز ابزار دیگری برای هدف قرار دادن فقیرترین بخش‌های جمعیت است. دو راهکار کلی برای مدیریت انرژی در شرایط اضطراری فعلی متصور است، افزایش عرضه و کاهش تقاضا. در حوزه افزایش عرضه، برخی از تولید‌کنندگان بزرگ غیراز روسیه، ظرفیت مازاد دارند، اما نتیجه ناامید‌کننده مذاکرات اخیر اوپک‌پلاس حاکی از تمایل محدود برخی کشورها برای ارائه کمک فوری به بازار است. کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی، به عنوان بخشی از واکنش جمعی خود، در ماه مارس ۲۰۲۲ به اتفاق آرا موافقت کردند که از ذخایر اضطراری برای عرضه اولیه ۷/۶۲ میلیون بشکه استفاده کنند که بزرگ‌ترین عرضه در تاریخ آژانس بین‌المللی انرژی است. پروژه‌های جدید تولید نفت می‌تواند نیاز به نقدینگی بازار را در میان‌مدت افزایش دهد، اما در عین حال نمی‌تواند جریان فعلی فشارها را نیز کاهش دهد. ذخایر صنعت نفت معمولا زمانی که تقاضا بیشتر از عرضه است به ایجاد تعادل در بازار کمک می‌کند. اما حتی قبل از حمله روسیه، ذخایر نفت این صنعت به سرعت رو به اتمام بود. در پایان ژانویه ۲۰۲۲، موجودی ذخایر نفتی در اقتصادهای پیشرفته ۳۳۵ میلیون بشکه اعلام شد که کمتر از میانگین پنج‌ساله و در پایین‌ترین حد خود طی هشت سال گذشته است.
تعادل در بازار نفت
راهکار دیگر برای کمک به ایجاد تعادل در بازار و کاهش فشارهای ناشی از قیمت بالای نفت، کاهش تقاضاست. پس از تهاجم روسیه به اوکراین، آژانس بین‌المللی انرژی در ماه مارس، پیش‌بینی خود را برای تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۲۲ به میزان ۹۵۰ هزار بشکه در روز (کیلو بشکه در روز) به دلیل تاثیرات مورد انتظار از افزایش قیمت‌ها و تضعیف رشد تولید ناخالص داخلی، کاهش داد. با افزایش قیمت‌ها، احتمالا محیط ژئوپلیتیکی نامطمئن باقی خواهد ماند. کاهش بیشتر تقاضا در کوتاه‌مدت از طریق اقدامات دولت‌ها و شهروندان، امکان‌پذیر است. اقتصادهای پیشرفته جهان روی هم حدود ۴۵ درصد از تقاضای جهانی نفت را تشکیل می‌دهند و بیشتر آنها عضو آژانس بین‌المللی انرژی نیز هستند. محدودیت تقاضا، یکی از اقدامات واکنش اضطراری است که همه کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی موظف هستند آمادگی لازم را برای واکنش نسبت به یک اتفاق احتمالی دارا باشند. با توجه به شرایط فعلی و وضعیت اضطراری که جهان با آن مواجه است، آژانس بین‌المللی انرژی ۱۰ اقدام فوری را پیشنهاد کرده که می‌تواند توسط اقتصادهای پیشرفته برای کاهش تقاضای نفت تا قبل از فصل اوج تقاضا، به کار گرفته شود. این سازمان برآورد می‌کند که اجرای کامل این اقدامات در اقتصادهای پیشرفته به تنهایی می‌تواند تقاضای نفت را تا میزان ۷/۲ میلیون بشکه در روز طی چهار ماه آینده نسبت به سطوح فعلی کاهش دهد. انجام این اقدامات توسط تعداد بیشتری از کشورها، میزان اثرگذاری بر تعدیل بازار را افزایش خواهد داد. حصول اطمینان از هماهنگی محلی و منطقه‌ای در اجرای اقدامات نیز تاثیر را به حداکثر می‌رساند. با نگاهی بیشتر به آینده، این گزارش همچنین مسیری را برای کشورها پیشنهاد می‌کند تا تقاضای نفت را در میان‌مدت به صورت ساختاری و با تکیه بر اقداماتی که قبلا در بسته‌های بهبود اقتصادی برای مقابله با تاثیرات همه‌گیری کووید۱۹ گنجانده شده بود، کاهش دهند. اقدامات مزبور نیل به اهداف پیش‌بینی شده انتشار خالص صفر تا سال ۲۰۵۰ را نیز تسهیل خواهد کرد.
بخش عمده تقاضای نفت در جهان مربوط به بخش حمل‌و‌نقل است، از همین رو اقدامات پیشنهادشده تحت عنوان طرح ۱۰ محوری نیز بر نحوه رسیدن از نقطه A به نقطه B متمرکز شده است. نحوه اجرای هریک از محورها به شرایط اختصاصی کشورها از حیث وجود و میزان توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل، پویایی‌های اجتماعی و سیاسی و سایر موارد بستگی خواهد داشت. آژانس بین‌المللی انرژی آمادگی خود را برای حمایت از همه کشورها برای طراحی و بهینه‌سازی اقدامات لازم و متناسب با شرایط اعلام کرده است. ثابت شده است که مقررات و دستورالعمل‌های دولتی برای اجرای موفقیت‌آمیز این اقدامات در کشورها و شهرهای گوناگون بسیار موثر هستند، ضمن اینکه کمپین‌های اطلاع‌رسانی و آگاهی عمومی نیز می‌توانند به عنوان اقدامات جایگزین یا مکمل مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، کاهش تقاضای نفت تنها به اقدامات دولت‌ها بستگی ندارد بلکه تعدادی از این اقدامات را می‌توان مستقیما توسط سایر لایه‌های دولت (مانند ایالتی، منطقه‌ای یا محلی) اجرا، و یا فقط به طور داوطلبانه توسط شهروندان و بنگاه‌ها پیگیری کرد. این اقدامات آنها را قادر می‌سازد تا در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کنند و ضمن نشان دادن همبستگی خود با مردم اوکراین، انتشار گازهای گلخانه‌ای را نیز کاهش دهند.
سایر اصلاحات ساختاری موردنیاز
عناصر این طرح ۱۰ محوری، همراه با اصلاحات ساختاری، می‌تواند به هدایت تقاضای نفت در مسیری پایدارتر در طولانی‌مدت کمک کند. کاهش مصرف نفت نباید یک اقدام موقت باقی بماند. کاهش پایدار نه تنها به منظور بهبود امنیت انرژی، بلکه برای مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش آلودگی هوا نیز مطلوب و ضروری است. دولت‌ها همه ابزارهای لازم را برای کاهش تقاضای نفت در سال‌های آینده در اختیار دارند که می‌توانند از تلاش‌ها برای تقویت امنیت انرژی و دستیابی به اهداف حیاتی اقلیمی پشتیبانی کنند. حفظ آن دسته از عناصر این طرح ۱۰ ماده‌ای که جوامع می‌توانند راحت‌تر با آنها سازگار شوند و مصرف‌کنندگان بتوانند آنها را در عادات روزانه خود منظور کنند، می‌تواند به کاهش رشد تقاضای نفت فراتر از فصل اوج تقاضا، کمک کند. اما دولت‌ها نیز می‌باید در اجرای طرح‌های جایگزینی انرژی پاک تسریع کنند و استراتژی‌های تولید صفر خالص گازهای گلخانه‌ای را توسعه دهند. برای رسیدن به انتشار خالص صفر کربن تا سال ۲۰۵۰، تقاضای نفت در اقتصادهای پیشرفته در سال ۲۰۳۰ باید به میزان بیش از ۱۵ میلیون بشکه در روز کمتر از رقم سال ۲۰۲۱ باشد. بسیاری از اقداماتی که انتقال انرژی پاک در بخش‌های مصرف‌کننده نفت را تسریع می‌کنند، طی دو تا سه سال آینده تاثیر مالی بر مصرف نفت خواهند داشت. در همین راستا اکنون باید تصمیماتی گرفته شود تا اهداف مزبور محقق شوند. آژانس بین‌المللی انرژی مجموعه‌ای از اقدامات کلیدی را که می‌توانند در شرایط فعلی انجام شوند تا تقاضای نفت را در میان‌مدت در اقتصادهای پیشرفته کاهش دهند، شناسایی و ارائه کرده است.
اقدامات کلیدی
در راستای ضرورت کاهش مصرف جهانی نفت برای رسیدن به انتشار خالص صفر تا سال ۲۰۵۰، انتظار می‌رود شاهد کاهش بیشتر تقاضای نفت طی سال‌های آینده باشیم. در همین راستا اقدامات کلیدی لازم عبارتند از: اولویت‌دهی به حمایت از تولید خودروهای الکتریکی و رفع انسداد زنجیره تامین اکثر خودروهای الکتریکی جدید فروخته شده از هم‌اکنون تا تابستان، قبلا سفارش داده شده‌اند، اما می‌توان فروش را در ماه‌ها و سال‌های بعدی با ارائه حمایت هدفمند دولت از فروش خودرو و توسعه زیرساخت‌های لازم، افزایش داد. پیش‌بینی می‌شود بر اساس سناریوی خالص صفر آژانس بین‌المللی انرژی تا سال ۲۰۵۰، میزان فروش خودروهای برقی به ۲۸ میلیون دستگاه در سال ۲۰۳۰ در اقتصادهای پیشرفته برسد که به مراتب بیشتر از تعداد ۲/۳ میلیون دستگاه خودرو برقی در سال ۲۰۲۱ است. همچنین پتانسیل زیادی برای افزایش فروش اتوبوس‌های برقی و کامیون‌های باری الکتریکی در کوتاه‌مدت وجود دارد. تسریع در سرمایه‌گذاری بلندمدت در ارتقای تاب‌آوری عرضه ضمن کاهش محدودیت‌های زنجیره تامین برای نهاده‌های کلیدی لازم برای تولید خودروهای الکتریکی بسیار مهم است. ارتقای استانداردهای مصرف سوخت برای وسایل نقلیه جاده‌ای فروش خودروهای الکتریکی در حال افزایش است و استانداردهای بلندپروازانه مصرف سوخت و/یا انتشار CO2 در بسیاری از کشورها وجود دارد. با این حال، فروش خودروهای شاسی‌بلند نیز همچنان در حال افزایش است و تقریبا ۱۰ درصد از مصرف نفت را در اقتصادهای پیشرفته تشکیل می‌دهند. سیاست‌های مقابله با افزایش فروش این‌گونه وسایل نقلیه -مانند شرایط خاص ثبت‌نام و عوارض جاده‌ای- کلیدی برای دستیابی به پیشرفت کلی اقتصاد سوخت و صرفه‌جویی در مصرف نفت است. مصرف سوخت کامیون‌ها نیز باید بیشتر بهبود یابد، این سیاست حتی اگر بسیاری از اقدامات (مانند استفاده از دستگاه‌های آیرودینامیک نصب شده در عقب تریلرها برای کاهش نیروی کشش) با قیمت فعلی نفت مقرون به صرفه باشند، همچنان بسیار مهم است.
تقویت عرضه سوخت‌های جایگزین
دسترسی به خوراک پایدار محدودیت کلیدی در زمینه مقدار بیوسوخت موردنیاز برای ترکیب با فرآورده‌های نفتی بدون آسیب‌رسانی به بازارهای مواد غذایی است. اما در عین حال پتانسیل افزایش استفاده از ضایعات روغن خوراکی و چربی حیوانی برای تولید بیودیزل با به حداکثر رساندن تولید صنعتی و جمع‌آوری مواد اولیه غیرخوراکی نیز وجود دارد. انتظار نمی‌رود سوخت‌های مصنوعی (مانند هیدروژن و آمونیاک) در کوتاه‌مدت مصرف نفت را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهند، اما برنامه‌های تحقیق و توسعه باید تسریع شوند تا به تنوع عرضه در آینده کمک کنند. بر اساس سناریوی خالص کربن صفر آژانس بین‌المللی انرژی تا سال ۲۰۳۰، سوخت‌های پاک‌تر حدود یک ششم از سوخت موردنیاز حمل‌و‌نقل جاده‌ای اقتصادهای پیشرفته را تشکیل خواهند داد، سایر نیازها هم مرتبط با حمل‌و‌نقل دریایی و هوایی است.
تسریع در تعویض بویلرهای نفتی با پمپ‌های حرارتی ضمن اعمال ممنوعیت نصب موارد جدید
تنها در اقتصادهای پیشرفته، امروزه بیش از ۵/۳ میلیون بشکه نفت در روز برای گرم کردن منازل، مغازه‌ها و ادارات و تامین نیاز گرمایی و راه‌اندازی موتورها در صنایع سبک مانند تولید مواد غذایی و آشامیدنی، ماشین‌آلات و معدنی استفاده می‌شود. بیشتر این کاربردها را می‌توان با پمپ‌های حرارتی و انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین کرد. میزان مصرف مشابه در اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه حدود ۵/۵ میلیون بشکه در روز است.
افزایش جمع‌آوری زباله‌های پلاستیکی، استفاده مجدد و بازیافت
بسیاری از محصولات ساخته شده از پلاستیک یک بار مصرف هستند. برخی به دلایل خوب (مانند برخی از لوازم پزشکی) و برخی دیگر به دلیل مطلوبیت (مانند بطری‌های پلاستیکی، کارد و چنگال و ظروف غذا). اقداماتی که کاهش این گروه محصولات را هدف قرار می‌دهد تاثیر نسبتا کمی بر تقاضای نفت در کوتاه‌مدت دارد، اما می‌تواند زمینه را برای کاهش‌های بزرگ‌تر فراهم کند و از این طریق سهم مهمی در رفع مشکل سوءمدیریت زباله‌های پلاستیکی داشته باشد. از امکانات بازیافت پلاستیک موجود می‌توان برای افزایش نرخ بازیافت، با پشتیبانی بیشتر از زیرساخت‌های مدیریت پسماند، استفاده کرد. برآورد می‌شود که نرخ جمع‌آوری ضایعات پلاستیکی در اقتصادهای پیشرفته را می‌توان طی سال‌های آتی همگام با افزایش نرخ بازده و جایگزینی، سالانه حدود یک واحد درصد افزایش داد که در این صورت بازیافت پلاستیک نیز به نوبه خود می‌تواند تقاضای نفت را کاهش دهد.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :
